Kasna kreda
Kasna kreda ili donja kreda je mlađa od dvije epohe u geološkom periodu kreda. Ova epoha je trajala u rasponu od prije 100,5–66 miliona godina, a došla je poslije donje krede i prije neogenaKreda je imenovana po bijelom krečnjaku poznatom kao kreda koji se široko javlja u sjevernoj Francuskoj i koji se vidi na Bijelim liticama Dovera, jugoistočne Engleske, koje datiraju iz ovog vremena.
Potpodjela krede
| Gornja (kasna) kreda | Vremenski raspon (milioni godina) |
| Mastrihtij | 70,6 ± 0,6 – 65,5 ± 0,3 |
| Kampanij | 83,5 ± 0,7 – 70,6 ± 0,6 |
| Santonij | 85,8 ± 0,7 – 83,5 ± 0,7 |
| Koniacij | 89,3 ± 1,0 – 85,8 ± 0,7 |
| Turonij | 93,5 ± 0,8 – 89,3 ± 1,0 |
| Cenomanij | 99,6 ± 0,9 – 93,5 ± 0,8 |
| Donja (rana) kreda | Vremenski raspon |
| Albij | 112,0 ± 1,0 – 99,6 ± 0,9 |
| Aptij | 125,0 ± 1,0 – 112,0 ± 1,0 |
| Baremij | 130,0 ± 1,5 – 125,0 ± 1,0 |
| Hauterivij | 136,4 ± 2,0 – 136,4 ± 1,5 |
| Valanginij | 140,2 ± 3,0 – 136,4 ± 2,0 |
| Beriasij | 145,5 ± 4,0 – 140,2 ± 3,0 |
Klima
Tokom kasne krede klima je bila toplija nego sadašnja, mada je tokom čitavog razdoblja evidentan trend hlađenja.[1] Tropi postali su ograničeni na ekvatorske regije, a sjeverne geografske širine imale su znatno više sezonskih promjena klimatskih uslova.[1]
Geografija
Zbog tektonike ploča, Amerika se postepeno kretala prema zapadu, uzrokujući širenje Atlantskog okeana. Zapadno unutrašnje more podijelilo je Sjevernu Ameriku na istočnu i zapadnu polovinu: Apalačiju i Laramidiju.[1] Indija je zadržala sjeverni kurs prema Aziji.[1] Čini se da je Antarktik ostao povezan i počeo se odmicati od Afrike i Južne Amerike.[1] Evropa je bila lanac ostrva.[1] Naseljenici nekih od ovih ostrva bili su endemske patuljaste vrste dinosaura.[1]
Fauna vertebrata
Neleteći dinosauri
U kasnoj kredi, hadrosauri, ankilosauri i ceratopsia doživjeli su uspjeh u Aziamerici (zapadna Sjeverna Amerika i istočna Azija). Tirannosaur je dominirao velikim nišama predatora u Sjevernoj Americi.[1] Bili su prisutni i u Aziji, iako su obično bili manji i primitivniji od sjevernoameričkih taksona.[1] Pahicefalosauri su također bili prisutni i u Severnoj Americi i u Aziji.[1] Dromaeosauri dijele isto geografsko rasprostranjenje i dobro su dokumentirani i u Mongoliji i na zapadnom sjeveru Amerika.[1] Pored toga, terizinosauri (ranije poznati kao segnosauri) čini se da su bili u Sjevernoj Americi i Aziji. Gondvana je pmala vrlo razn oliku faunu dinosaura, od kojih su većina grabljivica bili abelisauri i karharodontosauri; titanosaur je među dominantnim biljojedima.[1]U istom razdoblju prisutni su i spinosauridi.
Ptice
Ptice su postale sve uobičajenije, diverzificirajući se u različitim oblicima enancijoornita i orniturina. Rana Neornithes kao što je Vegavis koegzistiraju sa oblicima jednako bizarnim kao Yungavolucris i Avisaurus. Iako uglavnom malene, morske Hesperornithes postale su relativno velike i neleteće, prilagođene životu na otvorenom moru.
Pterosauri
Iako ih primarno predstavljaju azdarhidi, drugi oblici poput pteranodontida, tapejarida (Caiuajara i Bakonydraco), niktosauridi i nesigurni oblici (Piksi, Navajodactylus) su također prisutni. Oduvijk pretpostavlja se da su pterosauri bili u padu zbog konkurencije pticama, ali čini se da se niti jedna skupina nije ekološki značajno preklapala, niti je posebno evidentno da je ikada došlo do istinskog sistematskog pada, posebno s otkrićem manjih vrsta pterosaura.[2]
Sisari
Nekoliko starih skupina sisara počelo je nestajati, a posljednji eutrikonodont se pojavio u kampaniju u Sjevernoj Americi.[3] Na Sjevernoj hemisferi, cimolodontne, multiituberkulatne metatheria i eutheria su bili dominantni sisari, a prethodne dvije grupe su sisara najčešće su u Sjevernoj Americi. Ma Južnoj hemisferi umjesto toga bila je složenija fauna driolestoida, gondvanathera i drugih multiituberkulata i baznih Eutheria; monotremata su vjerovatno bile prisutne, kao i posljednja od haramiyida, Avashishta.
Sisari, iako uglavnom mali, kretali su se u raznim ekološkim nišama, od mesoždera (Deltatheroida), do onih koji su jeli mehkušce (Stagodontidae), do biljojeda (multiituberkulata, Schowalteria, Zhelestidae i Mesungulatidae) do visoko atipskih kursorskih oblika (Zalambdalestidae, Brandoniidae).Pravi placentalni sisari evoluirali su samo na samom kraju epohe; isto se može reći i za prave torbare. Umjesto toga, gotovo svi poznati euterijski i metaterijski fosili pripadaju drugim skupinama.[4]
Morski život
U morima se iznenada pojavio mosasauri i ikao spektakularnu evolucijsku radijaciju. Pojavili su se i moderni morski psi, a diverzificirani su i divovski pingvini polikotilidi pleziosauri (sa dužinom 3 metra) i ogromni dugovrati elazmosauri (dugački 13 metara). Ovi grabljivci hranili su se brojnim ribama teleosteama, koje su se razvile u nove naprednije i moderne oblike (Neoteleostei). S druge strane, Ichthyosaurus i pliosauri su izumrli tokom Cenomansko-turonsijskog anoksičnog događaja.
Flora
Blizu kraja krednog perioda, cvjetnice su raznolike. U umjerenim krajevima, mogu se naći u izobilju poznate biljke poput magnolija, lovora, ruža, sekvoja i vrba.[1]
Kredno–paleogensko masovno izumiranje
Kredno–paleogensko masovno izumiranje zumiranje bilo je jedno od masovnih izumiranja životinjskih i biljnih vrsta u geološki kratkom vremenskom periodu, otprilike prije 66 miliona godina. Općepoznato je kao događaj izumiranja K-T i povezan je s geološkim potpisom, obično tankim trakama datiranim u to doba i pronađenim u raznim dijelovima sijveta, poznatim kao [granica kreda-paleogen (K – T granica). K je uobičajena kratica za kredni period koja potiče od njemačkog imena Kreidezeit, a T je skraćenica za tercijarni period (historijski termin za vremenski period sada obuhvaćen periodima paleogen i neogen. Događaj označava kraj ere mezozoik i početak kenozoika.[5]Međunarodna komisija za stratigrafiju „tercijar“ više ne prepoznaje kao formalnalnu jedinicu vremena ili stijena, događaj K-T danas mnogi istraživači nazivaju događajem izumiranja kreda – paleogen (ili K–Pg).
Fosili neletećih (neptičjih) dinosaura nalaze se samo ispod granice kreda-paleogena i izumiru neposredno prije ili tokom događaja.[6] Vrlo mali broj fosila dinosaura nađen je iznad granice krede i paleogena, ali oni su objašnjeni kao prerađeni fosili, odnosno fosili koji imaju su izmještemi sa svojih izvornih lokacija, a zatim sačuvani u kasnijim sedimentnim slojevima.[7][8][9] Mozasaur, pleziosauri, pterosauri i mnoge vrste biljaka i beskičmenjaka također su izumrli. Kladusi sisara i ptica prošli su kroz tu granicu s nekoliko izumiranja, a evolucijska radijacija iz slojeva Mastrihtija dogodila se daleko preko granice. Stope izumiranja i radijacije varirale su u različitim kladusima organizama.[10]
Pretpostavlja se da su izumiranja iz krede i paleogena prouzrokovana jednim ili više katastrofalnih događaja kao što su masovni udarci asteroida ili povećane vulkanske aktivnosti. Nekoliko udarnih kratera i masivna vulkanska aktivnost u Deccanovim zamkama datirani su otprilike u vremenu događaja izumiranja. Ovi geološki događaji su možda smanjili dopiranje sunčeve svjetlosti i ometali fotosintezu, što je dovelo do masovnog poremećaja u ekološkim prilikama na Zemlji. Drugi istraživači vjeruju da je izumiranje bilo postupnije, uslijed sporih promjena u razini mora ili klimata.[10]