Port Moresby
Prifddinas a dinas fwyaf Papua Gini Newydd yw Port Moresby (Tok Pisin: Pot Mosbi). Lleolir ar arfordir dwyreiniol Harbwr Port Moresby yng Ngwlff Papua.
 | |
| Math | prifddinas, dinas â phorthladd, dinas fawr, tref/dinas, administrative territorial entity of Papua New Guinea, is-adran weinyddol gwlad lefel gyntaf  |
|---|---|
| Enwyd ar ôl | John Moresby |
| Poblogaeth | 317,374 |
| Sefydlwyd |
|
| Cylchfa amser | UTC+10:00 |
| Gefeilldref/i | Townsville, Jinan |
| Daearyddiaeth | |
| Sir | Papua Gini Newydd |
| Gwlad |  Papua Gini Newydd |
| Arwynebedd | 240 km² |
| Uwch y môr | 35 ±1 metr |
| Gerllaw | Gwlff Papua |
| Cyfesurynnau | 9.4789°S 147.1494°E |
| Cod post | 111 |
| PG-NCD | |
 | |
Mae gan y ddinas ddwysedd poblogaeth uchaf y wlad o lawer, sy'n cynnwys cymuned Tsieineaidd. Mae nifer sylweddol o drigolion yn byw mewn trefi cytiau a sgwatiau ar gyrion y ddinas. Amcangyfrifir bod 337,900 o drigolion gan Port Moresby yn 2004,[1] a 343,000 yn 2011,[2] a mwy na 400,000 yn 2014.[3][4]
Lleolir adeiladau'r llywodraeth yng nghanol y ddinas ac yn y maestrefi. Daw cyflenwad dŵr o Afon Laloki, a saif gorsaf trydan dŵr ar yr afon. Mae ffyrdd yn cysylltu Port Moresby i Sogeri, Kwikila, a Rhaeader Rouna, a cheir gwasanaethau cludo nwyddau ar longau i borthladdoedd eraill gan gynnwys Sydney.[1]
Mae gan Port Moresby gyfraddau uchel o dor-cyfraith, ac ystyrir yn un o'r dinasoedd sy'n waethaf ei byw ynddi yn y byd.[3][5][6][7]
Hanes
Cyn dyfodiad yr Ewropeaid, y pobloedd Motu a Koitabu oedd trigolion yr ardal. Pysgota a thyfu iamau oedd eu bywoliaeth a buont yn masnachu gyda threfi eraill ar hyd yr arfordir. Ymwelodd y Capten John Moresby â'r ardal ym 1873 ac enwodd dwy adran y harbwr yn Fairfax a Moresby, ar ôl ei dad y Llyngesydd Syr Fairfax Moresby. Cafodd yr ardal ei gyfeddiannu gan yr Ymerodraeth Brydeinig ym 1883–84, a Port Moresby oedd enw poblogaidd y dref. Yn ystod yr Ail Ryfel Byd daeth yn un o brif ganolfannau'r Cynghreiriaid yn y Cefnfor Tawel a bwriadodd y Japaneaid ei chipio.[1]
Wedi'r rhyfel, Port Moresby oedd prifddinas weinyddol Tiriogaeth Papua ac yn hwyrach Tiriogaeth Papua a Gini Newydd, dan reolaeth Awstralia. Datblygodd y porthladd yn ddinas gynlluniedig fodern. Sefydlwyd Ardal y Brifddinas Genedlaethol (240 km2) ym 1974, a daeth Port Moresby yn brifddinas Papua Gini Newydd pan enillodd y wlad ei hannibyniaeth ym 1975.[1]
Adeiladau ac adeilwadwaith
- Amgueddfa Genedlaethol
- Gerddi Botanegol y Brifddinas Genedlaethol
- Maes Awyr Rhyngwladol Jackson
- Mynwent Ryfel Bomana
- Prifysgol Papua Gini Newydd
- Tŷ'r Senedd
