Llingües sinítiques

Les llingües siníticas[2] formen una subfamilia dientro de les llingües sinotibetanes, la mayoría d'elles son descendientes de los grupos étnicos antiguos de Huaxia, sacante la llingua bai que'l so estatus dientro del sinotibetano ye revesosu.

Llingües sinítiques
Distribución xeográficaChina oriental
PaísesBandera de la República Popular China China
Bandera de Ḥong Kong Hong Kong
Bandera de Taiwán Taiwán
Minoríes en:
Bandera de Malasia Malasia
Bandera de Xapón Xapón
Bandera de Singapur Singapur
Bandera de Filipines Filipines
Bandera de Indonesia Indonesia
Bandera de Mauriciu Mauriciu
Bandera de Surinam Surinam
Bandera de Sudáfrica Sudáfrica
Bandera de India India
Falantes~1200 millones
Filiación xenética

sinotibetano
  sinítico-bai

    L. siníticas
SubdivisionesMǐn
Guan-Jìn
-huī
Gàn-hakka
Xiāng
Yuè-Píng
Bai (revesosu)[1]chinu y Lenguas bai (es) Traducir
Códigu Glottologsini1245
Ver tamién
Idioma - Families - Clasificación de llingües
[editar datos en Wikidata]

Clasificación

La clasificación interna de les llingües sino-tibetanes ye problemática, frecuentemente consideróse que les llingües siníticas formen una caña independiente de les otres,[3][4] anque dellos autores argumentaron en favor de la esistencia d'una caña sinón-karénica.

Clasificación interna

Tocantes a les llingües siníticas puramente felicidaes, el parentescu de toes elles ye claro, y esiste documentación histórica de muncha antigüedá en llingües siníticas. L'únicu puntu revesosu ye la pertenencia o non del bai a les llingües siníticas o si pela cueta esta llingua formaría una caña independiente dientro de les llingües han-tibetanes.[5] Sacante pol fechu del bai, el términu "llingües siníticas" puede considerase casi sinónimu de "llingües chines", y úsase frecuentemente en contraposición a "dialeutos chinos" pa explicitar la idea de que son llingües distintes inintelixibles ente sigo más que dialeutos d'una mesma llingua.[6][7]

Asumiendo'l calter sinítico del bai, el proto-sinítico daría llugar per un sitiu al antiguu chinu, antecesor del restu de llingües chines, y per otru llau al bai. L'antiguu chinu estremaríase en dos rames; la principal sería'l chinu clásicu y per otru llau el proto-min, antecesor del grupu hokkien.[8] El restu de llingües chines modernes (mandarín, wu, kan-hakka y yue) seríen descendientes del chinu clásicu.

El progresu del trabayu comparativu llevó a atopar "dialeutos" adicionales mutuamente inintelixibles col so antecesor. Les últimes llingües en dixebrase del tueru común seríen el huizhou, el jin, el pinghua y el qiongwen, y les dos cañes restantes el wu y el yue, que tienen una inteligibilidad mutua bien acutada. Delles otres llingües siníticas nun fueron afechiscamente clasificaes inda. El siguiente esquema amuesa un árbol filoxenéticu de les llingües siníticas:

Proto-sinítico 

 Antiguu chinu 

 Min 

 mǐn běi 


Min bei



Shaojiang min bei



Mindong



Minzhong



Puxian



 mǐn nán 

 Hokkien 


Amoy



Hoklo (taiwanés)




Teochew



Leizhou



Hainanés (Qiongwen)




 Chinu clásicu 

 guan 

 Mandarín 


Dōngběihuà



Běijīnghuà



Ji-Lu



Jiao-Liao



Zhongyuan



Lan-Yin



Jiang-huai



Huguang




Jin




Llingües wu


Gàn-kèjiā


Llingües gàn



Llingües kèjiā (hakka)




Llingües xiang



Llingües yue (cantonés)






? Idioma bai




Una llista daqué más estensa de les variedaes siníticas ye la siguiente:

  • Idioma bai, formáu por dellos dialeutos mutuamente inintelixibles.
  • Llingües chines (puramente felicidaes)
    • Min (閩語 / 闽语), 70 millones de falantes.
      • Min bei (Min septentrional)
        • Min de Shaojiang, frecuentemente incluyíu col min bei.
      • Min dong (min oriental; inclúi'l dialeutu de Fuzhou)
      • Min zhong (min central)
      • Puxian min
      • Min nan (min meridional)
        • Hokkien (inclúi'l dialeutu d'Amoy y el taiwanés)
        • Teochew (inteligibilidad partida con el hokkien)
        • Min de Leizhou
        • Hainanés (Qiongwen)
    • Cañes descendientes del chinu clásicu:
      • Guan (bĕifānghuà)
        • Mandarín (北方話 / 北方话), 885 millones de falantes.
          • Dungan faláu polos hui d'Asia central, tien una lliteratura distintiva non representable en calteres chinos.
        • Jin (晉語 / 晋语), 45 millones.
      • Wu (吳語 / 吴语), 77 millones de falantes, inclúi'l shanghainés.
        • Wenzhou (frecuentemente incluyíu nel wu, pero mutuamente inintegible con él)
        • Huizhou (dacuando clasificáu como'l gan)
      • Chinu Gan-Hakka
        • Gàn (贛語 / 赣语), 31 millones de falantes.
        • Hakka o kèjiā (客家語 / 客家语), 34 millones de falantes.
      • Xiang (湘語 / 湘语), 36 millones.
      • Yuè (cantonés)
        • Idioma cantonés (Yuèhai, 粵語 / 粤语), 55 millones de falantes.
        • Toisanés, nun ye mutuamente intelixible col cantonés de Cantón
        • Pínghuà (平話 / 平话), 2 millones), dacuando consideráu como caña independiente del yuè.
Variedaes ensin clasificar
  • Tuhua (incluyi shaozhou tuhua)
  • Danzhouhua
  • Linghua

Descripción llingüística

Los primeros intentos ambiciosos de reconstruyir el proto-chinu fueron fechos por Bernhard Karlgren a principios del sieglu XX. El retu nesta reconstrucción ye que, al ser la escritura non alfabético, la forma en que los logogramas yeren pronunciaos nel pasáu nun puede ser inferida direutamente y ye necesariu recurrir, por casu, a la poesía (Qièyùn) o a la evidencia de les llingües modernes pa deducir la fonoloxía del proto-chinu.

Fonoloxía

El sistema fonolóxicu de les llingües chines antigües nun se conoz direutamente debíu al calter de la escritura chino. Sicasí, una serie independiente d'evidencies xunto col métodu comparativu coles llingües chines modernes dexa reconstruyir el sistema fonolóxicu pa dómines antigües.

L'inventariu consonánticu del chinu clásicu pue ser interpretáu a partir de les rimas del Qièyùn con un altu grau de certidume. El siguiente cuadru resume los fonemes que podíen apaecer en posición inicial:[9]

LlabialAlveolarRetroflexaPalatalVelarGlotal
Oclusiva simplep, bt, dʈ, ɖk, g(ʔ)
Oclusiva aspiradaʈʰ
Africada simpleʦ, ʣtʂ͡, dʐ͡ʨ, dʑ͡
Africada aspiradaʦʰtʂ͡ʰʨʰ
Fricativas, zʂ, ʐɕ, ʑxh
Aproximantel
Nasalmnɲźŋ

Pal casu del chinu antiguu la reconstrucción ye más incierta y propúnxose el siguiente cuadru tentativo de consonantes iniciales:[10]

LlabialAlveolarVelarLabiovelarGlotal
Oclusiva simple*p, *b*t, *d*k, *g*kʷ, *gʷ*ʔ, *ʔʷ
Oclusiva aspirada*pʰ*tʰ*kʰ*kʷʰ
Africada simple*ʦ, *ʣ
Africada aspirada*ʦʰ
Fricativa*s*h, *hʷ
Aproximantes*l, *r
Nasal*m*n*ŋʷ

Dellos autores reconstrúin un sistema llixeramente distintu pal chinu antiguu[11] qu'amás reconstrúin nasales sordes.

Gramática

El chinu clásicu ye una llingua altamente aislante, más inclusive que la mayoría de modernes llingües chines. El chinu clásicu ta perbién representáu nos testos y la so gramática ye bien conocida. Sicasí, la reconstrucción gramatical del proto-sinítico, que ye un estadiu más antiguu que'l chinu clásicu, ye más dudosa que la reconstrucción fonolóxica.

Comparanza léxica

Los numberales en distintes variedaes siníticas son:[12][13]

GLOSAGuan-JinPROTO-
XIANG
Gan-HakkaWu-HuiYue-PingPROTO-
MIN
Chinu medievalPROTO-
CHINU
PROTO-
MANDARÍN
PROTO-
JIN
PROTO-
GAN
PROTO-
HAKKA
PROTO-
HUI
PROTO-
WU
PROTO-
PING
PROTO-
YUE
Chinu
mediu
Sinón-
Xaponés
[14]
'1'*i̯i*i̯əʔ*i*il*i̯it*iʔ*ii̯ʔ*i̯ət*i̯it*tsiti̯it*it-i
itɕi
*i̯it
'2'*ər*ər*ŋi⁵*n ~ *ẽ*nia*ŋi*ᵑgi*ŋińźi̯i-nin*ŋi̯i(ʑ)
'3'*san*sɑŋ*san*sam*sam*sã*sa*sam*sam*saŋsamsan*sam
'4'*si*si*sɿ*si*si*sɿ*si*si*sei*si*si
ɕi
*s(i̯)i
'5'*wu*wu*o*m~ŋ*wu*m~ŋ*ŋoŋuogo*ŋwo
'6'*li̯o*li̯əo*ləo*li̯uk*li̯uk*ljoʔ*loʔ*li̯ɑo*li̯ok*li̯okli̯ukɾok-ɯ*li̯uk
'7'*tɕʰi*tsʰi̯əʔ*tsʰi*tsʰil*tsʰit*tsʰiʔ*tsʰii̯ʔ*tsʰət*tsʰii̯t*tsʰittsʰit*sit-i
ɕitɕi
*tsʰii̯t
'8'*pa*paʔ*pa*pal*pat*paʔ*paʔ*pat*pat*paiʔpat*pat-i
hɑtɕi
*pat
'9'*tɕi̯o*tɕi̯əo*tɕi̯əo*tɕi̯o*ki̯au
  • ki̯ou || *kjɑo || *ki̯au || *ki̯au || ki̯əo || *ki̯o
    kʲɯː || *ki̯əo
'10'*ʂi*ʂəʔ*ʂi*ʂip*ʂip*ɕiʔ*ʑii̯ʔ*ɕəp*sip*sipdʑii̯p*dʑipu
dʑɯː
*ʂip

Vocabulariu

Nesta tabla haise trescritu utilizando l'Alfabetu Fonéticu Internacional. Les formes representen les diferencies morfolóxiques (escritura) amás de les diferencies fonolóxiques (soníu). Por casu, la pallabra mandarín pal pronome "él" ye 他 [tʰa˥], pero en cantonés (Yue) úsase una pallabra distinta, 佢 [kʰɵy˩˧].[Wu, Xiang missing tone]

EspañolBeixín
(Mandarín)
Shanghai
(Wu)
Changsha
(Xiang)
Nanchang
(Gan)
Meixian
(Hakka)
Hong Kong
(Yue)
Xiamen
(Min)
style="background-color:
  1. ffeedd"|wɔ˨˩˦
ŋoŋoŋo˨˩˧ŋai˩ŋɔː˩˧ɡua˥˩
style="background-color:
  1. ffeedd"|nin˨˩˦
nonŋn̩˨˩˧n˩, nʲi˩nei˩˧, lei˩˧li˥˩
style="background-color:
  1. ffeedd"|tʰa˥
ɦitʰokiɛ˨˩˧kʰi˩, ki˩kʰɵy˩˧
style="background-color:
  1. ffeedd"|tʂɤ˥˩
ɡəʔkoko˨˩˧y˧˩, nʲia˧˩ninː˥, jiː˥tɕɪt˥
esi, aquelna˥˩ɛlaihɛ˨˦ke˥˧kɔː˧˥he˥
style="background-color:
  1. ffeedd"|ɻən˧˥
ɳinzɛ̃ɳin˦˥nʲin˩jɐn˨˩{{IPA|l'home |style="background-color:
  1. ffeedd"|nan˧˥
lan˦˥nam˩naːm˨˩, laːm˨˩lam˩˦
muyerny˨˩˦ɳyɳyɳi˨˩˧ŋ˧˩, nʲi˧˩nɵy˩˧, lɵy˩˧li˥˩
style="background-color:
  1. ffeedd"|pa˥˩ pa˩
ɦiaioia˦˥a˦ pa˦paː˥lau˧ pe˧
style="background-color:
  1. ffeedd"|ma˥ ma˨
ɳiãm moɳiɔŋ˦˥a˦ me˦maː˥lau˧ bo˥˩
style="background-color:
  1. ffeedd"|ɕjɑʊ˩ χai˧˥
ɕiɔ ɳiŋɕi ŋa tsɨɕi˦˥ ŋa tsɨse˥˧˥ nʲin˩ y˧sɐi˧ lou˨ɡɪn˥ a˥˩
style="background-color:
  1. ffeedd"|y˧˥
ɦŋyɳiɛ˦˥ŋ˩ y˧jyː˨˩hi˩˦
style="background-color:
  1. ffeedd"|ʂɤ˧˥
zosa˦˥sa˩sɛː˨˩tsua˩˦
style="background-color:
  1. ffeedd"|ɻoʊ˥˩
ɳioʔzəoɳiuk˥nʲiuk˩jʊk˨ba˧˨ʔ
güesuku˨˩˦kuəʔkuikut˥kut˩kʷɐt˥kut˥
güeyujɛn˨˩˦ŋɛŋãŋan˨˩˧muk˩, ŋan˧˩ŋaːn˩˧ba˦k
style="background-color:
  1. ffeedd"|ɑɻ˨˩˦
ɳiəɛ˨˩˧nʲi˧˩jiː˩˧hĩ˧
ñarizpi˧˥biɪʔpipʰit˨pʰi˥˧pei˨pʰĩ˧
comertʂʰɨ˥tɕʰiɪʔtɕʰiotɕʰiak˥sɨt˥sɪk˨tɕia˦ʔ
beberχɤ˥haiʔtɕʰiotɕʰiak˥sɨt˥, jim˧˩jɐm˧˥lɪm˥
dicirʂwɔ˥kɑ̃ua˨˩ʋa˥˧, ham˥˧, kɔŋ˧˩kɔːŋ˧˥kɔŋ˥˩
oyertʰiŋ˥tʰintʰiɛ̃tʰiaŋ˦˨tʰaŋ˥˧tʰɛːŋ˥tʰiã˥
verkʰan˥˩kʰøɕiɔŋ˦˥, mɔŋ˨˩kʰon˥˧tʰɐi˧˥kʰoã˧˩
golerwən˧˥mənoɛ̃ɕiuŋ˦˥ʋun˩, pʰi˥˧mɐn˨˩pʰĩ˧
style="background-color:
  1. ffeedd"|tswɔ˥˩
zutsutsʰo˨˩tsʰɔ˦tsʰɔː˩˧tse˧
style="background-color:
  1. ffeedd"|tʰɑŋ˨˩˦
kʰoəntʰãkʰun˨˦min˩, sɔi˥˧, tʰoŋ˧˩fɐn˧to˥˩
tar de piestʂan˥liɪʔtsãtɕʰi˨˩kʰi˦kʰei˩˧kʰia˧
soltʰaɪ˥˩ jɑŋ˧˥ɳiɪʔ dɤɳi tɛoɳit˥ tʰɛonʲit˩ tʰɛo˩tʰaːi˧ jœːŋ˨˩lɪt˧˩ tʰau˩˦
style="background-color:
  1. ffeedd"|ɥœ˥˩l jɑŋ˩
ɦyɪʔ liãy liãɳiot˨ kuɔŋnʲiet˥ kuɔŋ˦jyuːt˨ kʷɔːŋ˥ɡy˧˩ʔ niu˩˦
style="background-color:
  1. ffeedd"|ʂan˥
san˦˨san˦saːn˥la soã˥
style="background-color:
  1. ffeedd"|ʂweɪ˨˩˦
ɕyeisui˨˩˧sui˧˩sɵy˧˥tsui˥˩
style="background-color:
  1. ffeedd"|χʊŋ˧˥
ɦoŋxɛ̃fuŋ˦˥fuŋ˩hʊŋ˨˩aŋ˩˦
style="background-color:
  1. ffeedd"|ly˥˩
loʔləoliuk˥liuk˥, tsʰiaŋ˦lʊk˨lɪ˦k
style="background-color:
  1. ffeedd"|χwɑŋ˧˥
ɦoãõoɔŋ˦˥ʋoŋ˩wɔːŋ˨˩ŋ˩˦
style="background-color:
  1. ffeedd"|pai˧˥
bɐʔpʰak˨pʰak˥paːk˨pe˦ʔ
style="background-color:
  1. ffeedd"|χei˥
həʔo˦˨ʋo˦haiːk˥ɔ˥
style="background-color:
  1. ffeedd"|pai˧˥ tʰiɛn˥
ɳiɪʔ li ɕiãpə tʰiẽɳit˥ linʲit˩ sɨn˩ tʰeu˩jɐt˨ tʰɐo˧˥dʒɪ˧˩t ɕi˩˦
style="background-color:
  1. ffeedd"|jɛ˥˩ wan˨˩˦
ɦia tɔio ka tsiia˨˩ liam˥˧ pu˦ tʰeu˩,
am˥˧ pu˦ sɨn˩
jɛː˨ maːn˩˧am˥˩ ɕi˩˦

Nota sobre los tonos usaos, los tonos de nivel son:

˥ tonu bien alto (forma alternativa por aciu númberu: 1)
˦ tonu altu (forma alternativa por aciu númberu: 2)
˧ tonu mediu (forma alternativa por aciu númberu: ³)
˨ tonu baxu (forma alternativa por aciu númberu: 4)
˩ tonu bien baxu (forma alternativa por aciu númberu: 5)

Los tonos de contorna (con cambéu de nivel):

˥˧ alto-mediu (forma alternativa: 13), ˥˩ (forma alternativa: 15)
˨˩ mediu-baxu (forma alternativa: 31), ˧˥ mediu-altu (forma alternativa: 31)
˩˦ bien so-bien alto (forma alternativa: 51), ˩˧ bien altu-mediu/baxu (forma alternativa: 53)

Referencies

Notes

Bibliografía

Enllaces esteriores