Πολιτιστική πρωτεύουσα της Ευρώπης

Η έννοια της Ευρωπαϊκής πολιτιστικής πόλης εκπονήθηκε ως ένας τρόπος αλληλοπροσέγγισης των Ευρωπαίων κατοίκων και ξεκίνησε στις 13 Ιουνίου 1985 από το Συμβούλιο Υπουργών με πρωτοβουλία της Ελληνίδας Υπουργού Πολιτισμού Μελίνας Μερκούρη. Από τότε η πρωτοβουλία βρίσκει ολοένα αυξανόμενη απήχηση μεταξύ των Ευρωπαίων κατοίκων και έχει αποκτήσει έναν αυξανόμενο πολιτιστικό και κοινωνικό-οικονομικό αντίκτυπο με τους πολυάριθμους επισκέπτες που έχει προσελκύσει. Πρώτη Ευρωπαϊκή πολιτιστική πόλη ανακηρύχθηκε η Αθήνα το 1985.

Οι Ευρωπαϊκές πόλεις πολιτισμού ορίζονταν σε διακυβερνητική βάση μέχρι το 2004. Τα κράτη μέλη ομοφώνως επέλεγαν τις πιο πιθανές πόλεις για να φιλοξενήσουν το γεγονός και η Ευρωπαϊκή Επιτροπή παραχωρούσε μια επιδότηση στην επιλεγμένη πόλη κάθε χρόνο. Από το 2005 οι θεσμοί της Ε.Ε. συμμετέχουν στη διαδικασία επιλογής των πόλεων που θα φιλοξενήσουν το γεγονός.

Το 1990 οι Υπουργοί Πολιτισμού είχαν ξεκινήσει τον «Ευρωπαϊκό πολιτιστικό μήνα». Το γεγονός αυτό είναι παρόμοιο με την Ευρωπαϊκή πολιτιστική πρωτεύουσα αλλά διαρκεί λιγότερο και απευθύνεται συγκεκριμένα σε χώρες της Ανατολικής και Κεντρικής Ευρώπης. Η επιτροπή παραχωρεί μια επιδότηση για τον Ευρωπαϊκό πολιτιστικό μήνα κάθε χρόνο.

Από το 1991 οι οργανωτές των διαφορετικών ευρωπαϊκών πόλεων πολιτισμού δημιούργησαν ένα δίκτυο, που καθιστούσε δυνατή την ανταλλαγή και διασπορά των πληροφοριών ακόμα και στους οργανωτές των μελλοντικών γεγονότων. Το δίκτυο αυτό έκανε το 1994 μια μελέτη για τον αντίκτυπο της Ευρωπαϊκής Πόλης Πολιτισμού από την δημιουργία του θεσμού ως τότε. To 1997 Ευρωπαϊκή πολιτιστική πόλη ήταν η Θεσσαλονίκη.

Το 1999 η Ευρωπαϊκή πόλη πολιτισμού μετονομάστηκε σε Πολιτιστική πρωτεύουσα της Ευρώπης και πλέον χρηματοδοτείται από το πρόγραμμα Πολιτισμού 2000. Για το έτος 2006 Πολιτιστική πρωτεύουσα της Ευρώπης ήταν η Πάτρα. Σύμφωνα με μελλοντικούς σχεδιασμούς για το θεσμό (τουλάχιστον μέχρι το 2019) κάθε χρόνο θα ορίζονται δύο πολιτιστικές πρωτεύουσες της Ευρώπης και κάθε κράτος θα έχει την ευκαιρία να φιλοξενήσει με τη σειρά του το γεγονός. Αυτό έγινε για να αποφευχθεί υπερβολικά σκληρός ανταγωνισμός μεταξύ κρατών για την απόκτηση του τίτλου.

Μόνο ευρωπαϊκές πόλεις που ανήκουν σε κράτη μέλη της Ε.Ε. έχουν αποκτήσει μέχρι σήμερα τον τίτλο της Ευρωπαϊκής πολιτιστικής πρωτεύουσας. Ωστόσο το συμβούλιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης μπορεί να ορίσει και πόλη από τρίτο κράτος, αρκεί η απόφαση να ληφθεί ομόφωνα. Ένα τέτοιο παράδειγμα αποτελεί και η Κωνσταντινούπολη, που χρίσθηκε ευρωπαϊκή πολιτιστική πρωτεύουσα για το 2010.

Από το 2010 η Ευρωπαϊκή Επιτροπή αποφάσισε την χορήγηση σε κάθε Πολιτιστική Πρωτεύουσα βραβείου προς τιμήν της Μελίνας Μερκούρη. Το βραβείο δίνεται στην κάθε πόλη, όχι λιγότερο από τρεις μήνες πριν από την έναρξη των εκδηλώσεων και είναι ύψους 1,5 εκ. ευρώ. Το βραβείο αντικαθιστά την επιχορήγηση που δινόταν μέχρι τότε.^[1]

• Documentation Centre on European Capitals of Culture, Cultural Organization of the City of Athens
• European Capitals of Culture, European Commission
• ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΗ ΠΡΩΤΕΥΟΥΣΑ 2017, Κυπριακή Δημοκρατία, Υπουργείο Παιδείας και πολιτισμού