Фотография
Фотография — оптик нурланышты яҡтылыҡҡа һиҙгер фотографик материал йәки ярымүткәргесле конвертер ярҙамында яҙҙырыу ысулы. Ҡайһы бер башҡа телдәрҙән айырмалы рәүештә, рус телендә «фотография» һүҙе тик статик һүрәттәргә ҡарата ғына ҡулланыла. Шул уҡ ваҡытта профессиональ кинола был термин кинематографист төшөргән фильмдың пикториаль сиселешен билдәләй. Фотография шулай уҡ фото ҡағыҙында химик ысул йәки принтер ысулы менән эшләнгән һүрәтенең баҫмаһы атала.
| Фотография | |
,_Woold,_Boven_Slinge_--_2014_--_3170.jpg) | |
| Ил |  Англия |
|---|---|
| Асыусы йәки уйлап табыусы | Thomas Wedgwood[d] |
| Асыу датаһы | 1800 |
| Һештег | photography, 写真好きな人と繋がりたい[1] һәм photooftheday[2] |
 | |
 | |
| Stack Exchange сайты | photo.stackexchange.com |
| Mastodon серверының URL | photog.social[3] |
| Код NCI Thesaurus | C94527[4] |
| Берекмәләре | исемлекте ҡарағыҙ[d] |
 Фотография Викимилектә | |
Фотография технологиялары — һынлы сәнғәт төрҙәренең береһе тип һаналған һәм хәҙерге заман масса мәҙәниәтендә төп урынды биләгән фотография сәнғәтенең нигеҙе. Беренсе тотороҡло фотография һүрәте 1822 йылда француз уйлап табыусыһы Иосиф Ниеппе тарафынан эшләнгән, әммә беҙҙең көндәргә тиклем һаҡланмаған. IX Халыҡ-ара фәнни һәм ғәмәли фотографиялар конгресы ҡарары менән техника уйлап табыу датаһы — 1839 йылдың 7 ғинуары, Франсуа Араго Франция Фәндәр академияһы ултырышында дагерротипия (иң тәүге фотографиялар) тураһында доклад менән сығыш яһай.[5][6][7][8].
Фотоға төшөүсе кешене фотограф тип атайҙар. Фотограф күп осраҡта фотоһүрәт төшөрөүҙең башҡа этаптарын да башҡара, әммә йыш ҡына эштең техник өлөшөн фотолаборанттар, ретушерҙар, фотомөхәррирҙәр һәм башҡа һөнәрҙәр эйәләре башҡара. Профессиональ студияла фотограф үҙенең ярҙамсыларына ҡайһы бер бурыстарҙы йөкмәтә.
Этимология
«Фотография» термины (боронғо грек φῶς (φφωτςς) «яҡтылыҡ» һәм γρπφω «яҙам»); яҡтылыҡ яҙам — яҡтылыҡ менән һүрәт төшөрөү техникаһы) 1839 йылда барлыҡҡа килә, уны бер үк ваҡытта һәм үҙ аллы ике астроном — инглиз Джон Хершель, немец Иоганн фон Медлер ҡуллана[9]. Рәсәй империяһында оҙаҡ ваҡыт шул уҡ терминдың туранан-тура тәржемәһе «светопись» ҡулланыла, әммә,ахыр сиктә, дөйөм ҡабул ителгән термин ҡулланыла.
Фотография тарихы
Фотографияны уйлап табыу бер нисә асыштарҙы берләштереү юлы менән мөмкин булған. Боронғо тибет философы Мо-цзы беҙҙең эраға тиклем V быуатта камера-обскураны тасуирлай.[10]. Бәлки, камера-обскура тураһында Аристотелдә лә телгә алғандыр, ул Ҡояш нурының квадрат тишек аша үтеп нисек түңәрәк барлыҡҡа килеүе тураһында уйлаған[11]. Рәссамдар был ҡоролманы Урта быуаттарҙа картиналар эшләү өсөн ҡуллана башлайҙар, ә ренессанс рәссамдары араһында камера-обскура «ҡараңғы бүлмә» булараҡ киң билдәле булған.
1694 йылда Вильгельм Хомберг яҡтылыҡ тәьҫирендә матдәләр төҫөн үҙгәрткән фотохимик реакцияларҙы тасуирлай. Ул шулай уҡ Бөйөк Альберт өс быуат элек асҡан көмөш нитратының яҡтылығына һиҙгерлегенә иғтибар итә.[12].Немец физигы Иоганн Генрих Шульце йылылыҡ түгел, ә яҡтылыҡ көмөш тоҙҙо ҡараңғы итә, тип иҫбатлаусы беренсе кеше була. 1725 йылда, яҡтыртыусы матдә әҙерләгәндәа, ул осраҡлы рәүештә аҡбурҙы бер аҙ ирегән көмөш булған азот кислотаһы менән бутай. Шульце, ҡояш нурҙары аҡ ҡатнашмаға эләккәс, ҡатнашма ҡарайя, шул уҡ ваҡытта ҡояш нурҙарынан һаҡланған ҡатнашма бөтөнләй үҙгәрмәне, тип иғтибар итә. Был тәжрибә химияла бер нисә күҙәтеү, асыштар һәм уйлап табыуҙарға етәргес бирә, улар бер быуаттан ашыу ваҡыт үткәс фотография уйлап табыуға килтерә.
Фотография уйлап табыу
Һүрәтте химик ысулдар менән төшөрөргә тырышыу томас Уэдгвуд һәм Хамфри Дэви тарафынан башҡарыла. 1802 йылда уҡ улар, рәсемде нығытырға (фиксировать изображение) белмәйенсә, көмөш тоҙҙар ярҙамында фотограммалар ала алған[13]. Был камера-обскура технологияһы менән төшөрөлгән һаҡланып ҡалған иң беренсе һүрәт 1826 йылда төшөрөлгән һәм «Ле-Грастағы тәҙрәнән күренеш» булараҡ билдәле. Бер аҙ камиллашҡас, гелиография һуңыраҡ башҡа ысулдар менән алынған әҙер һүрәттәрҙе ҡабатлау өсөн ҡулланыла, әммә тормоштан төшөрөү өсөн яраҡһыҙ булып сыға. Рәсем бик контрастлы була, ярам тондар һәм ваҡ деталдәр бөтөнләй булмай.[14]
1829 йылдың 14 декабрендә Niépce беренсе диораманы төҙөүсе Луи Дагерре менән артабанғы эш тураһында нотариаль килешеүгә ҡул ҡуя. Күпмелер ваҡыт уйлап табыусылар үҙ эштәрен параллель алып бара, әммә уңышҡа Дагерре партнеры үлгәндән һуң өлгәшәләр. 1839 йылда көмөш менән ҡапланған баҡыр пластинала һүрәт алыу ысулын нәшер итә. Экспонированиенан һуң йылытылған пластинканы терегөмөш парҙарында тотола, ә һуңынан тоҙ иретмәһендә нығытыла. Ошо рәүешле билдәле бер яҡтыртыу аҫтында алынған һүрәттең берҙән-бер инстанцияһы, предметтарҙың иң бәләкәй деталдәрен ентекләп тасуирлап, сифатлы позитив эшләнә[15]. Дагер үҙенең фотография һүрәтен алыу ысулын «дагерреотип» тип атай һәм 1839 йылдың 14 июнендә уны ғүмерлек пенсияға алмаштырып йәмәғәт милкенә тапшыра.[16]
Л. Дагер менән бер үк ваҡытта тиерлек инглиз Уильям Генри Фокс Тальбот фотографик һүрәт алыуҙың негатив-позитив технологияһын уйлап таба, уны ул «калотиппия» тип атай. Һүрәтте төшөрөү өсөн Тальбот көмөш хлорид менән ҡапланған ҡағыҙ ҡуллана. Процесс контактлы фотопечать ярҙамында позитив рәсемде тиражларға мөмкинлек бирҙе. Килеп сыҡҡан ыңғай позитив дагерреотиптан түбәнерәк була, сөнки ҡағыҙҙың сүсле төҙөлөшө һәм тупаҫ ярымтондары рәсемде боҙоп күрһәтә. Дагерреотиптың оҙаҡ ваҡыт фотопроцеста өҫтөнлөклө роль уйнай. Уның портрет өсөн ҡулланалар. 1840 йылдар уртаһына дагерреотип портреты портрет миниатюраһын тулыһынса тиерлек алмаштыра, был йүнәлештә эшләгән рәссамдарҙың күпселеген фотограф һөнәренә ҡайтанан уҡытырға мәжбүр булалар[17].
Фотография тарихында Ипполит Байард билдһеҙ ҡала, ул 1839 йылда үҙенең фотография эшләү өсөн тура позитив ысулын ҡуллана.[18] Бынан тыш, 1833 йылда франко-бразил уйлап табыусыһы һәм рәссамы Геркуле Флоренция көмөш нитраты ярҙамында фотоһүрәттәр алыу ысулын баҫтырып сығарған. Үҙ ысулын патентламай, уның асыштары тик 1970-се йылдарҙа ғына билдәле була. [19]
Дагерреотипия һәм калотиия XIX быуаттың икенсе яртыһына тиклем ҡулланыла, был Тальботтың позитив-негатив ысулының өҫтөнлөктәрен һәм юғары фотоһиҙгерлекте берләштереп, еүеш коллодион процесына юл аса. Бер үк ваҡытта барлыҡҡа килгән альбомин баҫмаһы (албуминовая печать) быяла коллодион негативтарҙар сифатлы ҡағыҙ позитив баҫмалар биргән. Еүеш коллоидтың төп етешһеҙлеге булып эмульсияны һыулағандан һуң фотопластинка фотоһиҙгерлеген юғалтмаҫ элек экспонирование эшләргә кәрәк булған. Проблема 1871 йылда инглиз табибы Ричард Маддокс желатин-көмөш процесын һәм «ҡоро» фотоплитикаларҙы уйлап тапҡандан һуң ғына хәл ителә.[20]
1887 йылда Ганнибал Гудвинды уйлап табыу арҡаһында быяла урынына һығылмалы целлулоидты ҡулланырға була. Шулай итеп, XX быуат башында фотопластинкалар һәм рулонлы фотоплёнкалар өҫтөнлөк алды. Технологияны камиллаштырыу һәм бер үк ваҡытта фотографияны ябайлаштырыу һәм арзанайтыу фотографияны киң ҡулланыуға мөмкинлек бирҙе. Тарихсылар фекеренсә, был «портретомания» хәрәкәтен тыуҙырған. Һуңынан XIX быуатта фотоһүрәттәр һаҡлай торған ғаилә фотоальбомдары барлыҡҡа килде.
Төҫлө фотография
Фотографияны тәбиғи төҫтәр менән төшөрөргә тырышыу фотография уйлап табылғандан һуң уҡ башлана. Хатта Ниепс та төҫтө туранан-тура төҙәтергә тырыша, ҡайһы бер матдәләрҙең үҙсәнлегенә таянып, төҫлө нурланыш тәьҫирендә төҫөн үҙгәртә. Был тикшеренеүҙәрҙең беренсе һөҙөмтәһе булып «гелиохромиум» тора, уны 1853 йылда американлы Ливи Хилл патентларға тырыша[21]. Әммә технологияның деталдәрен уйлап табыусы асмай, төҫлө фотоға төшөрөү өсөн буялған дагерреотиптарҙы төҫлө фотоһүрәт тип күрһәтә тип замандаштарының күбеһе уны мутлашыусы тип һанай[22]. Александр Беккерель был йүнәлештә башҡарған билдәле эштәре, 1849 йылда хлорланған көмөш пластинкала күренеп торған спектрҙың төҫлө һүрәтен ала, туранан-тура яҡтылыҡ аҫтында һүрәт бик тиҙ уңа. Был тикшеренеүҙәрҙең логик һығымтаһы булып 1891 йылда Липпман процесын уйлап табыу була, был процесс һүрәттә төҫтөң теүәл ҡабатланыуын бирә, әммә ғәмәли ҡулланыу өсөн яраҡһыҙ булып сыға[23].
Төҫлө фотографияны эшләү буйынса төп тырышлыҡтар 1855 йылда Джеймс Максвелл эшләгән төҫтәрҙе айыра алыу теорияһына була. Хельмхольц-Юнг теорияһы буйынса кешенең күҙендә яҡтылыҡҡа һиҙгер һауытсаларҙың өс төрө бар. Был теорияға ярашлы, яҡтылыҡты өс төп компонентҡа бүлергә кәрәк, һәр төҫ компоненты айырым теркәлә, ә һуңынан метамерия күренеше арҡаһында тулы төҫтәге берләштерелгән һүрәт барлыҡҡа килә. Томас Суттондың «Тартан таҫмаһы» тигән беренсе тотороҡло фотоһүрәт 1861 йылда төшөрөлә. Әммә ул ваҡытта булған фотография материалдары йәшел, һары һәм ҡыҙыл яҡтылыҡҡа һиҙҙермәҫлек була, был спектрҙың зәңгәр-фиолет һәм ультрафиолет компоненттарын ғына төшөрөргә мөмкинлек бирә. Шуға күрә төҫлө фотографияны булдырыуҙа икенсе мөһим аҙым булып 1873 йылда немец фотохимик Герман Вогель тарафынан спектраль сенсибилизация күренешен көмөш берләшмәләргә спектраль һиҙгерлекте еткереүсе матдәләр ярҙамында асыла.[24]
Иосиф Эдерҙың эритрозин ярҙамында ортохроматик эмульсиялар сығарыуынан башлап, фотографик материалдарҙы һиҙҙереү стадияһында башлана.[25] Бөтә күренеп торған спектр 1906 йылда Бенно Гомолка ҡыҙыл сенсицизер пинацианолды асҡандан һуң ғына ҡулланыла. Шунан һуң ғына өс төҫлө фотоһүрәт предметтарҙың тәбиғи төҫтәрен тулыһынса күрһәтә алды. «Төҫлө» камераларҙың күп һанлы конструкциялары була, улар төрлө яҡтылыҡ фильтрҙары артында эҙмә-эҙлекле йәки бер үк ваҡытта төшөрөүҙе тормошҡа ашыра. Оҙаҡҡа һуҙылған панхроматик фотоплитудияла эҙмә-эҙлекле төшөрөү өсөн камераларҙың иң популяр төрө немец ғалимы Адольф Мите проекты буйынса эшләнгән, ә күпләп етештереүҙе Вильгельм Бермполь башлап ебәрә.[26] «Бермполь-Мите» фотоаппаратында Рәсәй фотографы Сергей Прокудин-Горский үҙ заманы өсөн иң ҙур төҫлө фотоһүрәттәр коллекцияһын төшөрҙө[27][28].
XX быуат башынан төҫтәрҙе өлөшләтә айырыу һүрәттәрен айырым төшөрөү менән бер рәттән, киң таралған фотография материалына спектрҙың төрлө компоненттарын беркетеп, төҫлө фотографияның растер ысулдары ла әүҙем үҫешә башлай. Атап әйткәндә, 1907 йылда ағалы-ҡустылы Люмьерҙарҙың Автохром фотопластинкалары патентлана һәм ирекле һатыуға сыға, был ябай фотоаппарат менән төҫлө слайдтар төшөрөргә мөмкинлек бирә.
Күп һанлы етешһеҙлектәргә ҡарамаҫтан (түбән сиселешле һәм тиражлау мөмкин түгел) ысул тиҙ арала популярлыҡ яулай, ә 1935 йылға бөтә донъяла 50 миллион Автохром фотопластинкаһы етештерелә. Иртә төҫлө фотография технологияларындағы етешһеҙлектәрҙең күбеһе бер-береһе өҫтөндә урынлашҡан төрлө эмульс ҡатламдарында өлөшләтә һүрәттәр яҙҙырған күп ҡатлы фотография материалдарында ғына бөтөрөлә.
1912 йылда немец ғалимдары Рудольф Фишер һәм Иоганн Сигрист тормошҡа ашырған принциптарға ярашлы төҫ синтезы хромоген фотоматериалдар уйлап табыуы хәл иткес роль уйнай. Процесс 1936 йылда «Агфалор Ной» тигән фильм сығарған Agfa компанияһы арҡаһында тулы кәүҙәләнеш ала. Бер үк ваҡытта тиерлек АҠШ-та бер йыл элек сыҡҡан ошондай уҡ «Кодахром» фильмының фотографик версияһы сыға.
Типтары
Һәүәҫкәр
Һәүәҫкәр фотографтар бизнес йәки эш булараҡ түгел, ә шәхси ҡулланыу өсөн, хобби сифатында йәки осраҡлы ҡыҙыҡһыныуҙарҙан фотоға төшөрә[29][30]. Һәүәҫкәрҙәрҙең сифатын байтаҡ профессионалдарҙың сифаты менән сағыштырырға мөмкин[31]. Һәүәҫкәрҙәргә коммерция яғынан файҙалы йәки һатыла торған булмаһа, уларҙы төшөрөргә ярамаған фәндәрҙәге йәки темаларҙағы бушлыҡты тултырырға мөмкин. Һәүәҫкәр фотоһүрәт ҡулдан төшөрөлгән фотокамераны популярлаштырыу арҡаһында 19 быуат аҙағында үҫә[32][33][34].
Коммерция ойошмаһы
Коммерция фотоһүрәтен фотографҡа сәнғәт әҫәрҙәре өсөн түгел, ә һүрәттәр өсөн түләгән теләһә ниндәй фото булараҡ билдәләү яҡшыраҡ булыр, моғайын[35]. Был йәһәттән аҡса фото объекты йәки фото өсөн түләнергә мөмкин. Уға фотоһүрәтте күмәртәләп, ваҡлап һәм профессиональ файҙаланыу инә. Коммерция фотоһы донъяһы түбәндәгеләрҙе үҙ эсенә ала:
Реклама фотоһүрәте: иллюстрация өсөн төшөрөлгән һәм, ҡағиҙә булараҡ, хеҙмәт йәки продукт һатыу өсөн төшөрөлгән фотоһүрәттәр.Архитектура фотоһы биналарҙы һәм архитектура ҡоролмаларын төшөрөүҙә туплана[36].Ваҡиғаларҙың фотоһүрәте ваҡиғаларҙы фотоға төшөрөүгә йүнәлтелгән. Мәҫәлән, йөклөлөккә арналған фотосессия[37].Модалы һәм шыма фотоһүрәт, ғәҙәттә, моделдәрҙе үҙ эсенә ала һәм реклама фотоһы формаһы булып тора[38]. Модалы фотолар кейем-һалымға һәм башҡа тауарҙарға баҫы; гламур тәндең моделен һәм формаһын билдәләй. Сағыу фото рекламала һәм ир-егеттәр журналында бик популяр.360-сы тауарҙың фотоһүрәте әйләнеүсе объекттың тәьҫирен тыуҙырған фотоһүрәттәр серияһын сағылдыра[39]. Был алымды, ғәҙәттә, һатып алыусыларға тауарҙарҙы һүрәтләргә ярҙам итеү өсөн электрон коммерцияның веб-сайттары ҡуллана.