Rigoberta Menchú Tum
Awdures o Gwatemala yw Rigoberta Menchú Tum (ganwyd 9 Ionawr 1959) sy'n cael ei hystyried yn nodigedig am ei gwaith fel gwleidydd, hunangofiannydd ac ymgyrchydd K'iche' dros hawliau dynol. Mae Menchú wedi rhoi ei bywyd i fynnu cyhoeddusrwydd i hawliau ffeministiaid cynhenid Gwatemala yn ystod ac ar ôl Rhyfel Cartref Gwatemala (1960–1996), ac i hyrwyddo hawliau brodorol dinasyddion y wlad. Bu'n aelod o Encuentro por Guatemala a Frente Amplio.[1] Yn 1995, priododd Ángel Canil, hefyd o Gwatemala, ac mae ganddynt fab o'r enw Mash Nahual J’a ("Ysbryd y Dŵr").
| Rigoberta Menchú Tum | |
|---|---|
 | |
| Ganwyd | Rigoberta Menchú Tum  9 Ionawr 1959 Laj Chimel |
| Dinasyddiaeth |  Gwatemala |
| Galwedigaeth | gwleidydd, ysgrifennwr, hunangofiannydd, amddiffynnwr hawliau dynol |
| Swydd | UNESCO Goodwill Ambassador |
| Plaid Wleidyddol | Winaq |
| Gwobr/au | Gwobr Heddwch Nobel, Gwobr Tywysoges Asturias am Gydweithredu Rhyngwladol, Doethor Anrhydeddus Prifysgol Zaragoza, Doethuriaeth Anrhydeddus Prifysgol Las Palmas, Gran Canaria, honorary doctor of the University of Tromsø, honorary doctorate of the Autonomous University of Madrid, honorary doctorate of Seville University, UNESCO Prize for Peace Education |
Derbyniodd Wobr Heddwch Nobel yn 1992 a Gwobr Tywysog Asturias ym 1998, yn ogystal â gwobrau pwysig eraill. Hi yw testun y bywgraffiad I, Rigoberta Menchú (1983) ac awdur y gwaith hunangofiannol, Crossing Borders (1998), ymhlith gweithiau eraill. Mae Menchú yn Llysgennad Ewyllys Da UNESCO. Mae hi hefyd wedi dod yn ffigwr amlwg mewn pleidiau gwleidyddol cynhenid ac wedi bod yn ymgeisydd ar gyfer Arlywyddiaeth Guatemala yn 2007 a eilwaith yn 2011.
Magwraeth a theulu
Fe'i ganed yn Laj Chimel, Quiché ar 9 Ionawr 1959.[2][3][4][5]
Ganwyd Rigoberta Menchú i deulu cynhenid tlawd o dras Q'iche 'Maya a hynny yn Laj Chimel, ardal wledig yn nhalaith El Quiché yng ngogledd Gwatemala. Derbyniodd Menchú addysg ysgol gynradd a chanolig fel myfyriwr mewn sawl ysgol breswyl Gatholig.
Yn 1979-80 honnir fod ei brawd, Patrocinio, a'i mam, Juana, eu herwgipio, eu harteithio a'u llofruddio gan fyddin Gwatemala. Bu farw ei thad, Vicente, pan losgwyd Llysgenhadaeth Sbaen yn 1980, a ddigwyddodd ar ôl i milwyr gerila trefol gymryd gwystlon ac ymosodwyd arnynt gan luoedd diogelwch y llywodraeth. Ym mis Ionawr 2015, dyfarnodd llys yn Guatemala ymchwilydd yr heddlu yn aeog am ei rôl yn yr ymosodiad ar y llysgenhadaeth, lle bu farw tad Menchú.[6]
Yn 1981 ffodd yn alltud i Mecsico lle cafodd loches gan esgob Catholig yn Chiapas. Y flwyddyn wedyn lleisiodd fywgraffiad, Me llamo Rigoberta Menchú y así me nació la conciencia (Fy enw yw Rigoberta Menchú, a dyma sut y ganwyd fy nghydwybod), a ysgrifennwyd gan yr anthropolegydd o Fenwswela, Elizabeth Burgos; daeth y llyfr hwn a hi i enwogrwydd byd-eang.
Yn 1984 saethwyd ei brawd Victor, gan fyddin Gwatemala, wedi iddynt ei ddal; honnir ei fod yn ceisio dianc o'u gafael.
Cyhoeddiadau
Aelodaeth
Bu'n aelod o Glwb Rhufain, Menter Merched Nobel am rai blynyddoedd.[14][15]
Anrhydeddau
- Dros y blynyddoedd, derbyniodd nifer o anrhydeddau, gan gynnwys: Gwobr Heddwch Nobel (1992), Gwobr Tywysoges Asturias am Gydweithredu Rhyngwladol (1998, 1987), Doethor Anrhydeddus Prifysgol Zaragoza (1995), Doethuriaeth Anrhydeddus Prifysgol Las Palmas, Gran Canaria (2001), honorary doctor of the University of Tromsø, honorary doctorate of the Autonomous University of Madrid, honorary doctorate of Seville University, UNESCO Prize for Peace Education (1990)[16][17][18][19] .
