Επιστημονικό περιοδικό
Στην ακαδημαϊκή δημοσίευση, ένα επιστημονικό περιοδικό είναι μια περιοδική δημοσίευση που προορίζεται να προωθήσει την πρόοδο της επιστήμης, συνήθως αναφέροντας νέα έρευνα. Τα άρθρα σε επιστημονικά περιοδικά γράφονται κυρίως από ενεργούς επιστήμονες όπως φοιτητές, ερευνητές και καθηγητές. Τα περισσότερα περιοδικά είναι εξαιρετικά εξειδικευμένα, αν και μερικά από τα παλαιότερα περιοδικά όπως το Nature δημοσιεύουν άρθρα και επιστημονικές εργασίες σε ένα ευρύ φάσμα επιστημονικών πεδίων. Τα επιστημονικά περιοδικά περιέχουν άρθρα που έχουν αξιολογηθεί από ομότιμους, σε μια προσπάθεια να διασφαλιστεί ότι τα άρθρα πληρούν τα πρότυπα ποιότητας και επιστημονικής εγκυρότητας του περιοδικού.[1] Η δημοσίευση των αποτελεσμάτων της έρευνας αποτελεί ουσιαστικό μέρος της επιστημονικής μεθόδου. Εάν τα αποτελέσματα περιγράφουν πειράματα ή υπολογισμούς, πρέπει να παρέχουν αρκετές λεπτομέρειες ώστε ένας ανεξάρτητος ερευνητής να μπορεί να επαναλάβει το πείραμα ή τον υπολογισμό για να επαληθεύσει τα αποτελέσματα. Μετά από την ολοκλήρωση της διαδικασίας ελέγχου, κάθε άρθρο περιοδικού γίνεται μέρος του μόνιμου επιστημονικού αρχείου.
Το υλικό που δημοσιεύεται σε επιστημονικό περιοδικό μπορεί να ταξινομηθεί σε διάφορες κατηγορίες, όπως πρωτότυπη έρευνα, συστηματική ανασκόπηση, μελέτη περίπτωσης, άρθρο γνώμης, επιστολή στον συντάκτη κ.α. Η αποδοχή του άρθρου προς εξέταση εξαρτάται από την συντακτική πολιτική, την αποστολή και το πεδίο εφαρμογής του κάθε περιοδικού.[2][3]
Το πρώτο επιστημονικό περιοδικό στον κόσμο ήταν το Journal des sçavans (Ιανουάριος 1665), ακολουθούμενο από το Philosophical Transactions of the Royal Society (Μάρτιος 1665) και το Mémoires de l'Académie des Sciences (1666). Το πρώτο περιοδικό με ομότιμη αναθεώρηση ήταν το Medical Essays and Observations (1733).[4]
Διαδικασία ομότιμης αναθεώρησης
Υπάρχουν δύο είδη άρθρων ή εγγράφων προς υποβολή: (α) αιτούμενα, όπου ένα άτομο έχει προσκληθεί να υποβάλει εργασία είτε μέσω άμεσης επαφής είτε μέσω γενικής πρόσκλησης υποβολής, και (β) αυτόκλητα, όπου ένα άτομο υποβάλλει ένα έργο για πιθανή δημοσίευση χωρίς να του ζητηθεί άμεσα να το κάνει.[5] Μετά την παραλαβή ενός υποβληθέντος άρθρου, ο συντάκτης του περιοδικού (editor) αποφασίζει εάν θα απορρίψει την υποβολή ή θα ξεκινήσει τη διαδικασία αξιολόγησης από ομότιμους (reviewers). Στη δεύτερη περίπτωση, η υποβολή υπόκειται σε έλεγχο από εξωτερικούς μελετητές της επιλογής του συντάκτη, οι οποίοι συνήθως παραμένουν ανώνυμοι. Ο αριθμός αυτών των ομότιμων κριτών ποικίλλει ανάλογα με τη συντακτική πρακτική κάθε περιοδικού - συνήθως, όχι λιγότεροι από δύο, αν και μερικές φορές τρεις ή περισσότεροι. Ειδικοί στο θέμα του άρθρου διατυπώνουν σχόλια σχετικά με το περιεχόμενο, το στυλ και το ύφος και άλλους παράγοντες, και ενημερώνουν τον συντάκτη. Αν και αυτά τα σχόλια είναι γενικά εμπιστευτικά, ορισμένα περιοδικά και συντάκτες τα αποκαλύπτουν. Ο συντάκτης είτε επιλέγει να απορρίψει το άρθρο, να ζητήσει αναθεώρηση και εκ νέου υποβολή, είτε αποδέχεται το άρθρο προς δημοσίευση. Ακόμη και τα αποδεκτά άρθρα συχνά υποβάλλονται σε περαιτέρω (μερικές φορές σημαντικές) επεξεργασίες από το συντακτικό προσωπικό των περιοδικών πριν εμφανιστούν σε έντυπη μορφή. Η αξιολόγηση από ομότιμους μπορεί να διαρκέσει από αρκετές εβδομάδες έως αρκετούς μήνες.[6]
Κύρος και κατάταξη των περιοδικών
Το κύρος ενός επιστημονικού περιοδικού καθιερώνεται με την πάροδο του χρόνου και μπορεί να αντανακλά πολλούς παράγοντες, ορισμένοι από τους οποίους αλλά όχι όλοι εκφράζονται ποσοτικά. Σε κάθε ακαδημαϊκό κλάδο, υπάρχουν κάποια κύρια περιοδικά που λαμβάνουν τον μεγαλύτερο αριθμό υποβολών και ως εκ τούτου μπορούν να είναι επιλεκτικά στην επιλογή του περιεχομένου τους. Ωστόσο, δεν είναι μόνο τα μεγαλύτερα περιοδικά, τα οποία δημοσιεύουν υλικό εξαιρετικής ποιότητας.[7]
Στις φυσικές επιστήμες και στις κοινωνικές επιστήμες, έχει καθιερωθεί η χρήση του δείκτη απήχησης για να δείξει τη σχετική σπουδαιότητα ενός επιστημονικού περιοδικού σε ένα συγκεκριμένο ερευνητικό αντικείμενο.Υπάρχουν και άλλα ποσοτικά μέτρα μέτρησης του κύρους, όπως ο συνολικός αριθμός αναφορών, η ταχύτητα με την οποία τα άρθρα λαμβάνουν παραπομπή και ο μέσος χρόνος ημιζωής των άρθρων. Το Clarivate Analytics' Journal Citation Reports, το οποίο, μεταξύ άλλων χαρακτηριστικών, υπολογίζει τον δείκτη απήχησης για επιστημονικά περιοδικά, αντλεί δεδομένα για υπολογισμό από το Science Citation Index Expanded (για περιοδικά φυσικών επιστημών) και από το Social Sciences Citation Index (για περιοδικά κοινωνικών επιστημών) .[7] Χρησιμοποιούνται επίσης πολλές άλλες μετρήσεις, συμπεριλαμβανομένων των SCImago Journal Rank, CiteScore, Eigenfactor και Altmetrics.
Στις αγγλόφωνες ανθρωπιστικές επιστήμες, δεν υπάρχει παράδοση (όπως συμβαίνει στις θετικές επιστήμες) να δίνονται δείκτες απήχησης που θα μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν για την καθιέρωση του κύρους ενός περιοδικού. Το Ευρωπαϊκό Ίδρυμα Επιστημών (ESF) προσπάθησε ν' αλλάξει την κατάσταση μέσω δημοσίευσης προκαταρκτικών καταλόγων για την κατάταξη επιστημονικών περιοδικών στις ανθρωπιστικές επιστήμες.[7] Αυτές οι κατατάξεις, ωστόσο, έχουν δεχθεί αυστηρή κριτική, ιδίως από βρετανικά περιοδικά ιστορίας και κοινωνιολογίας της επιστήμης.[8]