Фытыр

Фытыр саҙаҡаһын түләү барса хәлле мосолмандар өсөн дә мотлаҡ. Хәллеләр иҫәбенә үҙен, ғаиләһен,ҡул аҫтындағы хеҙмәтселәрен ризыҡ, көндәлек һәм кешелек кейемдәр, эске кейемдәр менән тәьмин иткәндән тыш мөлкәте булғандар инә.

Фытыр саҙаҡаһы үҙен, ғаиләһен, хеҙмәтселәрен көндәлек туйыныу һәм кейем-һалым менән тәьмин ителеүҙән артҡан мал-мөлкәтле мосолмандарҙың һәммәһе өсөн вәжиб ғәмәл. Ғаилә башлығы үҙ ҡарауында булған барлыҡ ғаилә ағзалары өсөн зәкәт бирә. Әгәр сабый рамаҙан айының һуңғы көнөндә ҡояш байығас тыуһа, уның өсөн фытыр түләнмәй. Бынан тыш кеше мосолман булмаһа ла, үҙенең ҡул аҫтындағы (аҫрауындағы) мосолмандар өсөн (атаһы, балалары, хеҙмәтселәре һ.б.) фытыр түләргә бурыслы^[1].

Уның миҡдарын ҡайҙа нимә үҫеүенә ҡарап 1 сағ бөртөклө матдәләрҙән сығып иҫәпләнә. Мәҫәлән, Европала бойҙай йә арпа, Көньяҡ-Көнсығыш Азияла — дөгө, Яҡын Шәреҡтә — хөрмә менән иҫәпләнә. Сағ (ғәр.صاع) — был 4 ҡуш ус бөртөклө күләме. Ул 3,300 г (хәнәфи мәҙһәбтә), йәки 2,176 г (башҡа сөнни мәҙһәбтәрҙә) тип иҫәпләнә. Ризыҡлата биреү хәйерле тип һанала. Хәнәфи мәҙһәбтә аҡсалата биреү ҙә рөхсәт ителә.

Хәнәфи мәҙһәбтә ярты сағ, йәғни 1,650 г бирелә^[2]. Фытыр саҙаҡаһын Пәйғәмбәр (саллә-лләһү ғәләйһи үә сәлләм) заманындағы кеүек, ризыҡлата биреү хәйерле. Аҡсала таратыу хәнәфи мәҙһәбтә рөхсәт ителгән. Фытырҙы Ғәйеткә ҡалдырыу мәкруһ була, уға хәтлем биреп ҡуйыу хәйерле.

Маҡсаты

Фытыр саҙаҡаһы ураҙа айында ебәрелгән хата-яҙыҡтарҙы ярлыҡатыу (кәфәрра), шулай уҡ ярлы-ябағаны Ураҙа байрамында башҡалар менән тигеҙ байрам иттереү маҡсаты менән бирелә ^[3].

Фытыр мәсеттә зәкәт йыйыусы вәкилгә бирелә ала ^[2],шулай уҡ мохтаждарға бирелә^[1].

Фытыр бирергә мөмкин булған 8 төр төркөм:

• Хәйерселәр— бер мөлкәте лә булмаған, мохтаж кешеләр.
• Мөлкәтһеҙҙәр — был төркәм дә мохтаж кешеләр, тик уларҙың матди хәле тәүгеләренә ҡарағанда яҡшыраҡ.
• Имам тарафынан зәкәт йыйыу өсөн тәғәйенләнгән кеше.
• Дин юлында дәғүәт алып барған, дингә мөхәббәт уятырға тырышҡан кешеләргә.
• Ҡолдарҙы йәки әсирҙәрҙе иреккә сығарыу өсөн һатып алыусыға.
• Бурыстан сыға алмаусыларға: а) шәриғәт ҡанундары буйынса рөхсәт ителгән әйберҙәрҙе алған өсөн(кейем, дауаланыу, йорттар төҙөүгә һәм башҡа сәбәптәр) б) башҡа кешеләр өсөн бурысҡа алған осраҡта.
• Йыһатта (Аллаһ ҡушҡанды үтәп, мәҫ. Ватан өсөн) һуғыш алып барғандарға.
• Мосафирҙарға — башҡа илдәрҙә тороп ҡалып, йәшәү саралары булмаған юлсыларға.

• Ибн Ғүмәр бәйән иткән: Пәйғәмбәр (саллә-лләһү ғәләйһи үә сәлләм)һәр мосолманға - йәш булһынмы-ҡартмы, ирме-ҡатынмы, иреклеме-ҡолмо - фытыр саҙаҡаһы рәүешендә бер сағ хөрмә (финик) йәки бер сағ арпа биреү бурысы һалды».^[4][3]
• Ибн Ғәббәс бәйән иткән: «Пәйғәмбәр (саллә-лләһү ғәләйһи үә сәлләм) ураҙа тотҡан кешенең буш хәбәрҙәр өсөн яҙығын юйҙыртыр һәм ярлы-ябағаны туйындырыр өсөн фытыр саҙаҡаһы түләү бурысы һалған. Кем дә кем уны ғәйет намаҙына тиклем тарата - был дөрөҫ зәкәт, кем шунан һуңға ҡала, ябай саҙаҡа иҫәбенән китә»^[5].
• Ибн Ғүмәр бәйән иткән:Пәйғәмбәр (саллә-лләһү ғәләйһи үә сәлләм): «үҙегеҙ аҫрарға тейеш кешеләр өсөн зәкәт түләгеҙ» ^[6].
• Ибн Ғаббас, Пәйғәмбәр (саллә-лләһү ғәләйһи үә сәлләм) әйтте, тип бәйән иткән: «Фытыр саҙаҡаһын бер сағ ризыҡ итеп бирегеҙ в»^[7].
• Әбү Сәйет әл-Хүҙри бәйән иткән: «Беҙ фытыр саҙаҡаһын бер сағ ризыҡ, йәки бер сағ арпамы, хөрмәме, эремсекме, йөҙөммө менән түләй инек»^[8].
• Әбү Сәйет бәйән иткән: «Пәйғәмбәр (саллә-лләһү ғәләйһи үә сәлләм)П иҫән сағында беҙ фытыр саҙаҡаһын бер сағ ризыҡ менән түләй ине, ә беҙ ул ваҡытта йөҙөм, кипкән эремсек һәм хөрмә менән туҡлана инек »^[9].
• Ибн Ғүмәр бәйән иткән:: « Пәйғәмбәр (саллә-лләһү ғәләйһи үә сәлләм) фытыр саҙаҡаһын ғәйем намаҙына тиклем бирергә тип бойорҙо »^[10].

• Али-заде, А. А. Закят аль-Фитр (архив ) // Исламский энциклопедический словарь. — М.: Ансар, 2007.
• Закят-уль-фитр (закят разговения)  (билдәһеҙ). Ислам.ру. Дата обращения: 13 август 2013. Архивировано 3 сентябрь 2013 года.
• Как и кому выдавать Закят аль-фитр  (билдәһеҙ). islam.net.ua. Дата обращения: 11 июль 2013. Архивировано 12 июль 2013 года. 2013 йыл 12 июль архивланған.
• Закят аль-фитр – кому, когда и сколько?  (билдәһеҙ) Islamnews.ru (26 август 2011). Дата обращения: 11 июль 2013. Архивировано 3 сентябрь 2013 года.

1.  Сборники хадисов аль-Бухари и Муслима.
2. Абу Дауд 1609, Ибн Маджа 1827, ад-Даракутни 2/138.
3.  ад- Даракутни 2/141, аль-Байхаки 4/161.
4.  Абу Нуайм 3/262, аль-Байхаки 4/167.
5. аль-Бухари Сахих 1506.
6.  аль-Бухари Сахих 1510.
7. аль-Бухари Сахих 1503.

• Важность закята в Исламе — Al-Iman.ru
• Форма расчета величины закята для денежных средств в рублях — Zakaat.Narod.ru