Йиппар
Йиппар (лат. Foenīculum, оьрс. Фенхель)) — Четарнаш (Apiaceae) доьзалера шина- а, дукха а шерийн орамат бецан тайпана жима орамат.
| Йиппар | |||||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 Йиппар. Ораматан кеп. | |||||||||||||||||||
| Ӏилманан классификаци | |||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||
| Дуьненайукъара Ӏилманан цӀе | |||||||||||||||||||
| Foeniculum Mill., 1754 | |||||||||||||||||||
| Номенклатуран тайпа | |||||||||||||||||||
О. В. Томен «Flora von Deutschland, Österreich und der Schweiz» жайнин тӀиера ботаникан сурт, 1885
Ботаникан сурт
ГӀад нийса лаьтта, геннаш долуш ду, локхалла 2 м гергга.
Орам чӀукепара, стомма, урчакхкепара.
ГӀаш кхузза я деазза месашца декъна.
Кедалг къаьсташ йоцучу цергашца, жаз можа, шуьйра хӀоакепара, боьххьехь шуьйра кӀаг бу, циггахь дакъолг ду чухьовзийна.
ХӀу хӀоакепара-дехуо, пурхнехьа гоьрга, аххӀу 5 дика къаьстачу аьрта сенца, агӀонашкара — кӀеззиг сов озийна, кхуллу юткъа тӀамкепара йист, 1000 хӀун масса 5—6 г.
Лелор
Культивацию ширачу заманара дуьйна юурган а, дарбанан а орамат.
Эфирдаьттан (хӀушца 6,5 % эфиран даьтта ду, юкъахь 40-60 % анетол а долуш), чоман орамат. Хьожано дагайоуьйту цица а, эстрагон а.
Йиппаран эфиран даьтта леладо медицинехь, парфюмерин-косметикан, сабадаран промышленностехь, ветеринарихь; хӀуш а, эфиран даьтта а леладо препараташ еш, леладо метеоризмехь, кхин а ламастан дарбанан гӀирс санна, масала оччаман хи, тайп-тайпана бецан чайнаш, бецан гуламаш.
Даххаш (20 % гергга белок) даадо даьхнашна.
APILAMан хаамашца, йиппаран даьттанца долу эфир анетол нейротоксикан ду, моха яийта тарло, иза ненан шурех кхета кӀезиг барамехь. Йиппаро ненан шура тӀетуху боху хабарш, гӀалате ду[1].
ХӀуш леладо абсент еш оригиналан рецептаца.
Кепаш
The Plant List хаамийн базанца, тайпанан юкъахь 3 кеп[2] ю:
- Foeniculum scoparium Quézel
- Foeniculum subinodorum Maire, Weiller & Wilczek
- Foeniculum vulgare Mill. — Йиппар, йа Аптекан оччам
Билгалдахарш
Литература
- Кеп:Книга:Пряно-ароматические и пряно-вкусовые растения
- Кеп:Флора СССР
- Йиппар — хӏара Советан йоккхачу энциклопеди чуьра йаззам бу. .
Кеп:Пряности