Лесунов Валерий Павлович

Валерий Павлович Лесунов 1949 йылдың 12 ғинуарында хәрби ҡаласыҡ^[1] — Башҡорт АССР-ы Иглин районының Урман ҡасабаһында тыуған.

Уның атаһы, Павел Михайлович Лесунов (1911—1987), һөнәре буйынса төҙөүсе, «Башцелинстрой» тресының 127-се ПМК-һында прораб булып эшләй. Әсәһе, Людмила Лукьяновна Лесунова (1922 йылғы), Оло Тәләк ауылында (элекке район үҙәге, 1956 йылдан БАССР-ҙың Иглин районы составында) совхозда бригадир булып эшләй. В. П. Лесуновтың ата-әсәһе Бөйөк Ватан һуғышы йылдарында осраша һәм һуғыштан һуң өйләнешә.^[2]

Ғаиләлә Валерийҙан башҡа тағы ике ҡыҙ бала тәрбиәләнә: Валентина Павловна Прилепская (Лесунова; 1947 йылғы), хеҙмәткәр, һәм Вера Павловна Герасимова (Лесунова; 1956 йылғы), «УМПО» хеҙмәткәре.

Һөнәри эшмәкәрлеге

• 1966: Оло-Тәләк урта мәктәбен тамамлай;
• 1967:Өфө авиация институтының ситтән тороп уҡыу бүлексәһенә уҡырға инә;
• 1968—1969: Өфө моторҙар эшләү заводының 8-се механика-йыйыу цехында металл ҡырҡыусы;
• 1969—1972: шунда уҡ махсус станоктар йүнәтеүсе;
• 1972—1974: инженер-технолог, шунда уҡ;
• 1974: Өфө авиация институтын «Машиналар эшләү, металл ҡырҡыусы станоктар һәм инструменттар технологияһы» һөнәре буйынса тамамлай, диплом буйынса квалификацияһы — «инженер-механик»;^[3]
• 1974—1975: Совет Армияһы сафтарында хеҙмәт итә (Куйбышев өлкәһенең Чапаевск ҡалаһы; рядовой);
• 1975—1981: Өфө моторҙар эшләү заводының баш технолог бүлегендә инженер-технолог (1978 йылда предприятие Өфө моторҙар эшләү производство берекмәһенә үҙгәртелә), шул иҫәптән:
• 1978 йылдың авгусы — 1980 йылдың ғинуары: Корапут машиналар эшләү заводында совет белгестәре төркөмө составында компрессор статоры буйынса өлкән инженер (Hindustan Aeronautics Limited, HAL — Һиндостан хөкүмәте аэрокосмик компанияһының двигателдәр төҙөү бүлексәһе);
• 1981—1983: «УМПО»-ның икенсе майҙансығында баш технолог урынбаҫары;
• 1983—1986: Өфө двигателдәр төҙөү заводының баш технологы (икенсе майҙансыҡта УМПО составында ойошторола);
• 1984—1986: Үҙәк авиация сәнәғәте кадрҙарының квалификацияһын күтәреү институтында «Идара итеү һәм ойоштороу» һөнәре буйынса уҡыу курсын тамамлай (Мәскәү ҡалаһы);^[4]
• 1986—1987: «УМПО»-ның механика производствоһы буйынса баш инженер урынбаҫары;
• 1987: «УМПО»-ның баш технологы вазифаһын башҡарыусы;
• 1987—1993: «УМПО»-ның баш инженеры.^[5] В. П. Лесунов 38 йәшендә СССР-ҙа авиадвингателдәр төҙөүсе предприятиеның иң йәш баш инженеры була,^[6] ул ваҡытта УМПО-ла 50 меңгә яҡын кеше эшләй;
• 1993: технологик машиналар эшләү кафедраһы буйынса доцент ғилми исемен бирәләр;^[7]
• 1993—1994: «УМПО» акционер йәмғиәтенең техник директоры;
• 1994—1998: Башҡортостан Республикаһы Премьер-министрының беренсе урынбаҫары;^[8][9]
• 1996: «УМПО»-ның директорҙар советы рәйесе итеп һайлана;
• 23 июль 1998 — 18 декабрь 2004: «УМПО» Асыҡ акционер йәмғиәтенең генераль директоры;
• 2003: «иҡтисад фәндәре кандидаты» ғилми дәрәжәһенә диссертация яҡлай.

Вафаты

2004 йылдың 18 декабрендә теннис уйнағанда ҡапыл вафат була. Өфөлә Көньяҡ зыяратта ерләнгән.

В. П. Лесунов «УМПО»-ның генераль директоры булып эшләй башлаған мәлдә — 1998 йылдың аҙағында — предприятие коллектив хеҙмәткәрҙәренә 8 айлыҡ эш хаҡын түләү буйынса бурыслы була. Яңы директор үҙенең командаһы менән иң тәүге сиратта сығымдарҙы кәметеү буйынса эш башлай. Продукцияның 1 һумына энергия тотоноу 4 тапҡырға тиклем кәметелә (23 тиндән 6 тингә тиклем). 1998 йылдың биш айында етештереүгә киткән тотоноуҙар 98 млн. һумға кәмей, был продукция хаҡының 10 процентын тәшкил итә.

Предприятиеның заказдарҙы күберәк алыуын яҡшыртыу буйынса эш әүҙемләшә; В. П. Лесунов идара итеү штатына маркетинг буйынса генераль директор урынбаҫары вазифаһын индерә. Күп тә үтмәй һөҙөмтә лә күренә: 1998 йылдың тәүге 7 айында 434 млн һумлыҡ продукция етештерелһә, ҡалған ете айҙа был һан 887 млн. һумға барып етә.

Предприятие хәрби авиация өсөн двигателдәр етештереүҙе дауам итә. Су-27 истребителдәре, Су-25 штурмовиктары, Ка-27, Ка-28, Ка-32 һәм Ми-26 вертолеттары өсөн яңыртылған двигателдәр етештерелә. Запорожьеның «Мотор Сич» ААЙ-һы менән берлектә Ту-334 пассажир самолеты һәм күп маҡсатлы Бе-200 самолет-амфибияһы өсөн Д-436Т1 һәм Д-436ТП двигателдәрен етештереү производствоһы үҙләштерелә.

2000 йылда Һиндостан менән Су-30МКИ күп маҡсатлы ике урынлы ауыр истребителен һәм АЛ-31ФП двигателен етештереүгә лицензия һатыу бик уңышлы аҙым була.

УМПО самолет, вертолеттар өсөн продукциянан тыш граждандар продукцияһын етештереүҙе лә үҙләштерә. Универсаль мотоблок «Агрос»-тан ауыр транспорт ҡаргиҙгес өсөн двигатель һәм башҡа яңы төр продукция сығарыла башлай берекмә цехтарында.

1999 йылдың май айына предприятиеның эш хаҡы буйынса бурысы тулыһынса ҡаплатыла. В. П. Лесунов етәкселегендә үткәрелгән саралар «УМПО»-ға йылына продукцияны 20-25 проценҡа артығыраҡ сығарыу мөмкинлеген бирә. Һөҙөмтәлә берекмәнең йыллыҡ әйләнеше 13 млрд. һумға барып етә (2004), һәм продукцияның яҡынса 90 проценты экспорт поставкалары өсөн сығарыла.

Иҡтисад фәндәре кандидаты, доцент В. П. Лесунов байтаҡ йылдар Өфө авиация техник университетында студенттарға белем биреү менән дә шөғөлләнә. Валерий Павлович Лесунов машиналар эшләү технологияһы кафедраһы филиалы мөдире, ӨДАТУ-һының Ғилми советы ағзаһы була.

В. П. Лесунов 28 ғилми һәм уҡыу-методика эштәрен, мәҡәләләр баҫтырып сығара, уйлап табыуҙарына дүрт авторлыҡ таныҡлығы ала. Уның хеҙмәттәре араһында түбәндәгеләр бар:

Монографиялары

1. Уфимское моторостроительное производственное объединение. // Редакционная коллегия: В. П. Лесунов (председатель) и др. — Уфа, Слово, 2000. — 88 с. — ISBN 5-87308-201-4;
2. A. M. Смыслов, В. П. Лесунов, Ю. М. Дыбленко. // Технологическое обеспечение эксплуатационных свойств деталей ГТД. — Уфа, 2002. — С. 2—378.^[10]

Мәҡәләләре

1. A. M. Смыслов, В. П. Лесунов, Гребенюк. Пути снижения повреждаемости рабочих лопаток компрессора ГТД. // Журнал «Авиационная промышленность». — Москва, 1992, № 12. — С. 50—51.^[11]
2. В. П. Лесунов. Виды банковской рекламы. // Журнал «Рекламный мир». — 1995, № 23—24. — С. 18.^[12]
3. В. П. Лесунов. ОАО «УМПО»: от авиационных двигателей к установкам для энергетики и транспортировки газа. // Журнал «Газотурбинные технологии». — Рыбинск, 2000, № 3. — С. 38—40.^[13][14]
4. В. П. Лесунов. Россия должна оставаться в числе мировых лидеров в авиастроении. // Журнал «Экономика и управление». — Уфа, 2000, № 4. — С. 9—13;^[15][16]
5. В. П. Лесунов. Высокие технологии — путь к успеху. // Журнал «Стандарты и качество». — Москва, 2002, № 1.
6. В. П. Лесунов. В рыночной борьбе выигрывает тот, кто делает товар лучше и дешевле. // Журнал «Экономика и управление». — Уфа, 2002, № 3. — С. 34—42;
7. В. П. Лесунов. Инвестиции в будущее. // Журнал «Двигатель». — Москва, март—апрель 2004, № 2 (32). — С. 10—11;
8. В. П. Лесунов. Мы единственные в мире серийно делаем двигатели с управляемым вектором тяги. 2015 йыл 22 декабрь архивланған. // Журнал «Вести». — Москва, 2005, № 2 (34). — С. 4—8.^[17]

Патенттары

1. Г. Л. Ходоровский; Т. И. Фомичева; В. Г. Мишанова; Е. Л. Бибиков; А. М. Надежин; В. П. Лесунов; Я. П. Портной; М. В. Теренин. Способ изготовления отливок из титановых сплавов. Патент РФ № 2027543. Дата публикации: 27.01.1995. Заявитель: Московский авиационный технологический институт им. К. Э. Циолковского;
2. А. А. Васильев, В. П. Лесунов, В. А. Сырескин, В. В. Райский. Способ подготовки поверхности для плазменного покрытия. Патент РФ № 2132402. Дата публикации: 27.06.1999;
3. В. П. Лесунов, А. А. Савасин, И. Г. Савичев, Ф. Д. Климов, К. Ш. Закиров, У. А. Шарипов, Э. Б. Ахметов. Мотоблок. Патент на промышленный образец № 51328. Дата регистрации: 16.10.2002;
4. В. П. Лесунов, В. В. Шамаев. Теннисный тренажер. Патент на полезную модель № 35985. Дата публикации: 20.02.2004;
5. В. П. Лесунов, Ю. Л. Пустовгаров, В. А. Сырескин. Способ изготовления тонкостенных труб из жаропрочных дисперсионно-упрочняемых тугоплавких сплавов. Патент РФ № 2253527. Дата публикации: 10.06.2005.

• Башҡортостан Республикаһы Дәүләт Йыйылышы — Ҡоролтайының беренсе (1995—1999), II (1999—2003) һәм III (2003—2004) саҡырылыштары депутаты.^[18] Беренсе һәм Икенсе саҡырылыштарҙа Вәкилдәр палатаһына инә, ә өсөнсө саҡырылышта Дәүләт Йыйылышы бер палаталы була;
• Өфө ҡалаһы предприятиелары һәм ойошмалары директорҙары Советы рәйесе;
• Башҡортостан Республикаһының Президент Советы ағзаһы;^[19]
• Башҡортостан Республикаһының Грек-рим көрәше федерацияһы президенты^[20];^[20]

• 2000: Почёт ордены — «махсус техника булдырыу өлкәһендәге емешле эше һәм күп йыллыҡ намыҫлы эше өсөн»;^[21]
• 1970: «Фиҙакәр хеҙмәте өсөн. Владимир Ильич Лениндың тыуыуына 100 йыл тулыу айҡанлы» миҙалы;
• 1995: «Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған машиналар эшләүсеһе» исеме;
• 2003: «Хәрби берҙәмлекте нығытыу өсөн» миҙалы (Оборона министрлығы);^[22]
• 1999: «Рәсәйҙең иң яҡшы менеджеры» исеме;
• 2001: «Рәсәйҙең иң яҡшы 100 тауары» программаһы буйынса «Сифат өлкәһендә өлгәшкән ҡаҙаныштары өсөн» почёт тамғаһы;^[23]
• 2002: «Рәсәйҙең иң яҡшы профессиональ менеджерҙары рейтингына» инә (Менеджерҙар ассоциацияһы, ИД «Коммерсант». Экспертиза — компания Ernst & Young). Группа Топ’100 — 51-се урын;
• 2004: «Рәсәйҙең иң яҡшы йүнселе» исеме (Рәсәй бизнес һәм йүнселлек академияһы);^[24]
• 2004: Рәсәй сифат алдынғыһы" конкурсы лауреаты (Бөтә Рәсәй сифатты ойоштороу буйынса эксперт программалары үҙәге);^[25]
• декабрь, 2004: «Йыл кешеһе-2004» премияһы лауреаты (Рус биографик институты)^[26]"Иҡтисад һәм стратегик идара итеү" номинацияһында;^[26]
• «Эксперт» журналының «Эшлекле төбәк йүнселдәре» рейтингына индерелгән.^[27]

Валерий Павловичтың тәүге ҡатыны Татьяна Николаевна Лесунова (тыу. 1946) һәм улы Аркадий Валерьевич Лесунов (тыу. 1973), — мотор эшләүселәр. Икенсе ҡатыны Лесунова Людмила Витальевнанан улы Лесунов Алексей Валерьевич (2004 г.) тыуа.

В. П. Лесунов квалификациялы спортсы була. Ҙур теннис, йөҙөү, тау саңғыһы менән етди шөғөлләнә, ҡаргиҙгестә йөрөү менән мауыға

• 2005 йылдан йыл һайын Өфөлә «УМПО» ААЙ-һы Кубогына Валерий Лесунов иҫтәләгенә арналған теннис турниры үткәрелә;^[28]
• 2006: Башҡортостан Республикаһы Иглин районының Оло Тәләк ауылында урта белем белем биреү мәктәбе Валерий Лесунов исеме менән аталған.^[29]
• 2007: «УМПО» ААЙ-һы ӨДАТУ-ның яҡшы уҡыусы студенттары өсөн Валерий Лесунов исемендәге стипендия булдыра. 2014 йылдан стипендия күләме айына 10 мең һум тәшкил итә^[30];^[30]
• 2014: Өфөнөң Инорс биҫтәһендәге бер урам Валерий Лесунов исемен йөрөтә^[31].^[31]

1. Башкортостан. Краткая энциклопедия / Главный редактор Р. З. Шакуров. — Уфа, Башкирская энциклопедия, 1996. — 672 с. — ISBN 5-88185-001-7;
2. Инженеры Урала. Энциклопедия / Российская инженерная академия. Уральское отделение; главный редактор Н. И. Данилов и др. — Екатеринбург, Уральский рабочий, 2001. — 694 с. — ISBN 5-85383-203-4;
3. Башкирская энциклопедия (в 7 т.) / Главный редактор М. А. Ильгамов. — Т. 4: Л—О. — Уфа, Научное издательство «Башкирская энциклопедия», 2008. — 607 с. — ISBN 978-5-88185-068-5;
4. Настоящее двигателя будущего. 85 лет Уфимскому моторостроительному производственному объединению / Экспертный совет: А. В. Артюхов (руководитель) и др. — Уфа; УМПО, УК «ОДК»; 2010. — 248 с. — 2000 экз.;
5. Страна и завод: фотоистория. (Фотоальбом) / Уфа, УМПО, 2010. — 32 с. — 2000 экз.

• Лесунов Валерий Павлович 2014 йыл 29 май архивланған. на портале «Свободная энциклопедия Урала»;
• Лилия Сахабутдинова. Скоропостижно скончался генеральный директор ОАО «УМПО» Валерий Лесунов. Статья на сайте ИА «Башинформ», 19 декабря 2004 г.;
• Сергей Еварестов. Несостоявшееся интервью. Вчера республика простилась с Валерием Лесуновым. 2016 йыл 4 март архивланған. Там же: В. П. Лесунов (биографическая справка). — Газета «Республика Башкортостан», № 244, 21 декабря 2004 г.;
• Владимир Карнозов. Наследство Лесунова. 2015 йыл 22 декабрь архивланған. Статья в газете «ВПК (Военно-промышленный курьер)», № 50 (67), 29 декабря 2004 г.;
• Владимир Романов. Он был патриотом родного завода (к 65-летию со дня рождения Валерия Лесунова). Статья на сайте ИА «Башинформ», 12 января 2014 г.