Yell
| |||||
|---|---|---|---|---|---|
 | |||||
| Triticum spelta | |||||
| Rummatadur Cronquist | |||||
| Riezad : | Plantae | ||||
| Skourrad : | Magnoliophyta | ||||
| Kevrennad : | Liliopsida | ||||
| Urzhad : | Poales | ||||
| Kerentiad : | Poaceae | ||||
| Genad : | Triticum | ||||
| Anv skiantel | |||||
T. spelta L. | |||||
D'ar vevoniezh   e tenn ar pennad-mañ. | |||||
Ar yell (Triticum spelta) a zo ur spesad gwinizh, bet a-bouez adalek oadvezh an arem betek ar Grennamzer. Hiziv an deiz e vez gounezet c'hoazh e-kreiz Europa da skouer. Gwelet e vez gant reoù 'zo evel un isspesad eus ar gwinizh (Triticum aestivum).
Daou zoare yell zo : ar yell bras (Triticum spelta) hag ar yell bihan (Triticum monococcum).
Orin
Ur spesad hekzaploïd eo ha diskouezet eo bet gant ar genetik eo un hiron eus ur spesad ed all hag ar geot Aegilops tauschii. Er Reter Nesañ eo c'hoarvezet ar paradur-mañ moarvat rak tu-se e kresk Aegilops tauschii. C'hoarvezout a reas an dra-se kent donedigezh war-wel gwinizh boutin, war-dro 8000 bloaz'zo.
Boud produet a c'hell dre ur paradur etre Triticum dicoccon ha gwinizh boutin met goude paradur ar gwinizh tetraploid gant Aegilops cylindrica. Dre ar seurt paradur-se e oa bet krouet en Europa rak kalz diwezhatoc'h e teu war-wel er c'hevandir-se eget en Azia. Harpañ a ra enklaskadennoù genel nevez ar vartezadenn-mañ[1] met n'eo ket skler c'hoazh hag en-deus ar yell daou orin pe unan nemetañ[2],[3]
Istor
Diskouez a ra an arkeologiezh e oa yell e Treuzkaokazia er pempvet milvad kent Jezuz-Krist Dija met en Europa eo e oa boutinañ[4] Kavet e oa bet restachoù a yell e lec'hiennoù eus nevezoadvezh ar maen (2500 - 1700 kt J-K) e Kreiz-Europa[4],[5] E-pad prantad an arem en em skrignas e-barzh an holl gevandir hag e-pad prantad an houarn e oa an ed pouezusañ e su bro Alamagn hag e Preden[6]
E-pad ar Grennamzer e veze gounezet e Suis, Tirol ha su Alamagn. Enbarzhiet e voe en Amerika er bloavezhioù 1890 met erlec'hiet e voe e-pad ar XXvet kantved gant ar gwinizh. Implijet eo gant al labour-douar bevoniel, avat, rak n'en-deus ezhomm eus kalz temz.
Daveoù
- Padulosi, Stefano, Karl Hammer and J. Heller (1996). Hulled Wheats. Promoting the conservation and use of underutilized and neglected crops. 4. Proceedings of the First International Workshop on Hulled Wheats 21-22 July 1995, Castelvecchio Pascoli, Tuscany, Italy.
- Zohary, Daniel and Maria Hopf (2000). Domestication of plants in the Old World. Oxford : Oxford University Press. ISBN 0-19-850356-3.