Хабриева Талия Ярулла ҡыҙы

Талия Ярулла ҡыҙы Хабриева (ҡыҙ фамилияһы Насырова) 1958 йылдың 10 июнендә Ҡазан ҡалаһында тыуған.1980 йылда В. И. Ульянов-Ленин исемендәге Ҡазан дәүләт университетының юридик факультетын яҡшы билдәләренә тамамлай. 1980 — 1983 йылдарҙа шунда уҡ аспирантурала уҡый.

1985 йылда Бөтә Союз совет ҡануниәте ғилми-тикшеренеү институтында юридик фәндәр кандидаты ғилми дәрәжәһенә «Совет законының асылы: Төшөнсәһе, йөкмәткеһе, юридик практикала мөһим» (12.00.01 йүнәлеше — дәүләт һәм хоҡуҡ теорияһы һәм тарихы; сәйәси һәм хоҡуҡи тәғлимәттәр тарихы) темаһына диссертацияһын яҡлай)^[5].

Ҡазан университетының юридик факультетының дәүләт һәм халыҡ-ара хоҡуҡ кафедраһы уҡытыусыһы, һуңынан ассистент, доцент булып эшләй башлай. 1992 йылда Талия Ярулла ҡыҙына дәүләт һәм халыҡ-ара хоҡуҡ кафедраһы доценты ғилми дәрәжәһе бирелә.

1996 — 2002 йылдарҙа — Рәсәй Фәндәр академияһының Дәүләт һәм хоҡуҡ институтының конституцион хоҡуҡ теорияһы секторы мөдире, етәксе урынбаҫары.

1997 йылда Рәсәй Фәндәр академияһының дәүләт һәм хоҡуҡ институтында «Рәсәй Федерацияһы Конституцияһына аңлатма» темаһы буйынсаюридик фәндәр докторы ғилми дәрәжәһенә дәғүә итеү өсөн (12.00.02 — конституцион хоҡуҡ; дәүләт идаралығы; административ хоҡуҡ; муниципаль хоҡуҡ)^[6]. Шул уҡ йылдан алып Рәсәй Сит ил эштәре министрлығының Мәскәү дәүләт халыҡ-ара мөнәсәбәттәр институты профессоры булып эшләй^[7].

1998 — 2001 йылдарҙа статс-секретарь вазифаһында дәүләт хеҙмәтендә була. Рәсәй Федерацияһының федерация эштәре, милли сәйәсәт, миграция сәйәсәте буйынса министр урынбаҫары.

Конституцион хоҡуҡ кафедра профессоры (2000). 2001 йылдан - Рәсәй Федерацияһы Хөкүмәте ҡарамағындағы ҡануниәт һәм сағыштырма хоҡуҡ ғилеме институты директоры (ИЗиСП).

2003 йылдан — Париж-I Пантеон-Сорбонна Университетының саҡырылған профессор профессоры(Франция)^[8].

2007 йылдан — Рәсәй Федерацияһы Мәғариф һәм фән министрлығының Юғары аттестация комиссияһы Президиумы ағзаһы.^[9]

2008 йылдың 29 майында Рәсәй Фәндәр академияһының ағза-корреспонденты итеп һайлана; 2011 йылдың 22 декабрендә — академик, Ә 2013 йылдың 1 июнендә — Фәндәр академияһының вице-президенты^[10]. 2018 йылдың 19 июленән — Рәсәй Фәндәр акадедияһы президенты урынбаҫары^[11].

2013 йылда Европа Комиссияһында (Венеция комиссияһы) хоҡуҡ аша демократияға комиссияһында Рәсәй Федерацияһы вәкиле итеп тәғәйенләнә. Франция Юстиция министрлығы ҡарамағындағы континенталь хоҡуҡ фондының Халыҡ-ара ғилми советы ағзаһы.

2020 йылда Дәүләт Думаһының Дәүләт төҙөлөшө һәм ҡануниәт буйынса комитеты рәйесе П. В. Крашенинников һәм РФ Советының Рәсәй Федерацияһы Конституция Суды һәм Рәсәй Федерацияһы Генераль прокуратураһы ҡарамағындағы тулы хоҡуҡлы вәкиле А. А. Клишас менән бер рәттән Рәсәй Федерацияһы Конституцияһына төҙәтмәләр индереү тураһында тәҡдимдәр әҙерләү буйынса эшсе төркөмдөң рәйестәше булып сығыш яһай^[12][13].

Ҡазан (Волга буйы) федераль университетының попечителдәр советы ағзаһы, РФ Федераль һалым хеҙмәте ҡарамағындағы Йәмәғәт советының даими эшләүсе консультатив-кәңәшләшеү органы ағзаһы.

Ире — фармаколог, академик Р. У. Хабриев (1953 йылда тыуған); ике балаһы бар.

Хабриеваның ҡала ситендә 638 квадрат метр майҙанлы йорто бар, уның хаҡы 350 миллион һум тәшкил итә. Ер участкаһының майҙаны 2616 квадрат метр. Бынан тыш, Швейцарияның асыҡ реестры мәғлүмәттәре буйынса, Хабриеваның Монтрё ҡалаһында 118 квадрат метр майҙанлы апартаменттары бар. Уларҙың баҙар хаҡы 100 миллион һумдан артып китә^[14][15].

160-тан ашыу фәнни хеҙмәт авторы, ҡайһы бер эштәре инглиз, француз, итальян һәм болгар телдәренә тәржемә ителгән. Т. Я. Хабриеваның ғилми эшмәкәрлеге дәүләт һәм хоҡуҡ теорияһы проблемаларын, хоҡуҡтың аңлатма теорияһы, телеология (маҡсатлы) проблемаларын тикшереү һәм уның хоҡуҡи ижадында, институттарға һәм хоҡуҡ нормаларына, хоҡуҡ ҡулланыу практикаһының һөҙөмтәлелеген арттырыу мәсьәләләрен тикшереү менән бәйле.

Т. Я. Хабриева 30-ҙан ашыу закон проектын эшләүҙә әүҙем ҡатнаша: федератив мөнәсәбәттәр һәм урындағы үҙидара нигеҙҙәрен реформалаштырыу буйынса федераль конституция һәм федераль закондар; Рәсәй Федерацияһы Дәүләт хеҙмәтен реформалаштырыу буйынса; һайлау ҡануниәтен камиллаштырыу буйынса; Рәсәй Федерацияһы граждандарының статусын көйләү, сит ил граждандары һәм гражданлығы булмаған шәхестәр статусын көйләү мәсьәләләре буйынса; Рәсәй халыҡтарының милли мәҙәни үҫеше мәсьәләләре буйынса.

Рәсәй Фәндәр академияһының Ғилми советы рәйестәше (2017 йылдан алып). Рәсәй Федерацияһы Президенты ҡарамағындағы Коррупцияға ҡаршы көрәш^[16] буйынса совет ағзаһы; Рәсәй Федерацияһы Президенты ҡарамағындағы Дәүләт хеҙмәтен реформалаштырыу һәм үҫтереү мәсьәләләре буйынса комиссия ағзаһы; Рәсәй Федерацияһы Президентының граждандарҙың конституцион хоҡуҡтарын тәьмин итеү буйынса эксперт советы ағзаһы; Рәсәй Федерацияһы Хөкүмәте ҡарамағындағы закон проекттары эшмәкәрлеге, Рәсәй Федерацияһы Именлек Советы ҡарамағындағы фәнни совет һәм башҡалар.

«Рәсәй хоҡуғы журналы»^[17] һәм «Сит ил ҡануниәте һәм сағыштырма хоҡуҡ фәне журналы»^[18] баш мөхәррире, редакция советы рәйесе урынбаҫары һәм «Мәскәү ҡалаһының ғәмәлдәге ҡануниәт Йыйылышы» ның яуаплы мөхәррире, «Дәүләт һәм хоҡуҡ» журналының редакция советы ағзаһы. «Конституция һәм муниципаль хоҡуҡ»^[19] ғилми-ғәмәли журналының, «Дәүләт заказы»^[20] норматив-аналитика журналы, «Рәсәй Фәндәр Академия»һы һәм «Дөйөм фән һәм хәҙерге заман» академик журналдарының редколлегиялары составына инә. Юридик фәндәр докторы ғилми дәрәжәһенә диссертация яҡлау буйынса совет ағзаһы.

Хирш индексы - 66^[21], Scopus - 2^[22].

• «Совет законына телеологик(маҡсатлы) аңлатма» (Ҡазан, 1988);
• «Конституция контроль» (М., 1992);
• «Конституцион-хоҡуҡи һаҡлау» (1995);
• «Рәсәй Федерацияһы Конституцияһына аңлатма: теория һәм практика» (М., 1998);
• «Рәсәй Федерацияһында милли-мәҙәни автономия» (М., 2003; 2007, 2-се баҫма. болгар телендә);
• «Хоҡуҡи позиция һәм парламент Рәсәй Федерацияһының конституция суды» (М., 2005, авторҙаш);
• «Хәҙерге заман Конституцияһы теорияһы» (М., 2005, 2007, 2009, 2-се баҫма, болгар телендә, авторҙаш);
• «Рәсәйҙә миграция хоҡуғы: теория һәм практика» (М., 2008);
• «Этностарҙың үҙбилдәләнешенең хәҙерге проблемалары» (М., 2010);
• «Хәҙерге донъяла Конституция реформаһы» (М., 2016).

Т. Я. Хабриева — автор коллективтары етәксеһе, «Рәсәй Федерацияһы субъекттарының һәм Рәсәй Федерацияһы субъекттарының ҡануниәте нисбәте» (2003) монографияһы, «Рәсәй ҡануниәтен үҫтереү концепцияһы» (2004, 2010); «Рәсәй Федерацияһы Хөкүмәте» (2005); Рәсәй Федерацияһының Мәғариф министрлығы «Юриспруденция» һөнәре буйынса уҡыған юғары уҡыу йорттары студенттары өсөн уҡыу пособиеһы сифатында Рәсәй Федерацияһының Мәғариф министрлығы тарафынан үткәрелгән «Рәсәй парламенттары хоҡуғы» (1999, 2003) әсбаптары, «Рәсәйҙә административ реформа» (2006); «Рәсәй Федерацияһы субъекттарында административ реформа» (2008); «Хоҡуҡ һәм инновацион эшмәкәрлек» (2011); «Коррупция һәм ҡаршылыҡ» (2012)^[23]; «Рәсәй Федерацияһы Конституцияһы: Киләсәккә ҡараш (Рәсәй Төп Закондың 20 йыллығына)» (2013)^[24]; «Венециан комиссия: Хоҡуҡ аша демократияға йөҙ аҙым» (2014)^[25]; «Рәсәй Арктика - хоҡуҡ биләмәһе» (2014)^[26]; «Арктика хоҡуғы: Үҫеш концепцияһы» (2014)^[27] һәм башҡаларҙың яуаплы мөхәррире һәм авторҙашы.

Т. Я. Хабриеваның ижади һәм дәүләт эшмәкәрлеге III (2010) һәм IV дәрәжә «Ватан алдында күрһәткән хеҙмәттәре өсөн» (2008). Александр Невский (2015), Почёт ордены (2005), Дуҫлыҡ ордены (2013) ордендары менән билдәләнгән. «Ҡазандың 1000 йыллығын иҫтәлек» миҙалы^[28], «Рәсәй Федерацияһының атҡаҙанған юрисы» тигән маҡтаулы исем бирелде. Санкт-Петербург дәүләт университетының почётлы докторы (2019)^[29]. Рәсәй Федерацияһы Хөкүмәтенең, Федерация Советының һәм Рәсәй Федерацияһы Федераль Йыйылышының Федерация Советы, Рәсәй Федерацияһы Федераль Йыйылышының Федерация Советы һәм Дәүләт Думаһының Почет грамоталары, «Юстицияның Почётлы хеҙмәткәре» (Рәсәй Юстиция министрлығы) билдәһе менән, А. Ф. Кони миҙалы (Рәсәй Минюст-ы ) менән бүләкләнгән. Башҡа ведомство наградалары, Рәсәй Федерацияһы субъекттарының юғары вазифалы кешеләренә рәхмәт хаттары менән В. М. Корецкий исемендәге Украина Фәндәр Академияһының Дәүләт һәм хоҡуҡ институтының маҡтау билдәһе. һ.б.

2015 йылда «Ҡануниәтте һәм хоҡуҡ ҡулланыу практикаһын конституциялаштырыу» эше өсөн Рәсәй фәндәр академияһының М. М. Сперанский исемендәге алтын миҙалға лайыҡ була^[30]. «Юридик фәнгә тос өлөш индергәне өсөн» номинацияһында «Йыл юрисы» (2017), һәм В. А. Туманов исемендәге премиялар лауреаты^[31].

• 2020 йылда фәнни эшмәкәрлектәге ҡаҙаныштары һәм күп йыллыҡ намыҫлы хеҙмәте өсөн Рәсәй Федерацияһының атҡаҙанған фән эшмәкәре тигән исем бирелә (2020 йылдың 8 июне) ^[32].
• «Ҡаҙағстан Республикаһы Конституцияһының 25 йыллығы» юбилей миҙалы^[33].

• Профиль Талии Ярулловны Хабриевой РФА рәсми сайтында
• Биттәр 2022 йыл 23 ғинуар архивланған. сайты ИЗиСП (рус.)
• Биттәр 2019 йыл 21 март архивланған. сайты
• Биттәр(недоступная ссылка) сайты АЮР
• Биттәр(недоступная ссылка) сайтта «Юридик Рәсәй»
• Тарихи белешмәләр сайты Рфа-ның архив
• Баҫма был «Рәсәй гәзите»
• Интервью радиостанцияһы сайтынан «Эхо Москвы»
• Мин яғына фән («Рәсәй фәне» порталына интервьюһында )