რუსული დამწერლობა
რუსული დამწერლობა (რუს. русская письменность) — კირილური დამწერლობის (კირილიცას) ერთ-ერთი ვარიანტი, რომელიც უფიციალური ანბანია რუსეთის ფედერაციაში. ის შედგება 33 ასოსგან, რომელთაგან: 20 თანხმოვანია; 10 ხმოვანი; й, რომელსაც მოკლე и-ს უწოდებენ, წარმოადგენს ნახევრადხომოვანს; ხოლო 2 ასო (ъ, ь) ბგერებს არ აღნიშნავს. 10 ხმოვნიდან а, о, и, э, у, ы გამოსცემენ ხმოვნებს, ხოლო е, ё, я, ю გადმოსცემენ არა მარტო ხმოვნებს, არამედ ბგერა j-ს (მისი რუსული შესატყვისი - й) და ხმოვანს ერთად. შესაბამისად მათი წარმოდგენა შეიძლება ასე:
- е=йэ
- ё=йо
- я=йа
- ю=йу[1]
| რუსული დამწერლობა | ||
|---|---|---|
| ტიპი: | ანბანი | |
| ენები: | რუსული | |
| დროის პერიოდი: | ||
| წინამორბედი დამწერლობები: | ეგვიპტური იეროგლიფები პროტო-სემიტური დამწერლობა ფინიკიური დამწერლობა ბერძნული დამწერლობა | |
რუსული ანბანი შედგენილობითა და მოხაზულობით მომდინარეობს სლავური კირილიციდან. მისი ხმარება დაიწყო პეტრე პირველის რეფორმის შედეგად, შეიცვალა ასოთა მოხაზულობა (დაუახლოვდა ლათინურბეჭდურ ასოებს), ამოვარდა ხმარებიდან მოძველებული ასოები, მახვილის ფშვინიერების, შემოკლების ნიშნები და სხვა.[1]
XVIII საუკუნის II ნახევარში რუსულ ანბანს დაემატა ასო э, მოგვიანებით - ё. განსახკომის 1917 წლის 23 დეკემბრის დეკრეტით რუსული ანბანიდან ამოიღეს ფუნქციადაკარგული ასოები.[1]
თანამედროვე ანბანი
რუსული ანბანი შემდეგნაირად გამოიყურება:
| რიგ. ნომ. | ასო[2] | ხელნაწერი ასო[2] | სახელი | ძველი სახელი [ტრანსლიტერაცია] | IPA გამოთქმა | ქართული მაგალითი | რიცხ. მნიშვ. | |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 1 | Аа |  | а | азъ [as] | /a/ | ალი | 1 | |
| 2 | Бб |  | бэ | буки [ˈbukʲɪ] | /b/ or /bʲ/ | ბეცი | - | |
| 3 | Вв |  | вэ | вѣди [ˈvʲedʲɪ] | /v/ or /vʲ/ | ვირი | 2 | |
| 4 | Гг |  | гэ | глаголь [ɡlɐˈɡolʲ] | /ɡ/ | გედი | 3 | |
| 5 | Дд |  | дэ | добро [dɐˈbro] | /d/ or /dʲ/ | დალალი | 4 | |
| 6 | Ее |  | е | есть [jesʲtʲ] | /je/ or / ʲe/ | იე, თუმცა ამ ასოს არანაირი შესატყვისი არ აქვს ქართულში | 5 | |
| 7 | Ёё |  | ё | - | /jo/ or / ʲo/ | იო, თუმცა ამ ასოს არანაირი შესატყვისი არ აქვს ქართულში | - | |
| 8 | Жж |  | жэ | живѣте [ʐɨˈvʲetʲɪ][3] | /ʐ/ | ჟოლო | - | |
| 9 | Зз |  | зэ | земля [zʲɪˈmlʲa] | /z/ or /zʲ/ | აზრი | 7 | |
| 10 | Ии |  | и | иже [ˈiʐɨ] | /i/ or / ʲi/ | ჭიქა | 8 | |
| 11 | Йй |  | и краткое | и съ краткой [ɪ s ˈkratkəj] | /j/ | მოკლევადიანი ი. ძველი ქართული იოტას(ჲ) შესაბამისი | - | |
| 12 | Кк |  | ка | како [ˈkakə] | /k/ or /kʲ/ | კაკალი | 20 | |
| 13 | Лл |  | эл or эль or | люди [ˈlʲʉdʲɪ] | /l/ or /lʲ/ | ლოლო | 30 | |
| 14 | Мм |  | эм | мыслѣте [mɨˈsʲlʲetʲɪ][4] | /m/ or /mʲ/ | მამა | 40 | |
| 15 | Нн |  | эн | нашъ [naʂ] | /n/ or /nʲ/ | ნუნუა | 50 | |
| 16 | Оо |  | o | онъ [on] | /o/ | ოროველა | 70 | |
| 17 | Пп |  | пэ | покой [pɐˈkoj] | /p/ or /pʲ/ | პატარა | 80 | |
| 18 | Рр |  | эр | рцы [rtsɨ] | /r/ or /rʲ/ | რელიეფი | 100 | |
| 19 | Сс |  | эс | слово [ˈslovə] | /s/ or /sʲ/ | სასა | 200 | |
| 20 | Тт |  | тэ | твердо [ˈtvʲɛrdə] | /t/ or /tʲ/ | ტორტი | 300 | |
| 21 | Уу |  | у | укъ [uk] | /u/ | ურემი | 400 | |
| 22 | Фф |  | эф | фертъ [fʲɛrt] | /f/ or /fʲ/ | ჰგავს ფ-ს, თუმცა მისი ზუსტი შესაბამისი ქართულში არ არის | 500 | |
| 23 | Хх |  | ха | хѣръ [xʲɛr] | /x/ | ხარი | 600 | |
| 24 | Цц |  | це | цы [t͡sɨ] | /t͡s/ | ცა | 900 | |
| 25 | Чч |  | че | червь [t͡ɕɛrfʲ] | /t͡ɕ/ | ჩოჩორი | 90 | |
| 26 | Шш |  | ша | ша [ʂa] | /ʂ/ | შიში | - | |
| 27 | Щщ |  | ща | ща [ɕt͡ɕa] | /ɕɕ/ | შჩ, თუმცა ერთსიმბოლოიანი შესატყვისი ქართულში არ არის | - | |
| 28 | Ъъ |  | твёрдый знак | еръ [jer] | silent, prevents palatalization of the preceding consonant | - | ||
| 29 | Ыы |  | ы | еры [jɪˈrɨ] | [ɨ] | roses or silly (close central unrounded vowel) | - | |
| 30 | Ьь |  | мягкий знак | ерь [jerʲ] | / ʲ/ | უხმო, არბილებს მის წინ მდგომს | - | |
| 31 | Ээ |  | э | э оборотное [ˈɛ əbɐˈrotnəɪ] | /e/ | ხმელეთი | - | |
| 32 | Юю |  | ю | ю [ju] | /ju/ or / ʲu/ | გამოისახება მხოლოდ იოტას დახმარებით:ჲუ | - | |
| 33 | Яя |  | я | я [ja] | /ja/ or / ʲa/ | გამოისახება მხოლოდ იოტას დახმარებით:ჲა | - | |
| ასოები, რომლებიც 1918 წელს გაუქმდნენ | ||||||||
| Іі | - | - | і десятеричное | /i/ or / ʲi/ | ჰგავდა и-ს | 10 | ||
| Ѳ ѳ | - | - | ѳита | /f/ or /fʲ/ | ჰგავდა ф-ს | 9 | ||
| Ѣ ѣ | - | - | ять | /je/ or / ʲe/ | ჰგავდა е-ს | - | ||
| Ѵ ѵ | - | - | ижица | /i/ or / ʲi/ | ჰგავდა и-ს ან ხანდახან в-ს | - | ||
| ასოები რომლებიც XVIII საუკუნიდან აღარ გამოიყენება | ||||||||
| Ѕ ѕ | - | - | зѣло[5] | /dz/, /z/ or /zʲ/ | Like з | 6 | ||
| Ѯ ѯ | - | - | кси | /ks/ or /ksʲ/ | ჰგავდა кс-ს | 60 | ||
| Ѱ ѱ | - | - | пси | /ps/ or /psʲ/ | ჰგავდა пс-ს | 700 | ||
| Ѡ ѡ | - | - | омега | /o/ | ჰგავდა о-ს | 800 | ||
| Ѫ ѫ | - | - | юсъ большой | /u/, /ju/ or / ʲu/ | ჰგავდა у-ს ან ю-ს | - | ||
| Ѧ ѧ | - | - | юсъ малый | /ja/ or / ʲa/ | Like я | - | ||
| Ѭ ѭ | - | - | юсъ большой іотированный | /ju/ or / ʲu/ | ჰგავდა ю-ს | - | ||
| Ѩ ѩ | - | - | юсъ малый іотированный | /ja/ or / ʲa/ | ჰგავდა я-ს | - | ||
ანბანი 1918 წლამდე
რუსული ანბანი 1918 წლამდე შედგებოდა 35 ასოსაგან და გამოიყურებოდა შემდეგნაირად:
| # | დიდი ასო | პატარა ასო | სახელი | გამოქმა (IPA) | გამოთქმა (ქართულად) | ტრანსლიტერაცია (ISO 9) | Unicode |
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 1 | А | a | ა | [a] | ა | a | U+0410 / U+0430 |
| 2 | Б | б | ბე | [b] | ბ | b | U+0411 / U+0431 |
| 3 | В | в | ვე | [v] | ვ | v | U+0412 / U+0432 |
| 4 | Г | г | ჰე | [ɦ] | ჰ | h | U+0413 / U+0433 |
| 5 | Д | д | დე | [d] | დ | d | U+0414 / U+0434 |
| 6 | Е | е | იე | [jie] | იე | e | U+0415 / U+0435 |
| 7 | Ж | ж | ჟე | [ʒ] | ჟ | ž | U+0416 / U+0436 |
| 8 | З | з | ზე | [z] [zʲ] | ზ | z | U+0417 / U+0437 |
| 9 | И | и | ი | [ɪ] | ი | i | U+0418 / U+0438 |
| 10 | І | і | ი | /i/ or / ʲi/ | ი | i | U+0406 / U+0456 |
| 11 | К | к | კა | [k] | კ | k | U+041A / U+043A |
| 12 | Л | л | ელ | [ɫ] | ლ | l | U+041B / U+043B |
| 13 | М | м | em | [m] | მ | m | U+041C / U+043C |
| 14 | Н | н | ენ | [n] ~ [nʲ] | ნ | n | U+041D / U+043D |
| 15 | О | о | ო | [o] | ო | o | U+041E / U+043E |
| 16 | П | п | პე | [p] ~ [pʲ] | პ | p | U+041F / U+043F |
| 17 | Р | р | ერ | [r] ~ [rʲ] | რ | r | U+0420 / U+0440 |
| 18 | С | с | ეს | [s] ~ [sʲ] | ს | s | U+0421 / U+0441 |
| 19 | Т | т | ტე | [t] ~ [tʲ] | ტ | t | U+0422 / U+0442 |
| 20 | У | у | უ | [u] | უ | u | U+0423 / U+0443 |
| 21 | Ф | ф | ეფ | [f] ~ [fʲ] | ფ | f | U+0424 / U+0444 |
| 22 | Х | х | ხა | [x] ~ [xʲ] | ხ | h | U+0425 / U+0445 |
| 23 | Ц | ц | ცე | [ʦ] | ც | c | U+0426 / U+0446 |
| 24 | Ч | ч | ჩე | [ʧʲ] | ჩ | č | U+0427 / U+0447 |
| 25 | Ш | ш | შა | [ʃ] | შ | š | U+0428 / U+0448 |
| 26 | Щ | щ | შჩა | [ʃ] | შჩ | šč | U+0429 / U+0449 |
| 27 | Ъ | ъ | მიაკი ზნაკი мяккі знак | [d] | ’ | U+042A / U+044A | |
| 28 | Ы | ы | y | [ɨ] | გაგრძელებული ი | y | U+042B / U+044B |
| 29 | Ь | ь | მიაკი ზნაკი мяккі знак | /ʲ/ | ’ | U+042C / U+044C | |
| 30 | Ѣ | ѣ | იუ | /je/ or / ʲe/ | იუ | ? | U+0462 / U+0463 |
| 31 | Э | э | იუ | [ɛ] | ? | ? | U+042D / U+044D |
| 32 | Ю | ю | იუ | [ʲu] | იუ | û | U+042E / U+044E |
| 33 | Я | я | ია | [ʲa] | ია | â | U+042F / U+044F |
| 34 | Ѳ | ѳ | იუ | /f/ or /fʲ/ | იუ | ? | U+0472 / U+0473 |
| 35 | Ѵ | ѵ | ია | /i/ or / ʲi/ | ია | â | U+0474 / U+0475 |