Къоман баскетболан ассоциаци

Къо́ман баскетбо́лан ассоциа́ци, КъБА (инг. National Basketball Association, NBA) — Къилбаседа Америкин (АЦШ а, Канадин а) божарийн профессионалан баскетболан лига. Йукъайоьду Къилбаседа Америкин коьрта йиъ профессионалан спортан лигашна КъХЛ, МЛБ, КъФЛ^[1]. Кхоьллина 1946 шарахь Америкин Баскетболан ассоциаци а, Къоман баскетболан лига а цхьаьнатоьхна.

Къоман баскетболан ассоциаци
Спортан тайпа	Баскетбол
Кхоллар	1946 шеран 6 июнехь, Нью-Йорк
Кхоьллинарг	Сильвер Адам
Мохк	АЦШ (29)  Канада (1)
Слоган	This is why we play
Чемпион(аш)	Милуоки Бакс (2)
Максимум титулаш	Бостон Селтикс, Лос-Анджелес Лейкерс (17)
Официалан сайт
Медиафайлаш Викилармехь

2004 шарахь дуьйна Ассоциацин йукъа йогӀу 30 команда, уьш йекъна географин хьесапца Малхбален а, Малхбузан а конференцешка, ткъа хӀора конференци, шен рогӀехь, йекъна кхаа дивизионан пхиппа команда. РогӀера шеран дохаллехь хӀора команда ловзу 82 матчехь, оцунан жамӀашца хоржу плей-оффан декъахой. Плей-оффехь командаш ловзу олимпийн системица, шен конференцехь 4 толам баккхалц. Конференцийн ши чемпион ловзу коьртачу финалехь, цигахь билгалйолу КъБА чемпионан цӀе лелориг.

2010 шарахь КъБА пайда хилира 3,8 миллиард доллар, харж хилира 3,6 миллиард сов доллар, шарахь операцин са хилира 183 миллион доллар, ткъа пайделлин гайтам — 4,8 %^[2]. Ловзархочун алапан йуккъера барам 2010 шарахь хилира 4,8 миллион доллар шарахь — дуьненара муьлхха а спортан лигехьчулла алсама^[3]. КъБА Коьрта офис йу Нью-Йоркера ПхоьалгӀа авенюра Олимпик-тауэран 19 гӀат тӀехь^[4].

Хьалхара истори

Нейсмит Джеймса ловзаран концепци йина масех шо даьлча, 1891 шеран Ӏай^[5] йукъадовла дуьйладелира шортта, йуьхьанца меттигера, баскетболан лиганаш кхолларх керланаш^[6]. Оцу лиганийн базанаш йара АЦШ малхбален бердйистан йаккхийчу гӀаланашкахь: Филадельфехь, Бостонехь, Нью-Йоркехь. 1896 шеран 7 ноябрехь хилира исторехь хьалхара баскетболан профессионалан матч: Нью-Джерси штатан, Трентон гӀалахь, меттигера Кегийрачу Нехан Христианийн Ассоциацин команда левзира ишттачу кхолламера Бруклинера командица; чоьнах мах балархьама хьожучаьргара билгала мах баккха бийзира чубогӀуш. Матч хиллачу килсан чоьнан аренда йеллачул тӀаьхьа, дисина ахча дийкъира ловзархоша шайна йукъахь; жамӀехь хӀоранна царна кхечира 15 доллар. Купер Фредан, капитан хиларна, кхечира 16 доллар, цунах цхьана ханна хилира исторехь уггаре алсама алапа долу баскетболхо. Трентонан Команда туьйлира 16-1 чоьтаца^[7][8].

Хьалхара профессионалийн лига йукъайелира 1898 шарахь, цуо цхьаьнатуьйхира Пенсильванера а, Нью-Джерсера а 6 команда. Къоман баскетболан лига цхьаъ хилла ца Ӏара ишттачу кхолламех, амма шен конкурентех къаьсташ, шен йуьхьанцара кепехь иза лаьттира 5 шарахь: оцу хенахь командаш сих-сиха цхьаьна лигера кхечунна дехьайуьйлура, дукха хьолехь иштта лиганаш масех кӀирне бен ца йовлура^[8][9].

Берриг махкахь гӀарайаьлла дуьххьарлерчарех цхьа профессионалан баскетболан команда хилира «Ориджинал Селтикс» (цхьан уьйр йац хӀинцалера «Бостон Селтиксца»), иза кхоьллинера 1914 шарахь, йуха йира Хьалхара дуьненан тӀом чекхбаьлча. «Селтикс» чӀогӀа онда йара, иза кхерстара цхьаьна лигера кхечу лиге шега кхочуш мостагӀ ца карош, тӀаккха йуьтура турнир конкуренци ца хиларна, уьш хилира керла хӀума йукъадаьккхинар, бира зонин дуьхьало кхетам, дуьххьара ловзархошца контракташ йукъадехира^[10]. Бендер Лу(ингалс.)нохч. седа бара оцу командин^[11]. Баскетбол йаржош кӀезиг Ӏаткъам ца бина «Гарлем Глобтроттерс» командо, иза йиллира 1927 шарахь Саперштейн Эйба(ингалс.)нохч.^[12].

XX бӀешо долалуш баскетбол футбол а, хоккей а санна гӀарайаьлла йацара, амма 1920-гӀа шерашна йуккъехь гӀарайала йолайелира^[13]. 1925 шарахь КъФЛ президенто Карр Джозефа(ингалс.)нохч. йиллира Америкин баскетболан лига(ингалс.)нохч., иштта дуьххьара гӀоьртира мехкан уггаре дика командаш цхьаьнатоха, тӀаккха формалан, 1933 шерал тӀаьхьаМалхбален бердйистан лига санна иза йехира 1955 шо кхаччалц^[14].

КъБА йар а, цуьнан хьалхара некъий а

Команда-некъий — масех шеран дохаллехь шен спортан тайпанехь коьртехь лаьттина команда

АБЛна а, 1937 шарахь йухакхоьллина КъБЛна а, 1938 шарахь кхоьллина студентийн спортан лигина ССКъА йукъара конкуренци^[14], лаьттира тӀом болуш а, иза дӀабаьлча а, 1946 шеран 6 июнехь АБА йукъайаллалц^[15]. АБА, муьлхха а кхечу лигел доккхачу декъехь, хӀинцалера КъБАн бух хилира. Шортта финансийн хьал долу лига кхоллархоша, масала, коьртехь президент Подолоф Морис волу, йаккхий хоккейн аренийн долахоша, баскетбол санна тӀаьхье йолу а, сиха кхуьу а спорт дехьайаккха акцент йора мехкан йаккхий аренашна тӀе, масала «Бостон-гарден» а, «Медисон-сквер-гарден» а тӀе^[16].

Арахьара видеофайлаш
КъБА (АБА) исторехь дуьххьара чукхоьссина буьрка
	Ossie Schectman scores the first point in the NBA

Дуьххьарлера цхьаьнакхетар хилира Торонтохь «Мэйпл Лиф-гарденс» чохь, цигахь меттигера «Хаскизо» тӀеийцира Нью-Йоркера «Никербокерс»^[16]. Иштта, лигашна йукъара коьрта къастам бара, КъБЛ клубашна йукъахь мехкан коьрта ловзархой бара, амма АБА матчаш дӀахьора йаккхий стадионашна тӀаьхьх, лакхара жамӀаш ца гайтахь а, дукхаха дерг 24 секундан бакъо ца лелайарна^[17]. Нагахь дебютан шарахь АБА чемпион коьртехь лидер Фулкс Джо волу, йуьхьанца дуьйна керла лигин йина «Филадельфия Уорриорз» команда хиллехь, 1948-гӀа а, 1949 гӀа шерашкахь толам баьккхина «Балтимор Буллетс» а, «Миннеаполис Лейкерс» хьеший бара луларчу лигашкара (АБЛ а, КъБЛ а йукъара)^[18][19].

1949 шеран 3 августехь цхьаьнакхийтира КъБЛ а, АБА а долахой, цигахь куьг йаздира ши лига вовшахтохаран бертан, царех йира цхьа лига Къоман баскетболан ассоциаци, цунна йукъа йуьхьанца йахара 17 команда — 3 дивизион 5 йа 6 команд хӀора дивизионехь^[20]. 1950 шарахь 6 команда йукъара йелира КъБАн, ткъа 1954 шарахь командийн барам лагӀбелира 8-на тӀекхаччалц, и йерриге бархӀ тахана а йолуш йу: «Никс», «Селтикс», «Уорриорз», «Лейкерс», «Ройалз» / «Кингз», «Нэшионалз» / «Севенти Сиксерз», «Пистонс», «Хокс»^[21].