Император Мэйдзи

XVII быуат башында Токугава сегунлығы төҙөлә^[2]. Ул осорҙа ил менән сегун идара итә. 180-гә яҡын даймё тигән феодалдар автономиялы ерҙәрҙә улар сегун ҡанаты аҫтында хужа булып тора. Улар сегунға даими рәүештә бүләктәр биреп торалар, ләкин һалым түләүҙән азат булалар^[3].

1615 йылда Токугава Иэясу, Токугава династияһының беренсе сегуны, рәсми рәүештә үҙенең посын ташлай. Уның улы Токугава Хидэтада был ваҡытта ысынлап та илдең сегуны була. Ул дворяндар өсөн «Император һәм уның придворныйҙары» тигән ҡағиҙәләр уйлап сығара^[4]. Кодекс нигеҙендә, император фән һәм сәнғәт менән шөғөлләнергә тейеш була^[5]. Сегунлыҡ осорондағы императорҙар был кодекстың ҡағиҙәләре буйынса йәшәй, конфуциан классикаһын, япон шиғриәтен һәм каллиграфияһын, тарих менән география нигеҙҙәрен өйрәнәләр^[6]. Сегун һәр ваҡыт император кәңәштәрен һорамайынса ғына үҙаллы рәүештә ҡарарҙар ҡабул итә^[7]. Шул уҡ ваҡытта сегун бары тик император указы менән генә раҫланған тип иҫәпләнә^[8].

Императорҙар бер ҡасан да Киотолағы Госё һарайы территорияһынан сыҡмаған. Бары тик янғын сыҡҡан саҡтарҙа ғына хакимлеген ташлап ғибәҙәтханаларҙа йәшенеп ятҡандар ^[9]. Императорҙың иң төп бурысы булып илде стихия бәләләренән һаҡлау торған^[10]. Ҡайһы бер императорҙар шаҡтай оҙаҡ йәшәгән һәм үлер алдынан ғына тәхетте ҡалдырған, тик Мэйдзиҙан алда йәшәгән биш императорҙарҙан һуң император булған олатаһы ғына 46 йәшендә вафат булған^[7]. Император династияһында балалар араһындағы үлем бик юғары күрһәткестә булған — императорҙың биш бер туған ағай-пайҙары бала саҡтарында үлгәндәр, ә үҙенең ун биш балаһының бише генә тере ҡалған^[7].

Токугава сегунаты барлыҡҡа килгәс, XVII быуаттағы сегундар Япония Көнбайыш илдәре менән сауҙа бәйләнештәрен өҙгән, европа халыҡтарын илдән ҡыуып сығарған^[11]. Япония менән Голландияғына сауҙа иткән, ә ҡалған сит илдәргә Японияға инеү тыйылған^[12]. Сауҙа күбеһенсә Нагасакиҙың Дзема утрауында барған^[13]. XIX быуат башында европа һәм америка караптары Япония утрауҙары янына йышыраҡ туҡтай башлағандар^[14].

Император Мэйдзи, диабет, нефрит һәм гастроэнтериттан ауырыһа ла, уремиянан вафат була . Рәсми сығанаҡтар хәбәр итеүенсә ул 1912 йылдың 30 июлендә 00:42 сәғәттә вафат булды тип әйтелһә лә , ысынбарлыҡта ул 22:40 сәғәттә, 29 июлдә донъя ҡуйған^[15][16]. Император үлгәндән һуң парламенты уның Мэйдзи реставрацияһындағы ролен мәңгеләштереү тураһында резолюция ҡабул иткән. Уның буйынса Император һәм уның ҡатыны Сёкэн ял итергә яратҡан баҡса урынында Мэйдзи Дингу иң мөҡәтдәс урыны төҙөлгән

• Япония императора Мэйдзи // программа «Час истины» 2014 йыл 14 июль архивланған. (копия)
• Божество, разжалованное в символы // журнал «Сеанс»
• Великие реформаторы. Император Мэйдзи. Путь восходящего солнца
•  (инг.)(англ.) Храм 2015 йыл 31 март архивланған. Мэйдзи Дзингу, в котором почитается покойный император.
•  (яп.)(яп.) Император Мэйдзи 2007 йыл 24 июль архивланған.

• Гордон, Эндрю. A Modern History of Japan: from Tokugawa Times to the Present. — Oxford University Press, 2003. — 384 с. — ISBN 978-0-1951-1061-6.
• Янсен, Мариус. Sakamoto Ryoma and the Meiji Restoration. — Princeton University Press, 1961.
• The Emergence of Meiji Japan / Янсен, Мариус. — Cambridge University Press, 1995. — 368 с. — ISBN 978-0-5214-8405-3.
• Кин, Дональд. Emperor of Japan: Meiji and His World, 1852–1912. — Columbia University Press, 2002. — 922 с. — ISBN 978-0-2311-2340-2.
• Уилсон, Джордж. Patriots and Redeemers: Motives in the Meiji Restoration. — University of Chicago Press, 1992. — 217 с. — ISBN 978-0-2269-0092-6.
• Мещеряков А. Н. Император Мэйдзи и его Япония. — 2-е изд. — М.: Наталис, 2009. — 736 с. — ISBN 978-5-8062-0306-0.