Burguesía

El términu usóse primeramente para identificar a la clase social compuesta polos habitantes de los "burgos" (les partes nueves que surdíen nes ciudaes bajomedievales d'Europa occidental), carauterizaos por nun ser señores feudales nin siervos y nun pertenecer nin a los estamentos privilexaos (nobleza y cleru) nin al campesinado. Les sos funciones socioeconómiques yeren les de mercaderes, artesanos o ejercientes de les denominaes oficios lliberales. L'ausencia de suxeción a la xurisdicción feudal yera la clave: dicíase que "l'aire de la ciudá fai llibre" (Stadtluft macht frei).^[2] Dellos burgueses llegaron a exercer el poder llocal nes ciudaes al traviés d'un patriciáu urbanu nel que s'entemecíen cola nobleza; lo que nes ciudaes-estáu italianes (Venecia, Florencia, Xénova, Pisa, Siena) implicaba na práutica l'exerciciu d'un poder cuasi-soberanu (daqué menos evidente nes ciudaes imperiales llibres alemanes), ente que nes monarquíes autoritaries en formación (Francia, Inglaterra, reinos cristianos de la Península Ibérica) significaba la representación estamental del denomináu Tercer Estáu, pueblu llanu o común. Destacaes families d'orixe burgués termináronse anobleciendo (Borghese, Médici, Fugger).

Impulsada pola transición del feudalismu al capitalismu, la burguesía espolletó y desenvolvióse como una fuercia social cada vegada más influyente mientres l'Antiguu Réxime; anque la inadecuación ente'l so poder económicu y la so ausencia de poder políticu llevar a protagonizar, nel tránsitu ente la Edá Moderna y la Edá Contemporánea, les denominaes revoluciones burgueses. Sicasí, considerar el papel de la burguesía como una necesidá determinada históricamente, foi señaláu como una simplificación mecanicista, pocu afecha a la realidá: ello ye qu'en distintes formaciones sociales históriques producieron fenómenos bien distintos, de forma notable la acomodación de la burguesía a les estructures del Estáu absolutista no que se denominó historiográficamente por Fernand Braudel como "traición de la burguesía" (trahison de la bourgeoisie).^[3]

Los españoles tienen per primer grau so'l ser caballeros, y sofitase de les sos rentes dientro o fuera de les ciudaes con aparatu y adornu. ... Los franceses fuxen les ciudaes y moren nes sos villes, gociando les sos faciendes, y gastar en caballos y n'armes, con despreciu de la mercancía, xulgando por plebeyos los qu'habiten nes ciudaes, a quien llamen Burgueses. Los ingleses siguen a los franceses en vivir fuera de les ciudaes; mas ocúpanse en corsos y exercicios de mercancía per mar.

Cristóbal Suárez de Figueroa, Plaza universal de toes ciencies y artes, 1615.^[4]

A la burguesía comercial y financiera beneficiada pol mercantilismu y l'espansión europea subsiguiente a la era de los descubrimientos, asocedió'l predominiu de la burguesía industrial mientres la era de les revoluciones (la revolución industrial, simultánea a les revoluciones políticu y social "burgueses" -revolución americana, revolución francesa, ciclos revolucionarios de 1820, de 1830 y de 1848-).^[5][6] A lo llargo del sieglu XIX, a midida que asegura'l so predominiu social y apuerta al poder políticu, la burguesía pasa de ser una clase "revolucionaria", enfrentada a los estamentos privilexaos, a ser una clase "conservadora", enfrentada al so nuevu "enemigu de clase": el proletariáu.^[7] La estratexa "lampedusiana" (hai que camudalo tou por que tou siga igual) evidenció la proximidá d'intereses ente la burguesía y l'aristocracia.

Según la interpretación marxista de la historia (materialismu históricu) la burguesía identificar pol so papel nel manera de producción capitalista, onde se caracteriza pola so posición nes estructures de producción y poles rellaciones de producción qu'establez con otres clases, especialmente col proletariáu. La so función ye la posesión de los medios de producción, pola qu'establez la so rellación desigual col proletariáu, que al nun tener estos medios tien de vende-y el so fuercia de trabayu. La estracción de la plusvalía d'esi trabayu dexa l'acumuladura de capital per parte de la burguesía.^[8]

Dende'l sieglu XX, anque la connotación de los términos "burguesía" y "burgués" inclúi un ciertu componente peyorativu, especialmente cuando s'utiliza en contestos políticos con fines polémicos; ye habitual tamién el so usu en contestos académicos.^[9]

La Ilustración y l'enciclopedismu del sieglu XVIII dieron espresión ideolóxica a los valores ya intereses identificaos cola burguesía (el individuu, el trabayu, la innovación, el progresu, la felicidá, la llibertá, la igualdad de condiciones resumíos nel lema revolucionariu Liberté, égalité, fraternité-), lo que se sustanció nun ambiciosu programa políticu, social y económicu que s'enllantó, a lo llargo del sieglu siguiente, na sustitución del Antiguu Réxime por un Nuevu Réxime onde la burguesía pasó a ser la clase dominante:^[11]

• Estáu de derechu, división de poderes, y un sistema políticu parllamentariu y representativu basáu nuna Constitución (lo que s'entiende como lliberalismu políticu, identificáu o non con otros conceutos desenvueltos darréu, como la democracia o'l nacionalismu). Preténdese un gobiernu llindáu, y la mínima posible intervención del Estáu.
• Llibertaes civiles o públiques, qu'inclúin la llibertá relixosa, la llibertá d'espresión y llibertá de prensa, la llibertá de xunta y manifestación y la llibertá económica, llibertá de trabayu, llibre empresa o llibre mercáu; lo qu'implicaba la non sujección a les restricciones gremiales, dexar la iniciativa privada ensin restricciones y establecer el predominiu de la propiedá privada individual sobre cualesquier otra forma de posesión (lo que s'entiende como lliberalismu económicu).
• Movilidá social, esto ye, ascensu o descensu de los individuos na escala social por razón de los méritos del so trabayu (espresáu nel so ésitu económicu o intelectual) y non pola so sangre, heriedu o pertenencia a un estamentu.

El trunfu de los valores burgueses estender en tolos usos sociales, incluyíu'l tratamientu protocolariu. De los tratamientos aristocráticos propios del Antiguu Réxime pasar a la universalización de los tratamientos de cortesía, a los que toos tienen derechu nuna sociedá de condiciones iguales (mientres la Revolución francesa, citoyen -"ciudadanu"- yera l'apellativu col que se debía llamar a toos, y darréu se universalizó el monsieur -"señor mio"-, quitáu del so referente nobiliariu, y el vous -"usté", "la vuesa mercé"-), quedando'l elitismu reserváu a los tratamientos académicos, envaloraos por ser frutu del méritu personal y non de la nacencia (n'España, hasta'l primer terciu del sieglu XX acutábase'l "don" -deriváu del dominus llatín- pal títulu de "bachiller", anque tamién se terminó universalizando,^[12] ente que el "llicenciáu" y el "doctor" utilícense sobremanera n'América Llatina y otros países, como Alemaña).^[13]

L'usu del tutéu, como una esplícita subversión xuvenil y "antiburguesa", foi unu de les traces de la revolución de 1968; anque tamién lo fuera del falanxismu, con idénticu propósitu, na España del franquismu inicial.

Les cualidaes y costumes mesmes de los burgueses (que'l so conxuntu constitúi'l burguesismo, se sustancian nel terrén de la moral, l'ética, la estética, el gustu, l'arte, la música, la lliteratura o la moda. Nos sos aspeutos lliterariu y artísticu, el so analís ye parte importante de la Historia social de la lliteratura y l'arte d'Arnold Hauser (1951). Nos sos aspeutos rellacionaos cola construcción del denomináu orde públicu como parte del orde social, el so analís foi l'oxetu esencial d'unu de los principales estudios de Michel Foucault (Xixilar y castigar, 1975).^[14] Amás d'esos, la cosmovisión burguesa^[15] implica tamién un conceutu d'educación sentimental que se desenvuelve n'estrecha rellación cola imaxe que proyeuten los medios de comunicación de cada dómina.^[16]

L'aburguesamientu ye l'adquisición de les cualidaes propies del burgués.

• Moralidá burguesa, moral burguesa, moralidá victoriana o moral victoriana (veanse tamién convenciones sociales y doble moral).
• Ética burguesa, ética del trabayu, ética capitalista (La ética protestante y l'espíritu del capitalismu, de Max Weber)
• Estética burguesa, gustu burgués
• Arte burgués (Arte contemporáneo#L'arte burgués, "Arte pol arte")^[17]

Paradóxicamente, tan "burgués" ye l'arte "académicu", convencional y respetable, como les socesives busques d'orixinalidá na transgresión y la provocación que pretenden Épater -y bourgeois ("Escupuliciar al burgués"); de la mesma que tan integrables nel mercáu d'arte son, caúna nel so segmentu, la baxa cultura (kitsch) como l'alta cultura.

• Pintura burguesa
• Semeya burguesa (vease, por casu Semeya de monsieur Bertin, d'Ingres, 1832).^[18]
• Escultura burguesa
• Arquiteutura burguesa^[19]
• Música burguesa^[20]
• Lliteratura burguesa^[21]
• Poesía burguesa^[22]
• Teatru burgués^[23]
• Traxedia burguesa (bürgerliches trauerspiel) -de:Bürgerliches Trauerspiel-
• Comedia burguesa
• Drama burgués
• Novela burguesa^[24]
• Costumismu burgués (costumismu)
• Moda burguesa^[25]

• Bourgeois
• Burgu
• Burges
• Burgess
• Burgas

Tipoloxía de "les burguesíes"

• Alta burguesía (haute bourgeoisie, les "doscientes families" -deux cents familles-,^[26] alta sociedá, high society, alta sociedá protestante -haute société protestante HSP-^[27])
• Baxa burguesía (basse bourgeoisie)
• Media burguesía o burguesía media (moyenne bourgeoisie)
• Gran burguesía (granburgués o gran burgués, grand bourgeois -la pallabra alemana Großbürger utilizar pa denominar un títulu de nobleza alemán-)^[28]
• Pequeña burguesía (pequeñoburgués, petit bourgeois)
• Popolo grosso y popolo minutu na Italia medieval
• La Biga y la Busca na Cataluña medieval
• Burguesía ilustrada (Bildungsbürgertum)^[29]
• Golillas y manteístas na España del Antiguu Réxime
• Burguesía rural o burguesía agraria^[30] (la espresión trai un oxímoron, yá que l'orixe del términu "burguesía" trai la so identificación cola burguesía urbana, burguesía comercial o burguesía industrial)

• N'Inglaterra: gentry (vease tamién gentrificación), yeomanry
• N'España: llabrador ricu,^[31] desamortización
• En Rusia: kulak
• Burguesía terrateniente n'Arxentina

• Bobu (bourgeois bohemian -"burgués bohemiu"-)
• Snob (sine nobilitate -"esnob"-)

Conceutos sobre la burguesía

• Lliberalismu burgués, términu despreciatible nel comunismu chinu *Nacionalismu burgués,

términu de la fraseoloxía marxista^[32]

• Socialismu pequeñoburgués, conceutu emplegáu nel Manifiestu comunista^[33]

• Socialismu burgués o conservador, conceutu emplegáu nel Manifiestu comunista^[34]
• Pseudociencia burguesa, términu despreciatible nel comunismu soviéticu *Burguesía nacional,

nos países colonial y dependiente

• Estáu burgués^[35]
• República burguesa (Serenísima República de Venecia, Cantón de Xinebra, Antigua Confederación Suiza, Primer República Francesa, Segunda República Francesa, Tercer República Francesa)
• Imperiu burgués (Primer Imperiu francés y Segundu Imperiu francés, Imperiu Británicu), ye tamién un términu de la fraseoloxía del movimientu obreru, qu'apaez na lletra d'una de les versiones de La Internacional^[36]
• Monarquía burguesa, les monarquíes constitucionales o parllamentaries europees (la monarquía neerlandesa de la Casa d'Orange-Nassau -establecida de facto nos Países Baxos dende'l sieglu XVI-, la monarquía inglesa dende la Glorious Revolution -1688-, la monarquía francesa mientres el periodu revolucionariu -1789-1792- y na llamada "Monarquía de Xunetu" -1830-1848-, la monarquía sueca de la casa de Bernadotte dende 1810, la monarquía española del reináu de Sabela II, el interregno y el reináu d'Amadéu de Saboya -1833-1863-, la monarquía danesa de la Casa de Glücksburg, etc.)
• Instituciones burgueses -instituciones-
• Ideoloxía burguesa, conceutu marxista *Derechu burgués

o llei burguesa (bourgeois law), conceutu marxista;^[37] nun tien de confundir se con Bürgerliches recht o Bürgerliches Gesetzbuch (el códigu civil alemán)

• Partíos burgueses^[38]
• Whig
• Grupos políticos de la Revolución francesa
• First Party System (primer sistema de partíos n'Estaos Xuníos)^[39]
• Lliberalismu español
• Partíu Burgués Democráticu (PDB), suizu

Obres lliteraries o artístiques

• La crisis del Estáu de derechu lliberal-burgués, d'Arturo Sampay
• Le Bourgeois gentilhomme, obra de teatru de Molière
• Les Bourgeois de Calais, escultura de Rodin (sobre un episodiu históricu)
• El discretu encantu de la burguesía, de Luis Buñuel
• La insurrección de la burguesía, primer parte del documental La batalla de Chile, de Patricio Guzmán
• Les Bourgeois, álbum de Jacques Brel^[40]

Topónimos

• Torre burguesa, Viladecans
• Sierra de Na Burguesa, Calviá