سیستمی وێستمینستەر

سیستەمی ویلایەتی وێستمینتەر لەوانەیە هەندێک لەم تایبەتمەندییانەی خوارەوە لەخۆبگرێت:^[٩]

• سەروەر یان سەرکردەی دەوڵەت کە وەک خاوەن دەسەڵاتی جێبەجێکاری ناونیشان یان یاسایی و دەستوری کار دەکات، و چەندین دەسەڵاتی پاشەکەوتکراوی هەیە، بەڵام ئەرکی ڕۆژانەی بە شێوەیەکی سەرەکی بریتیە لە ئەنجامدانی ئەرکی ڕێوڕەسمی. نموونەکان بریتین لە پاشا چارلز سێیەم، فەرمانڕەوای گشتی لە شانشینی کۆمۆنوێڵد، یان سەرۆکەکانی زۆرێک لە وڵاتان، و فەرمانڕەوایی ویلایەت یان پارێزگاکان لە سیستەمی فیدراڵی. بێجگە لەمە ئیرلەندا و ئیسڕائیل، کە سەرۆکەکانیان لە یاسادا و لە بە فەرمی ئاهەنگگێڕن، و ئەم دواینەیان هیچ دەسەڵاتێکی پاشەکەوتیان نییە.
• سه رۆكی حكومه ت (یان سه رۆكی جێبەجێكاری)، ناسراو به ناوی جیاواز وەک سەرۆك وەزیران، سەرۆكوەزیر یان سەرۆك و وەزیری یەکەمیش. لەکاتێکدا سەرۆکی دەوڵەت سەرۆکی حکومەت دیاری دەکات، کۆنگرەی دەستوری پێشنیاری ئەوە دەکات کە زۆرینەی ئەندامانی پەرلەمان کە هەڵبژێردراون دەبێت پاڵپشتی ئەو کەسەی کە دەستنیشانکراوە بکەن.^[١٠] ئەگەر زیاتر لە نیوەی پەرلەمانتارانی هەڵبژێردراو لە هەمان حیزبی سیاسی بن، ئەوا سەرکردەی پەرلەمانی ئەو حیزبە بە شێوەیەکی ئاسایی دەستنیشان دەکرێت.^[١٠] ئیسڕائیل ڕیزپەڕی ئەمە بوو، کە هەڵبژاردنی ڕاستەوخۆی سەرۆک وەزیران لە ساڵانی ١٩٩٦، ١٩٩٩ و ٢٠٠١ ئەنجامدرا.
• لقێکی جێبەجێکاری بە ڕێبەرایەتی سەرۆکی حکومەت بەگشتی پێکهاتووە لە ئەندامانی پەرلەمان لەگەڵ ئەندامانی باڵای جێبەجێکار لە کابینەیەک کە پەیوەستە بە بنەمای بەرپرسیارێتی گشتی کابینەکە؛ ئەو جۆرە ئەندامانە دەسەڵاتی جێبەجێکردن لە جیاتی دەسەڵاتی جێبەجێکردنی ناونیشان یان تیۆری.
• خزمەتگوزارییەکی شارستانی سەربەخۆ و بێ لایەن کە ڕاوێژ دەکات و بڕیارەکانی حکومەتی هەڵبژێردراو جێبەجێ دەکات. کارمەندانی حکومی دەستنیشانکردنی هەمیشەیی ئەنجام دەدەن و دەتوانن چاوەڕێی پرۆسەی ھەڵبژاردن و بەردەوامیی کارکردن بکەن کاتێک حکومەتەکان دەگۆڕێن.^[١١]
• ئۆپۆزسیۆنی پەرلەمانی (لە سیستەمی فرەحیزبی) لەگەڵ سەرکردەیەکی فەرمی ئۆپۆزسۆن.
• پەرلەمان، زۆرجار دوو خانەیە (ئەنجومەنی باڵا و ئەنجومەنی خواروو)، لەگەڵ لانیکەم یەک پەرلەمانتاری هەڵبژێردراو هەرچەندە سیستەمی یەک ژوور بوونی هەیە. بە شێوەیەکی نەریتی، ئەنجومەنی نزم هەڵدەبژێردرێت بە بەکارهێنانی یەکەم-کەسی-براوە لە ناوچەکانی یەک ئەندامی، کە هێشتا باوترە، هەرچەندە هەندێکیان سیستەمی نوێنەرایەتی ڕێژەیی بەکاردەهێنن (بۆ نمونە: ئیسڕائیل، نیوزیلاند) ، دەنگدانی هاوتەریب (بۆ نمونە: ژاپۆن) ، یان دەنگدانی لیستی دڵخواز (بۆ نمونە: پاپا نیو گینی، ئوسترالیا).
• خانووی خوارووی پەرلەمان کە توانای هەڵوەشاندنەوەی حکومەت هەیە بە "پاراستن (یان بەربەستکردن) لە دابینکردن" (ڕەتکردنەوەی بودجەیەک)، پەسەندکردنی پێشنیارێکی لێسەندنەوەی متمانە، یان شکاندنی پێشنیارێکی متمانە.
• پەرلەمانێک کە دەتوانرێت هەڵبوەشێنرێتەوە و هەڵبژاردنی ناوەختە لە هەر کاتێکدا بێت ئەنجام بدرێت.
• مافە پەرلەمانییەکان، کە ڕێگە بە پەرلەمان دەدات بۆ گفتوگۆکردن لەسەر هەر بابەتێک کە پێیوایە پەیوەندیدار بێت بەبێ ترس لە دەرئەنجامەکانی دەرئەنقەستەکان کە لە لێدوانە خراپەکان یان تۆمارەکانیەوە دێن.
• خولەکەکانی کۆبوونەوەکان، کە زۆرجار لە ئینگلتەرا بە Hansard ناسراوە، لەنێویاندا توانای پەرلەمان بۆ ڕاگرتنی گفتوگۆیەک لەو خولانەدا.
• توانای دادگاکان بۆ چارەسەرکردنی بێدەنگی یان ناڕوونیی لە یاسای دەسەڵاتی لەڕێی پەرەپێدانی یاسای گشتی. سیستەمێکی تری هاوتەریب لە بنەما یاساییەکان هەیە کە بە یاسای "بەش" (بە ئینگلیزی equity) ناسراوە. هیندستان، کوبێک لە کەنەدا، و سکۆتلەندا لە بەریتانیا، لەنێوان وڵاتانی تر کە یاسای هاوبەش لەگەڵ سیستەمی یاسایی تر تێکەڵ دەکەن لە ڕیزپەڕەکانی ئەم جۆرە یاسایەن.

زۆربەی پرۆسەکانی سیستەمی وێستمینتەر لە پەیماننامەکان، کردارەکان و پێشینەکانی پەرلەمانی شانشینی یەکگرتووەوە سەرچاوەی گرتووە، کە بەشێکن لەو شتانەی کە بە دەستووری شانشینی یەکگرتووی بەریتانیا ناسراون. بەپێچەوانەی دەستووری بەریتانی نەنوسراوە، زۆربەی ئەو وڵاتانەی کە سیستەمی وێستمینتسەر بەکاردەهێنن سیستەمەکەیان نوسیوەتەوە، لانیکەم بەشێکیشی بێت، لە دەستوورێکی نووسراو.

ئەو وڵاتانەی کە بەجیاوازییەوە سیستەمی وێستمینتەر بەکاردەهێنن، لە ساڵی ٢٠٢٢، ئەمانەی خوارەوە دەگرێتەوە:

وڵات	پەرلەمان	سیستەمی دەوڵەت.	تێبینیەکان/جیاوازییەکان لە مۆدێلی ستانداردی وێستمینتەر
ئەنتیگوا و باربودا	پەرلەمان: پەرلەمانی نوێنەران	پاشایەتی
ئوستورالیا	پەرلەمان: پەرلەمانی نوێنەران	پاشایەتی	نەتەوەی فیدراڵی، واتە دەسەڵاتی حوکمڕانی وڵات و خەڵکەکەی دابەش دەکرێت و دابەش دەکرێت لەنێوان حکومەتی نیشتیمانی و ویلایەتەکان. ئەنجومەنی نوێنەران بە دەنگدانی دەستبەجێ هەڵدەبژێردرێت. ئەنجومەنی باڵا هەڵدەبژێردرێت بە دەنگدانێکی یەکجار گواستراوەوە (فۆرمێک لە نوێنەرایەتی ڕێژەیی) لەگەڵ هەر ویلایەتێک، ACT و NT مامەڵەیان لەگەڵ دەکرێت وەک دەنگدەرانی تاکەکەسی. ویلایەتی کوینسلاند پەرلەمانی یەک پەرلەمانی هەیە، هەموو ویلایەتەکانی تر، ACT و NT، دوو پەرلەمانیان هەیە.
باهاماس	پەرلەمان: پەرلەمانی سینات	پاشایەتی
بەنگلادیش	جاتییا سانگساد	کۆماری
باربادۆس	پەرلەمان: پەرلەمانی سینات	کۆماری
بەلیز	پەرلەمانی نیشتیمانی: پەرلەمانی سینات	پاشایەتی
کەنەدا	پەرلەمان: پەرلەمانی کۆمنز	پاشایەتی	نەتەوەی فیدراڵی، واتە دەسەڵاتی حوکمڕانی وڵات و خەڵکەکەی دابەش دەکرێت و دابەش دەکرێت لەنێوان حکومەتی نیشتیمانی و پارێزگاکان. هۆكارەكان پێگەی پارتە فەرمییەكان بۆ هەندێك لە مافە پەرلەمانییەكان پێویستە. دوو پەرلەمانی ناوچەکە بەبێ هیچ کۆبوونەوێک کاردەکەن جگە لە کابینەکە، بۆیە هیچ سەرکردەیەکی ئۆپۆزسیۆنیان نییە.
دوورگەکانی کەیمان	پەرلەمان	پاشایەتی	ناوچەی دەرەوەی بەریتانیا، واتە دەسەڵاتی کۆتایی بۆ حکومەتەکەی لەگەڵ پەرلەمانی بەریتانیا لە وێستمینتەر نیشتەجێ دەبێت.
دانیمارک	فۆڵکێتینگ	پاشایەتی	لە بنەڕەتدا هاوشێوەی سیستەمی وێستمینتەرە، بەڵام بە شێوەیەکی سەربەخۆ پەرەی سەندووە، هەرچەندە بە ئیلهام لە بەریتانیا. دانیمارک، ژاپۆن، کوەیت، مالیزیا و تایلاند تاکە وڵاتانی وێستمینتەرن جگە لە بەریتانیا کە پاشایەکی خۆجێییان هەیە. نوێنەرایەتی ڕێژەیی بەکاردێت بۆ هەڵبژاردنی فۆڵکێتینگ.
دۆمینیکا	ماڵی کۆنگرە	کۆماری
فیجی	پەرلەمان	کۆماری
گرێنادا	پەرلەمان: پەرلەمانی نوێنەران	پاشایەتی
هیندستان	پەرلەمان: ڕاجیا شەبالۆک شەبا	کۆماری	نەتەوەی فیدراڵی، واتە دەسەڵاتی حوکمڕانی وڵات و خەڵکەکەی دابەش دەکرێت و دابەش دەکرێت لەنێوان حکومەتی نیشتیمانی و ویلایەتەکان. لۆک شابا (ژووری نزم) بە شێوەیەکی گشتی هەڵدەبژێردرێت لەڕێگەی یەکەم پۆستەوە. Rajya Sabha (ماڵى سەرەوە) بە زۆری لەلایەن ئەندامانی پەرلەمانى ویلایەتەکان/ناوچە یەکێتییەکان هەڵدەبژێردرێت بە بەکارهێنانی دەنگدانى یەکجار گواستراوەوە لەگەڵ ژمارەیەک لە ئەندامەکان کە لەلایەن سەرۆکى هیندستانەوە دەستنیشان دەکرێن.
ئێرلەندا	Oireachtas:Seanad ÉireannDáil Éireann	کۆماری	پەرلەمانی ئێرلەندا (بە ئینگلیزی: Dáil Éireann) بە دەنگدانێکی یەکجار دەگوازرێتەوە لە ٣١٥ ناوچەی ئەندام هەڵدەبژێردرێت. سەرۆک ڕاستەوخۆ هەڵدەبژێردرێت بە بەکارهێنانی دەنگدانی دەستبەجێ. بە شێوەیەکی نائاسایی، سەرۆک وەزیران ناونیشانی Taoiseach (بە زمانی ئێرلەندی کە بە واتای "کاپتن" یان "سەرکردە" دێت) ی هەیە، بەڵام پۆستەکە بە شێوەیەکی بەرفراوان هاوشێوەی گۆڕینی ناوەکە.
ئیتالیا	پەرلەمانی ئیتاڵیا: ئەنجومەنی سیناتی کۆماری پەرلەمانتاران	کۆماری	زۆر هاوشێوەی سیستەمی وێستمینتەرە بەڵام بە شێوەیەکی سەربەخۆ پەرەی سەندووە، هەرچەندە بە ئیلهام لە بەریتانیا. بە تایبەتی، پەرلەمانی ئیتاڵیا دوو ژوورێکی تەواو بەکاردەهێنێت، لەگەڵ ئەنجومەنی سینات و ئەنجومەنی نوێنەران کە هەمان دەسەڵاتیان هەیە؛ بۆیە حکومەت دەبێت زۆرینەی هەبێت لە هەردووکیان. ئەنجومەنی نوێنەران و زۆربەی ئەنجومەنی سینات ڕاستەوخۆ هەڵدەبژێردرێن لەڕێگەی دەنگدانی هاوتەریب. پێنج کەس کە لەلایەن سەرۆکایەتی ئیتاڵیا دەستنیشان کراون، ھەروەھا سەرۆکەکانی پێشووی ئیتاڵا، وەک سیناتۆر بۆ ژیان خزمەت دەکەن.
ئسرائیل	کەنەدا	کۆماری	سیستەمی وێستمینتەر: ئەو دەسەڵاتانەی کە لەلایەن سەرۆکایەتی ئیسڕائیلەوە جێبەجێ دەکران دابەش دەکران لەنێوان سەرۆک وەزیران، کابینەکە، و وتەبێژی پەرلەمان. سەرۆک وەزیران ڕاستەوخۆ هەڵبژێردرا لە نێوان ساڵانی ١٩٩٦ بۆ ٢٠٠١.[١٢] لیستی داخراو - لیستی پارتی نوێنەرایەتی ڕێژەیی بەکاردێت بۆ هەڵبژاردنی ئەندامانی پەرلەمان.
ژاپۆن	پەرلەمانی نیشتیمانی: پەرلەمانی ڕاوێژکار	پاشایەتی	سیستەمی وێستمینتەر گۆڕدراو: زۆرێک لە دەسەڵاتەکانی بێ پاشەکەوت کە لەلایەن ئیمپراتۆری ژاپۆنەوە جێبەجێ دەکرا لەسەر ئامۆژگاریی کابینەکە لە سیستەمێکی نەگۆڕدا ڕاستەوخۆ لەلایەن سەرۆک وەزیرانەوە جێبەجێ دەکرێت، و دەسەڵاتی پاشەکەوتکردنی ئیمپراتۆر بوونی نییە. هەردوو ئەنجومەنی نوێنەران بە دەنگدانی هاوتەریب هەڵدەبژێردرێن. یەکێکە لە سێ وڵات (لەگەڵ شانشینی یەکگرتوو و دانیمارک) کە سیستەمی وێستمینتەر بەکاردەهێنن و پاشایەکی خۆجێییان هەیە. دەنگدانی هاوتەریب بۆ هەردوو ئەنجومەنی پەرلەمانی نیشتیمانی بەکاردێت.
جامایکا	پەرلەمان: پەرلەمانی نوێنەران	پاشایەتی
کوەیت	ئەنجومەنی نیشتیمانی	پاشایەتی	لە بنەڕەتدا؛ لە کرداردا، پاشایەتی دەسەڵاتی سیاسی گەورەی هەیە.
مالیزیا	پەرلەمان:دێوان نیگارا،دێوان Rakyat	پاشایەتی (هەڵبژێردراو)	نەتەوەی فیدراڵی، واتە دەسەڵاتی حوکمڕانی وڵات و خەڵکەکەی دابەش دەکرێت و دابەش دەکرێت لەنێوان حکومەتی نیشتیمانی و ویلایەتەکان. یانگ-دی-پەرتوان ئاگۆنگ تایبەتمەندییەکانی سەرکردەکانی دەوڵەت لە هەردوو پاشایەتی و کۆماری هاوبەشە.
ماڵتا	پەرلەمان	کۆماری
مۆریشەس	ئەنجومەنی نیشتیمانی	کۆماری
نیپاڵ	پەرلەمان	کۆماری[١٣]
نیوزلەندا	پەرلەمان	پاشایەتی	نوێنەرایەتی ڕێژەیی ئەندامانی تێکەڵ بەکاردەهێنێت بۆ هەڵبژاردنی ئەندامانی پەرلەمانی یەک پەرلەمانی. چەندین کورسی لە پەرلەمانی نیوزلەندا بۆ هەڵبژاردنی دەنگدەرانی ڕەسەن ماوری تەرخان کراون.
پاکستان	پەرلەمان: پەرلەمانی نیشتیمانی	کۆماری	نەتەوەی فیدراڵی، واتە دەسەڵاتی حوکمڕانی وڵات و خەڵکەکەی دابەش دەکرێت و دابەش دەکرێت لەنێوان حکومەتی نیشتیمانی و پارێزگاکان.
پاپوای نیوگینیا	پەرلەمان	پاشایەتی	یەکێک لە جیاوازییە گرنگەکان کە لە مۆدێلی نەریتی وێستمینتەرەوە هەیە ئەوەیە کە کەسێک پاڵێوراوە بۆ پۆستی فەرمانڕەوای گشتی نەک لەلایەن سەرۆک وەزیرانەوە بەڵکو بە دەنگی زۆرینەی پەرلەمان، پاشان لەلایەن پاشاوە دەستنیشان دەکرێت. ئەندامانی پەرلەمان بە دەنگدانێکی دەستبەجێ هەڵدەبژێردرێن.
سەینت کیتس و نیڤیس	ئەنجومەنی نیشتیمانی	پاشایەتی
سەینت لوشیا	پەرلەمان: پەرلەمانی سینات	پاشایەتی
سەنگافورە	پەرلەمان	کۆماری	سەرۆک ڕاستەوخۆ هەڵدەبژێردرێت لەڕێگەی دەنگدانی یەکەم-کەسی-براوە
Saint Vincent and the Grenadines	ماڵی کۆنگرە	پاشایەتی
Solomon Islands	پەرلەمانی دوورگەکانی سلێمانی	پاشایەتی	یەکێک لە جیاوازییە گرنگەکان کە لە مۆدێلی نەریتی وێستمینتەرەوە هەیە ئەوەیە کە کەسێک پاڵێوراوە بۆ پۆستی فەرمانڕەوای گشتی نەک لەلایەن سەرۆک وەزیرانەوە بەڵکو بە دەنگی زۆرینەی پەرلەمان، پاشان لەلایەن پاشاوە دەستنیشان دەکرێت، هاوشێوەی پاپا نیو گینیای دراوسێ.
تایلاند	ئەنجومەنی نیشتیمانی: ئەنجومەنی نوێنەران	پاشایەتی
Trinidad and Tobago	پەرلەمان: پەرلەمانی نوێنەران	کۆماری
Tuvalu	پەرلەمان	پاشایەتی
شانشینی یەکگرتوو	پەرلەمان: خانووی لۆرز کۆمنز	پاشایەتی	لە نێوان ساڵانی ٢٠١١ و ٢٠٢٢، سەرۆک وەزیران نەیتوانی هەڵبژاردنی پێشوەختە ئەنجام بدات.
Vanuatu	پەرلەمان	کۆماری