Idioma mari

El mari, marí o cheremis (en mari: марий йылме; rusu: марийский язык) ye una llingua falada por más de 500 000 persones, según datos de 2012,[1][2] perteneciente a la caña finu-ugria de la familia de llingües urálica.

Mari
марий йылме / marij jəlme'
Faláu en Rusia
RexónMari El, Bashkortostán, Tatarstan, Udmurtia, óblast de Nizhni Nóvgorod, óblast de Kírov, etc.
Falantes> 600 000
FamiliaUrálicu

  Finu-úgrico
    Llingües cheremís
      Mari

Estatus oficial
Oficial enMari El (Rusia)
Reguláu porNun ta reguláu
Códigos
ISO 639-1nengún
ISO 639-2chm
ISO 639-3chm

Distribución xeográfica

La mayor parte de los falantes de mari moren na Mari-La República de Mari El de la Federación Rusa.Sicasí, la llingua mari tamién s'utiliza n'otres árees de Rusia occidental como Bashkortostán, el óblast de Sverdlovsk, el óblast de Kírov y el Krai de Perm.[2] Coles mesmes esisten falantes de mari al este y al sur del Volga.[1] En 1989, un terciu de los falantes de mari moraben na so propia república; estos tienden a vivir en zones rurales, una y bones la capital, Yoshkar-Olá, ta casi dafechu rusificada.[3]

Aspeutos históricos, sociales y culturales

Historia

Jordanes, historiador romanu del sieglu VI, menta na so obra Getica a los «merens» —pueblu güei desapaecíu cercanu a los mari— y a los «imniscaris», probablemente los mesmos mari.Dempués del sieglu VII, los mari tuvieron sol dominiu de los bulgáricos del Volga y en documentos jázaros del sieglu X, los mari apaecen col nome de «zarmis».[4]

Los misioneros fueron los primeres n'afaer la llingua mari a los llabores lliterarios, especialmente al traducir los evanxelios al dialeutu occidental. En 1827 apaeció un Nuevu Testamentu en dialeutu mari occidental.Yá en dómina recién, nel sieglu XX y dientro de la Xunión Soviética, la rusificación de la cultura mari empezó en fondura; nos pueblos y a nivel elemental la educación dar en mari, pero pa los graos cimeros utilizábase'l rusu.[3]Ente los autores en llingua mari, cabo destacar a Serguéi Chaváin y a J. Mayorov, qu'usaba'l seudónimu de «Shketan».[4]

Dialeutos

Los cuatro dialeutos principales del mari.      Mari de les llombes      Mari occidental      Mari de les praderíes      Mari oriental

Esisten cuatro dialeutos del mari:

  • Mari de les llombes, faláu a lo llargo del calce del Sura, al oeste del Volga.
  • Mari occidental, faláu alredor de les poblaciones de Sharanga, Tosahevo y Yaransk, según nos distristos de Nizhni Novgorod y Kírov.
  • Mari de les praderíes, al este del Volga.
  • Mari oriental o mari de Ufá, utilizáu en Bashkiria na zona de los ríos Ufá y Belaya.[4]

Surdieron dos llingües estándar independientes, una correspondiente al mari de les llombes, minoritaria con unos 30 000 falantes,[1] y otra correspondiente al mari de les praderíes, con unos 480 000 falantes, utilizada en radio y prensa.[2] Esisten diferencies léxiques, fonolóxiques y morfolóxiques ente los dos variantes.[1]

Comparanza léxica

Los numberales en distintes variedaes mari son:

GLOSAMari
occidental
Mari
oriental
PROTO-
MARI
'1'ik / iktɘik / iktə /iktət*ik-tə
'2'kok /koktɘkok /koktət*kok-tə
'3'kəm /kəmətkum /kumət*kom-
'4'nɘl /nɘlɘtnəl /nələt*nɘl-
'5'βɘt͡s /βɘzɘtβiç /βiʝət / βiʒət*βiʦ-
'6'kut /kudɘtkut /kudət*kud-
'7'ʃɘm /ʃɘmɘtʃəm /ʃəmət*ʃɘm-
'8'kændækʃkandaʃ /kandaʃə*kan-(dekʃ)
'9'ɘndekʃindeʃ /indeʃə*(ɘn-dekʃ)
'10'lulu*lu

Los morfemes ente paréntesis provienen de raigaños indoeuropeos emprestaes a llingües descendientes del proto-urálicu: *dekʃ < *deḱm 'diez' y ɘn- < *oin- 'unu'

Ver tamién

Referencies

Enllaces esternos

Wikipedia
La Wikipedia en mari de les praderíes ye una versión de Wikipedia nun idioma que se fala nesta república rusa. Puedes visitala y contribuyir nella.
Wikipedia
La Wikipedia en mari de les llombes ye una versión de Wikipedia nun idioma que se fala nesta república rusa. Puedes visitala y contribuyir nella.