Θαυμαστικό

Το θαυμαστικό, ως διακριτό σημείο, καθιερώθηκε (όπως και το ερωτηματικό) σχετικά αργά, σε σχέση τα υπόλοιπα σημεία στίξης των ευρωπαϊκών γλωσσών, που διαμορφώθηκαν με βάση τη σημειολογία των κλασικών ελληνικών και λατινικών κειμένων περί τα μέσα του 16ου αι., από Ιταλούς και Γάλλους τυπογράφους. Μέχρι τα τέλη του 17ου αι. είχε λάβει την ονομασία του.^[5] Κατέστη κοινό στις ευρωπαϊκές γλώσσες^. ορισμένες ιδιομορφίες στη χρήση του, όπως η τοποθέτηση του ανεστραμένου θαυμαστικού στην αρχή της πρότασης και του κανονικού στο τέλος που ξεκίνησε στην Ισπανία περί τα μέσα του 18ου αι., θεωρούνται επουσιώδεις.^[6] Αργότερα, διαδόθηκε σταδιακά η χρήση του σε διάφορες γλώσσες του κόσμου. Το δεύτερο μισό του 19ου αι. υιοθετήθηκε εντέλει στα ιαπωνικά και το 1912 στα κινεζικά.^[7]

Υπάρχουν δυο κύριες χρήσεις του θαυμαστικού στη ελληνική γλώσσα. Πρώτον, σημειώνεται έπειτα από τα επιφωνήματα και τις επιφωνηματικές εκφράσεις: π.χ. Άχ! , Ζήτω!, Χριστός Ανέστη! Δεύτερον, μπαίνει στο τέλος των φράσεων με τις οποίες εκδηλώνονται έντονα συναισθήματα, όπως θαυμασμός, φόβος, χαρά, λύπη, ελπίδα, ειρωνεία κ.άλ., καθώς και ξαφνικά αισθήματα ή προσταγές: π.χ. Τί λαμπρός άνθρωπος!, Στάσου! ^[8][9]

Επιπλέον, το θαυμαστικό χρησιμοποιείται και σε ορισμένες άλλες περιπτώσεις. Στις επικλήσεις-προσκλήσεις, με ονόματα σε πτώση κλιτική: π.χ. Δανάη! ^[10] Όταν θέλουμε να υπογραμμιστεί το απίστευτο μιας κατάστασης: Φαντασίες! Όταν η πρόταση έχει ερωτηματικό χαρακτήρα, αλλά στην πραγματικότητα είναι επιφωνηματική: Πού καταντήσαμε!, Και πιστεύεις κι εσύ τέτοια πράματα! ^[9]

Για το θαυμαστικό ισχύει γενικά ο ορθογραφικός κανόνας σύμφωνα με τον οποίο, μετά τη χρήση του ξεκινάει καινούρια περίοδος με κεφαλαίο γράμμα.^[11] Ωστόσο, αν η φράση συνεχίζεται, τότε μπορεί να ακολουθεί μικρό γράμμα: π.χ. Αχ! και να γύριζαν πίσω τα χρόνια της νιότης μου ^[12] (ισχύει και την περίπτωση του ερωτηματικού: «Πού είσαι;» ρώτησε άξαφνα),^[13] αλλά επιτρέπεται και μετατόπισή του στο τέλος της πρότασης: Αχ, και να το είχα εγώ! ^[9] Όταν το θαυμαστικό σημειώνεται εντός εισαγωγικών, σημαίνει ότι ανήκει στα λόγια που κλείνονται σε αυτά, αλλιώς, εάν ακολουθεί, ανήκει στο ευρύτερο κείμενο που τα λόγια έχουν ενσωματωθεί.^[9]

Συχνά, στον ανεπίσημο γραπτό λόγο, στα δημοσιογραφικά κείμενα κ.λπ., σημειώνεται το θαυμαστικό μέσα σε παρένθεση (!), προκειμένου να δηλωθεί ο θαυμασμός ή η απορία και η έκπληξη του γράφοντος για όσα έχει πει ή γράψει ένα τρίτο πρόσωπο: π.χ. Ο υπουργός Γεωργίας υποσχέθηκε στους αγρότες παραγραφή όλων των δανείων (!).^[14] Στην περίπτωση που το εντός παρενθέσεων θαυμαστικό βρίσκεται μέσα σε μια πρόταση ονομάζεται «εστιασμένο θαυμαστικό», διότι σε διάκριση με εκείνο στο τέλος της, υπογραμμίζει ένα συγκεκριμένο σημείο στο εσωτερικό της. Εκτός από θαυμασμό ή έκπληξη, μπορεί να εκφράζει και την ειρωνεία του συντάκτη.^[15]

Η παράθεση πολλών θαυμαστικών στο τέλος μιας πρότασης λειτουργεί ως απεικόνιση της έντασης ενός συναισθήματος.^[15] Σύμφωνα με τον Δημήτρη Μαρωνίτη, αυτή η πρακτική είναι λανθασμένη, διότι το θαυμαστικό «δεν πολλαπλασιάζεται σε καμία περίπτωση».^[16] Στην ηλεκτρονική επικοινωνία και στον διαδικτυακό λόγο, έχει παρατηρηθεί εκτεταμένη χρήση θαυμαστικών ως ένα από τα κύρια χαρακτηριστικά αυτής της ιδιαίτερης μορφής «προφορικότητας».^[17] Αυτή η συνήθεια συνιστάται να αποφεύγεται στον κανονικό γραπτό λόγο.^[18]

Το θαυμαστικό χρησιμοποιείται και στα μαθηματικά, ως σύμβολο του παραγοντικού ενός φυσικού αριθμού, έστω ν, οπότε το «ν παραγοντικό», συμβολίζεται με ν! και ορίζεται: ν! = 1 · 2 · 3 ··· ν. ^[19] Λέγεται ότι το θαυμαστικό επιλέχτηκε για αυτόν τον συμβολισμό επειδή οι τιμές του παραγοντικού αυξάνουν ταχύτατα (εκπληκτικά, θαυμαστά), όσο το ν μεγαλώνει κατά μια μονάδα, κάθε φορά.^[20]

Σε διάφορες πινακίδες, όπως π.χ. σε χώρους εργασίας^[21] ή στην οδοσήμανση,^[22] η χρήση του θαυμαστικού είναι προειδοποιητικό κινδύνου και, ως εκ τούτου, κάλεσμα για αυξημένη προσοχή.

• ΟΕΔΒ, έκδ. (1985). Νεοελληνική Γραμματική. Αναπροσαρμογή της Μικρής Νεοελληνικής Γραμματικής του Μανόλη Τριανταφυλλίδη (PDF). Αθήνα. σελίδες 28–30. Ανακτήθηκε στις 24 Σεπτεμβρίου 2016. 

• Brown, T. Julian. «Punctuation». Encyclopædia Britannica. Ανακτήθηκε στις 24 Σεπτεμβρίου 2016. 

• Κούτρας, Μάνος (2007). «Συνδυαστική» (PDF). Πανεπιστήμιο Πειραιώς, Τμήμα Στατιστικής και Ασφαλιστικής Επιστήμης. Πειραιάς. σελ. 10 και 12. Ανακτήθηκε στις 25 Σεπτεμβρίου 2016. 

• Μαρωνίτης, Δημήτρης (1978). «Το Εγκόλπιο της ορθής γραφής» (PDF). 24grammata.com. (α' δημοσίευση: περ. Ταχυδρόμος). σελ. 8. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο (PDF) στις 18 Ιανουαρίου 2017. Ανακτήθηκε στις 24 Σεπτεμβρίου 2016. 

• Πολίτης, Περικλής. «Στίξη: η μελωδία του γραπτού λόγου». Πύλη για την Ελληνική Γλώσσα. Κέντρο Ελληνικής Γλώσσας. Ανακτήθηκε στις 24 Σεπτεμβρίου 2016. 

• Τριανταφυλλίδης, Μ. κ.άλ. (1941). Νεοελληνική γραμματική (της δημοτικής). Αθήνα: Οργανισμός Εκδόσεως Σχολικών Βιβλίων. σελίδες 62–63.  Αναστατική έκδοση, με προσθήκη σύντομου παραρτήματος: Θεσσαλονίκη: Ινστιτούτο Νεοελληνικών Σπουδών (Ίδρυμα Μανόλη Τριανταφυλλίδη), 2012. ISBN 978-960-231-027-4.

• Τσολάκης, Χρίστος (1983). Γραμματική της Ε' & ΣΤ' Δημοτικού (PDF) (6η έκδοση). Αθήνα: Οργανισμός Εκδόσεως Διδακτικών Βιβλίων. σελ. 38. Ανακτήθηκε στις 24 Σεπτεμβρίου 2016. 

• Φιλιππάκη-Warburton, Ειρήνη κ.άλ. (2012). Γραμματική Ε' & ΣΤ' Δημοτικού (PDF). Αθήνα: ΙΤΥΕ "Διόφαντος". σελ. 53. ISBN 978-960-06-2604-9. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 21 Ιουλίου 2011. Ανακτήθηκε στις 24 Σεπτεμβρίου 2016. 

• Χατζησαββίδης, Σωφρ. και Αθ. Χατζησαββίδου (2008). Γραμματική νέας ελληνικής γλώσσας Α', Β', Γ' Γυμνασίου (PDF). Αθήνα: ΟΕΔΒ. σελ. 25. Ανακτήθηκε στις 24 Σεπτεμβρίου 2016. 

• Αντόν Τσέχοφ: «Το θαυμαστικό» (διήγημα). 24grammata.com. Ανακτήθηκε στις 24-09-2016.