Banda
Banda — iki və daha çox şəxsdən ibarət olub iştirakçıları arasında möhkəm təşkilati birlik olan, basqınlar etmək məqsədilə birləşən insanlar birliyi.[1]Bəzi cinayətkar bandaların üzvləri özlərinin sadiq olduqlarını və adətən oğurluq və zorakılıq kimi cinayətləri törətməyə qadir olduqlarını sübut etməlidirlər. Bandanın üzvünə qanqster deyilir.
Bir çox banda dəstələri tarix boyu böyük şöhrət qazanmışlar; məsələn, İtaliya mafiyası, rus mafiyası, irland mafiyası, yəhudi mafiyası, polyak mafiyası, alban mafiyası, Yaponiyada yakudza, Çində triada, Yeni ingiltərə bandaları, Yamaykada Duş Posse və Yardi, afroamerikalılardan ibarət Krips və Bludz, latinoların bandalarından Mara Salvatruça, ağdərili bandalardan Ari qardaşlığı və motosikletçilərdən ibarət banda olan Cəhənnəm mələkləri.
Mənası
Banda ingilis dilində "gang" sözü ilə ifadə olunur. "Gang" sözü qədim ingilis dilindəki "getmək" mənasına gələn "gan" sözünün feli sifət formasıdır. Bu isə qədim skandinav dilindəki "səfər, səyahət" mənasına gələn "gangster"[2] sözü ilə eyniköklü sözdür.[3] Ümumiyyətlə, söz bir qrup insan mənasına gəlir və işlənmə yerindən asılı olaraq neytral, müsbət və ya mənfi mənada istifadə edilə bilər.[4][5][6]
Tarixi
Amerika tarixində banditizmin rolundan danışarkən Barrinqton Mur qeyd edirdi ki, qanqsterizm əhəmiyyətli dərəcədə qanunçuluğun olmadığı cəmiyyətlərdə peyda olur. O, Avropa feodalizmini "əsas etibarilə cəngavər anlayışı vasitəsilə hörmət qazanan qanqsterizm" kimi xarakterizə edirdi.[7]
Bandaların böyük bir qismi, məsələn, xaşxaşilər, tuqilər, Çin triadaları, yapon yakudzası, irland mafiyası, Panço Vilyanın dəstəsi, ölü dovşanlar, Vəhşi Qərbin bandaları, Baueri oğlanları, italyan mafiyası, yəhudi mafiyası və rus mafiyası kimi mafiya ailələri əsrlərdir ki, mövcuddur. Bəzi təxminlərə görə tuqilər 1740-1840-cı illərdə Hindistanda 1 milyon insanı qətlə yetiriblər.[8]
XVII əsrdə Londonda mütəşəkkil dəstələr çoxsaylı cinayətlər törətmişlər.[9] Həmin bandalar bir-biriləri ilə tez-tez münaqişəyə girirdilər. Bandanın üzvləri fraksiyaların fərqlənməsi üçün rəngli lentlərdən istifadə edirdilər.[9]
Çikaqoda 1920-ci illərdə 1000-dən çox banda var idi.[10] Erkən bandaların əksər cinayətkar fəaliyyətlərə görə nüfuzları olsa da, bir çox ölkələrdə 1912-ci il Beynəlxalq opium Konvensiyası və 1919-cu il Volsted aktı ilə narkotik maddələr qadağan olunduğuna görə onlar narkotik ticarətindən mənfəət əldə edə bilmirdilər.[mənbə göstərin] Bandaların narkotik ticarətinə daxil olması 1970 və 1980-ci illərdə geniş vüsət almışdı, lakin bəzi bandalar ticarətlə az məşğul olmağa davam edirdilər.[11]
ABŞ-də bandaların tarixi Amerika inqilabından sonra 1783-cü ildən etibarən ölkənin şərqində başlamışdır.[9] Bandaların yaranması kəəndlilərin kütləvi şəkildə şəhərə axını ilə əlaqədar olmuşdur. ABŞ-də ilk küçə şəbəkəsi olan Qırx quldur 1820-ci illərin sonlarında Nyu-Yorkda yaranmışdır. Vaşinqton şəhərindəki bandalar indiki Fedral Üçbucağa nəzarət edirdilər.[12]
Cari sayları
Milli Gənclər Banda Mərkəzinin məlumatına əsasən, 2007-ci ildə ABŞ-də aktiv küçə bandasının üzvlərinin sayı təxminən 785,000 təşkil edirdi.[13] 2011-ci ildə Federal Təhqiqat Bürosunun Milli Banda Kəşfiyyat Mərkəzi qeyd edir ki, "ABŞ-də 33,500-dən çox bandanı əhatə edən təxminən 1,4 milyon küçə, həbsxana və qanundankənar banda üzvləri var."[14] 2011-ci ildə ABŞ həbsxanalarında təxminən 230,000 banda üzvü var idi.[14]
Çikaqo Cinayət Komissiyasının "Banda Kitabı 2012" adlı nəşrinə əsasən, ABŞ-də banda üzvlərinin sayına görə çoxluq təşkil edən şəhər Çikaqodur: 150,000 nəfər.[15] Tarixən Los-Anceles dairəsi Amerikanın Banda Paytaxtı hesab edilib. Burada 120,000 (41,000 şəhərin özündə) nəfər banda üzvü fəaliyyət göstərir.[16] 2007-ci ildə ABŞ-də ən az 30,000 banda və 800,000 banda üzvü var idi.[17][18] 2009-cu ildə 900,000-dən çox şəbəkə üzvü "ölkə daxilindəki yerli icmalarda" yaşadığı halda, 147,000 nəfər ABŞ həbsxanalarında olublar.[19] 1999-cu il üçün bütün banda üzvlərinin 47%-ni hispaniklər, 31%-ni afroamerikalılar, 13%-ni ağ amerikalılar, 7%-ni isə amerika asiyalıları təşkil edirdi.[20]
13 dekabr 2009-cu ildə The New York Times Payn-Ric Hindu rezervasiyasında artan banda zülmü ilə əlaqədar məqalə dərc etmişdi və müəyyən olunmuşdur ki, təkcə bu rezervasiyada 5,000 üzvü olan 39 banda var.[21] Salvadorda 25,000-50,000 nəfər banda üzvü fəaliyyət göstərir.[22] 2011-ci ildə Böyük Britaniyada 1,800-dən çox bandanın fəaliyyət göstərdiyi aşkar olunmuşdur.[23]
Federal Təhqiqat Bürosu müəyyən etmişdir ki, ABŞ-də fəaliyyət göstərən dörd italyan mütəşəkkil cinayətkarlıq qrupunun cəmi 25,000 üzvü var.[24] Rus, çeçen, azərbaycanlı, ukraynalı, gürcü, erməni və digər keçmiş Sovet İttifaqı ölkələrində mütəşəkkil dəstələr, eləcə də "Qardaşlıqlar" kimi mütəşəkkil cinayətkarlıqla əlaqəli bir çox ittifaqlar var, lakin bu barədə heç bir statistik məlumat yoxdur. Yakudza dünyada ən böyük cinayətkar təşkilatlardan biridir. 2005-ci ildə Yaponiyada təşkilatın 102,400 üzvü məlum idi.[25] Honkonq Triadası XXI əsrdə üzvlərinin sayı 160,000-dək olmuşdur.[26] Halbuki 1950-ci illərdə Honkonqda 300,000 Triada üzvü var idi.[27]
Məşhur bandalar
Ən məşhur mütəşəkkil dəstələr Siciliyadakı Koza nostra və Amerika mafiyasıdır.[28]