Πυρκαγιές στην Αττική το 2018

Τη Δευτέρα 23 Ιουλίου 2018 η κατηγορία κινδύνου για πυρκαγιές στις περιφέρειες της Αττικής, σύμφωνα με την Γενική Γραμματεία Πολιτικής Προστασίας, ήταν «4 - Πολύ υψηλή», με μέγιστο στην κλίμακα το «5 - Κατάσταση συναγερμού».^[9] Οι προγνώσεις καιρού για την Αττική από το Εθνικό Μετεωρολογικό Κέντρο προβλέπονταν άνεμοι Δυτικοί ή Δυτικοί-βορειοδυτικοί έντασης έως 6 Μποφόρ. Στο μεγαλύτερο μέρος της ημέρας οι άνεμοι κινήθηκαν όντως σε αυτά τα επίπεδα μέχρι και τις 16:45 οπότε και άρχισαν ριπές άνω των 7 μποφόρ, με σταδιακή αύξηση των ριπών με ένταση 9 και 10 μποφόρ στην ανατολική Αττική και τα ορεινά αυτής, στις περισσότερες περιοχές ρεκόρ οκταετίας.^[10]

Γεράνεια - Κινέτα

Στις 12:03 ξέσπασε πυρκαγιά σε δασική περιοχή ψηλά στα Γεράνεια Όρη,^[11] πάνω από την περιοχή της Κινέτας. Λόγω της μεγάλης ταχύτητας των ανέμων, κατέβαινε με ταχύτητα 100 χλμ./ώρα προς τους οικισμούς, οι οποίοι εκκενώθηκαν άμεσα. Η φωτιά πέρασε πάνω από την Ολυμπία Οδό (σε τμήμα του αυτοκινητόδρομου Αθηνών - Κορίνθου) και έχοντας καταστρέψει τους οικισμούς Πανόραμα 1, 2, και 3 και Γαλήνη, έκαψε σπίτια και στην Κινέτα σε μικρότερη έκταση.^[12] Σύμφωνα με δήλωση του Δημάρχου Μεγαρέων Γρηγόρη Σταμούλη, η συνολική έκταση που έκαψε η πυρκαγιά, ανερχόταν σε 60.000 στρέμματα.^[13]

Πεντέλη - Νέος Βουτζάς - Μάτι - Κόκκινο Λιμανάκι

Στις 16:41 το απόγευμα ξέσπασε δεύτερη πυρκαγιά, κοντά στο Νταού στην Πεντέλη, βόρεια της κεντρικής πλατείας του χωριού. Στην αρχή η πυρκαγιά κατευθυνόταν με φυσιολογικούς ρυθμούς προς την περιοχή του Διονύσου, καίγοντας χαμηλή βλάστηση,^[14][15] με αποτέλεσμα να μην προβλεφθεί ο τεράστιος κίνδυνος που επερχόταν, αλλά γύρω στις 17:10 με 17:30^[16] ο άνεμος ισχυροποιήθηκε απότομα και άλλαξε κατεύθυνση προς τα ανατολικά, με αποτέλεσμα η πυρκαγιά να βγει γρήγορα εκτός ελέγχου, ενώ παράλληλα εκτός ελέγχου είχε βγει τότε και η πυρκαγιά στη Κινέτα. Η φωτιά στην Πεντέλη εξαπλώθηκε με απίστευτα ταχείς ρυθμούς λόγω της ασυνήθιστα ακραίας ταχύτητας των ανέμων, καθώς οι ριπές ανέμου στο βουνό έφτασαν ως και τα 124 χιλιόμετρα την ώρα^[17] (12 Μποφόρ, ο μέγιστος βαθμός στην κλίμακα), σε συνδυασμό και με υψηλές θερμοκρασίες, κοντά στους 40 °C (πριν την εκδήλωση της πυρκαγιάς, η θερμοκρασία στον σταθμό της Ραφήνας έφτασε στους 39 °C, που ήταν η μέγιστη τιμή για όλο το καλοκαίρι του 2018 σε όλη την Αττική, ενώ η σχετική υγρασία ήταν μόλις στο 19%). Καθοριστικό ρόλο στην ενίσχυση του ανέμου έπαιξε η τοπογραφία και το μικροκλίμα της περιοχής, τα οποία ευθύνονταν για τη δημιουργία ισχυρών καταβατικών ανέμων κατά μήκος του παραλιακού μετώπου από τη Ραφήνα μέχρι τη Νέα Μάκρη. Ως αποτέλεσμα, η πυρκαγιά κατέκαψε τη βόρεια πλευρά του χωριού του Νταού και κινήθηκε δια μέσου της Ιεράς Μονής Παντοκράτορος, προς την ευρύτερη περιοχή της Ραφήνας, στους οικισμούς Νέος Βουτζάς αρχικά και Κόκκινο Λιμανάκι και Μάτι μετέπειτα, μέσα σε λίγα λεπτά.^[18] Γύρω στις 18:15 η φωτιά έφτασε στη θάλασσα.

Από την πυρκαγιά στο Μάτι κάηκαν χιλιάδες σπίτια και οχήματα. Λόγω της γρήγορης εξάπλωσης, πολλοί κάτοικοι και παραθεριστές δεν πρόλαβαν να αντιδράσουν και είτε εγκλωβίστηκαν και κάηκαν στα σπίτια τους είτε έχασαν τη ζωή τους προσπαθώντας να διαφύγουν πεζοί ή με τα αυτοκίνητά τους, καθώς παγιδεύτηκαν λόγω του μποτιλιαρίσματος που προκλήθηκε στους στενούς δρόμους που ήταν αδύνατον να αντέξουν τόση κίνηση. Σε ένα οικόπεδο δίπλα στη θάλασσα βρέθηκαν 26 νεκροί, οι οποίοι δεν μπόρεσαν να βρουν την έξοδο για τη θάλασσα και εγκλωβίστηκαν εκεί. Επίσης υπήρξαν 9 άνθρωποι που πνίγηκαν στην θάλασσα στην προσπάθειά τους να γλυτώσουν από την πύρινη λαίλαπα, ενώ μία 13χρονη σκοτώθηκε πέφτοντας σε παραλιακό γκρεμό 10 μέτρων ενώ έτρεχε για να ξεφύγει από τη φωτιά.

Στο Νταού όπου και ήταν το σημείο μηδέν, η πυρκαγιά αντιμετωπίστηκε εύκολα, με συνέπεια οι υλικές ζημιές να είναι περιορισμένες. Ειδικότερα καταστράφηκε ένα σπίτι και υπέστησαν υλικές ζημιές άλλα τέσσερα.^[18] Οι παιδικές κατασκηνώσεις στον Άγιο Ανδρέα εκκενώθηκαν για προληπτικούς λόγους αρκετή ώρα πριν φτάσει η φωτιά, με αποτέλεσμα εκατοντάδες μαθητές να αποφύγουν τον κίνδυνο. Παρόμοια εκκένωση πραγματοποιήθηκε στα παραθεριστικά θέρετρα της Πολεμικής Αεροπορίας στο Ζούμπερι και του Στρατού Ξηράς στον Άγιο Ανδρέα. Σκάφη του Λιμενικού, του Πολεμικού Ναυτικού και πλοία της γραμμής, ανέλαβαν μετά από μεγάλη καθυστέρηση και ολιγωρία στο συντονισμό τους, να περισυλλέξουν όσους ανθρώπους αναζήτησαν σωτηρία στη θάλασσα, ενώ ψαράδες και ιδιωτικά σκάφη κινήθηκαν πιο γρήγορα.^[19] Κατά τη διάρκεια της εκκένωσης 45 ατόμων από ένα ξενοδοχείο στο Μάτι εκ θαλάσσης, ένα από τα πλοία που συμμετείχε στη διάσωση βυθίστηκε, με αποτέλεσμα και οι 10 επιβάτες εκ των οποίων 2 Πολωνοί τουρίστες να πνιγούν.^[20]

Εκτός από τις ανθρώπινες απώλειες, η πυρκαγιά είχε ως αποτέλεσμα και την αποτέφρωση τεράστιων εκτάσεων πευκοδάσους, ενώ επίσης οι υλικές καταστροφές ήταν τεράστιες, καθώς όλο το Μάτι και οι παρακείμενες περιοχές αποτεφρώθηκαν πλήρως.^[21] Πάνω από 1.500 κτήρια υπέστησαν ζημιές^[22] και πολλά οχήματα καταστράφηκαν. Οι πυρκαγιές επίσης προκάλεσαν σοβαρές ζημιές στο δίκτυο ηλεκτροδότησης, τηλεπικοινωνιών και ύδρευσης.^[23] Παράλληλα λόγω του χάους που επικράτησε μετά την πυρκαγιά, ορισμένοι βρήκαν την ευκαιρία να αποσπάσουν αντικείμενα αξίας μέσα από τα αποκαΐδια, και συγκεκριμένα τέσσερα άτομα συνελήφθησαν την Τρίτη, γύρω στις 23:00 το βράδυ, στην περιοχή του Νέου Βουτζά, από αστυνομικούς της ομάδας ΔΙ.ΑΣ.^[24][25] Επίσης, την ίδια μέρα ξέσπασε μια ίδια πυρκαγιά στον Κάλαμο, η οποία άγγιξε και τον οικισμό των Αγίων Αποστόλων, καταστρέφοντας μια αρκετά μεγάλη δασική έκταση, χωρίς ωστόσο να υπάρξουν τραυματίες ή νεκροί.

Άλλες πυρκαγιές

Αττική

Επίσης, στις 18:52 δημιουργήθηκε ένα ακόμα μέτωπο σε αγροτοδασική έκταση, στη θέση Πανόραμα στους Αγίους Αποστόλους Καλάμου του δήμου Ωρωπού. 3 μέρες μετά, στις 26 Ιουλίου 2018, ξέσπασε μια πυρκαγιά στα Λεγρενά κοντά στο Σούνιο και στην Ανάβυσσο από κεραυνό.

Γενικότερα

Συνολικά εκδηλώθηκαν πάνω από 15 μέτωπα σε όλη την Ελλάδα, με πιο καταστροφικά εκείνα που ξέσπασαν σε Κινέτα, Πεντέλη και Χανιά, ενώ κάποια από τα υπόλοιπα που εκδηλώθηκαν ήταν κοντά στον ισθμό της Κορίνθου, στην Αλεξανδρούπολη, στη Ρόδο και στην Ανάβυσσο.^[26][27]

Λόγω της πυρκαγιάς στο Μάτι πέθαναν 103^[28] άνθρωποι.^{[29][30][31][32]} Το νεότερο θύμα ήταν 6 μηνών και το γηραιότερο 93 χρονών.^[29] Από τους νεκρούς ήταν 95 Έλληνες (εκ των οποίων δύο από τα θύματα, ήταν και η γνωστή ηθοποιός Χρύσα Σπηλιώτη, μαζί με τον σύζυγο της Δημήτρη Τουρναβίτη, πρώην πρωταθλητή του Παναθηναϊκού στο μοντέρνο πένταθλο), 2 Πολωνοί, 1 Ιρλανδός, 1 Βέλγος και 1 Γεωργιανός.^[29] Τουλάχιστον 164 ενήλικες και 23 παιδιά εισήχθησαν στο νοσοκομείο με τραυματισμούς και εγκαύματα, στους οποίους συμπεριλαμβάνονταν 11 ενήλικες σε σοβαρή κατάσταση. Τουλάχιστον 15 άτομα απεβίωσαν στους επόμενους μήνες σε νοσοκομεία της χώρας.

Στις 23 Ιουλίου 2020 μαζί με την επιμνημόσυνη τελετή για τα θύματα έγιναν τα αποκαλυπτήρια μνημείου έξω από τον Ιερό Ναό του Αγίου Ιωάννη στον Νέο Βουτζά. Η ανάγλυφη χαλκογραφία, δωρεά της Αγγελικής Παπαδοπούλου και φιλοτεχνημένη από τον Κώστα Ανανίδα απεικονίζει τη προσπάθεια των ανθρώπων να ξεφύγουν από τον επερχόμενο πύρινο θάνατο.

Τις πρώτες ημέρες μετά την καταστροφή αναφέρθηκε, και από στελέχη της κυβέρνησης, ως αιτία των πυρκαγιών ο εμπρησμός,^[33] ενώ ταυτόχρονα διάφορα άλλα πιθανά αίτια έκαναν την εμφάνιση τους, μεταξύ τους και θεωρίες συνωμοσίας.^[34] Ειδικότερα, στις 26 Ιουλίου 2018 πραγματοποιήθηκε έκτακτη συνέντευξη τύπου με συμμετοχή εκπροσώπων της κυβέρνησης, της Πυροσβεστικής και της Αστυνομίας, στη διάρκεια της οποίας παρουσιάστηκαν δορυφορικά δεδομένα που φέρεται να αποτύπωναν 13 θερμικές εστίες σε γραμμική διάταξη στην περιοχή της Κινέττας και δύο θερμικά σημεία εστιών πυρκαγιάς στην Ανατολική Αττική. Στην ίδια συνέντευξη ο αναπληρωτής υπουργός Εσωτερικών Νίκος Τόσκας δήλωσε πως υπάρχουν σοβαρές ενδείξεις που παραπέμπουν σε εμπρηστικές ενέργειες.^[35] Σύμφωνα με τις τελικές εκθέσεις της Διεύθυνσης Εγκλημάτων, αποδείχθηκε ότι κάποιες εστίες ήταν αποτέλεσμα εμπρησμού εξ αμέλειας.^[33][36]

Από την πλευρά της κυβέρνησης, έγινε λόγος για την άναρχη πολεοδομία, καθώς και τα αυθαίρετα κτίσματα που υπήρχαν στη περιοχή, τα οποία και δυσκόλεψαν τους κατοίκους κατά τη διάρκεια της εκκένωσης.^[37] Η περιοχή ήταν αγρότοπος μέχρι και τη δεκαετία του 1960 όταν άρχισε να οικίζεται με «αμιγώς ελεύθερη δόμηση», ενώ τα δέντρα φυτεύτηκαν από τους κατοίκους κυρίως μετά τη δεκαετία του 1980.^[38] Σύμφωνα με στοιχεία που δημοσιοποίησε το Τεχνικό Επιμελητήριο Ελλάδας, στην περιοχή Μάτι υπήρχαν 327 δηλωμένα αυθαίρετα με την πλειοψηφία τους χωρίς οικοδομική άδεια και εκτός σχεδίου πόλεως, με ποσοστά υπερδιπλάσια από τον μέσο όρο της επικράτειας. Στα στοιχεία του ΤΕΕ δεν περιλαμβάνονται αυθαίρετα κτίσματα μη δηλωμένα ή που έχουν ανεγερθεί αυθαίρετα σε δάση, δασικές περιοχές, ρέματα, αιγιαλούς.^[39]

Η αντιπολίτευση^[40] και μεγάλο μέρος του δημοσίου λόγου^[41] επικεντρώθηκε στους ανεπαρκείς χειρισμούς των υπευθύνων και της κυβέρνησης και έκανε λόγο για απουσία μέτρων πρόληψης, αν και ήταν γνωστό ότι θα επικρατούσαν ακραίες καιρικές συνθήκες στην ανατολική Αττική. Μεταξύ άλλων ασκήθηκε κριτική για τη μη-χρήση συστημάτων όπως το "Disaster Management framework" που έχει τη δυνατότητα να στέλνει προειδοποιητικά μηνύματα στα κινητά των κατοίκων,^[42] ή και του "Evita" που βάσει στοιχείων και επεξεργασίας δεδομένων υπολογίζει σχέδιο εκκένωσης των περιοχών που απειλούνται από τη πυρκαγιά.^[43] Κριτική ασκήθηκε επίσης για την έλλειψη ενημέρωσης σχετικά με την εξέλιξη των συμβάντων από τους επίσημους φορείς. ^[44]

Τον Μάρτιο του 2019 η Εισαγγελία Αθήνας άσκησε ποινική δίωξη για εμπρησμό από αμέλεια, ανθρωποκτονία από αμέλεια κατά συρροή και σωματική βλάβη κατά συρροή κατά ενός 60χρονου, με σκοπό τη καύση ξερών χόρτων, η οποία στη συνέχεια ξέφυγε και επεκτάθηκε στον Νέο Βουτζά και στο Μάτι. Μέσα από εκατοντάδες σελίδες της εισαγγελικής πρότασης στις οποίες περιγράφεται αναλυτικά κάθε πτυχή και λεπτομέρεια που οδήγησαν στο φονικό αποτέλεσμα της πυρκαγιάς, ασκήθηκε συνολικά ποινική δίωξη για ανθρωποκτονία από αμέλεια κατά συρροή και σωματική βλάβη κατά συρροή σε 27 άτομα^[45] μεταξύ των οποίων ήταν ο αρχηγός του Πυροσβεστικού Σώματος Σωτήρης Τζερούδης, ο υπαρχηγός Βασίλης Ματθαιόπουλος,^[46] ο τότε γενικός γραμματέας Πολιτικής Προστασίας, Ιωάννης Καπάκης, η τότε Περιφερειάρχης Αττικής, Ρένα Δούρου, ο τότε δήμαρχος Μαραθώνα Ηλίας Ψινάκης και ο τότε δήμαρχος Ραφήνας Ευάγγελος Μπουρνούς.^[47]

Η Ελλάδα ενεργοποίησε τον Ευρωπαϊκό Μηχανισμό Πολιτικής Προστασίας για την αντιμετώπιση των πυρκαγιών, και της προσφέρθηκε βοήθεια από τις εξής χώρες:

• Αλβανία - Η Αλβανική Κυβέρνηση προσέφερε οικονομική βοήθεια 100.000 ευρώ. ^[48]
• Αυστραλία - Η Κυβέρνηση της Αυστραλίας πρόσφερε βοήθεια εφόσον κριθεί απαραίτητη.^[49]
• Αυστρία
• Αρμενία^[50] - Η Κυβέρνηση της Αρμενίας πρόσφερε βοήθεια αν ζητηθεί από την Ελλάδα.
• Βόρεια Μακεδονία - Η Κυβέρνηση της Βόρειας Μακεδονίας προσέφερε οικονομική βοήθεια 6 εκατομμύρια δηνάρια (περίπου 100.000 ευρώ) ^[51]
• Βουλγαρία^[52]
• Γαλλία ^[53] - Ο πρόεδρος της χώρας, Εμανουέλ Μακρόν, δήλωσε ότι θα στηρίξει την Ελλάδα.
• Γερμανία^[54]
• Ελβετία
• ΗΠΑ^[55] Παρακολούθηση των πυρκαγιών με μη επανδρωμένα αεροσκάφη για την ευκολότερη κατάσβεσή τους.
• Ισπανία^[56] - 2 Canadair
• Ιταλία^[57] - 2 Canadair
• Ισραήλ^[52]
• Καναδάς
• Κροατία^[58] - 2 Canadair
• Κύπρος - Η Κυπριακή Κυβέρνηση προσέφερε οικονομική βοήθεια 11.000.000 ευρώ, 60 μέλη πυρόσβεσης (20 μέλη της Πυροσβεστικής Υπηρεσίας, 20 δασοπυροσβέστες και 20 μέλη της πολιτικής Άμυνας) και δύο πυροσβεστικά οχήματα^[59] Επιπλέον, η Κυπριακή Κυβέρνηση, ανακοίνωσε ότι θα προσφέρει και οικονομική βοήθεια 10 εκατομμυρίων ευρώ προς τα θύματα και τις πληγείσες περιοχές από τις πυρκαγιές κατόπιν απόφασης του Υπουργικού Συμβουλίου υπό την προεδρία του Κύπριου Προέδρου της Δημοκρατίας Νίκου Αναστασιάδη.^[60]Επίσης, η Εκκλησία της Κύπρου προσέφερε οικονομική βοήθεια 200.000 ευρώ^[61].
• Λιθουανία^[62]
• Μάλτα
• Μαυροβούνιο
• Ουγγαρία
• Πολωνία^[63]
• Πορτογαλία^[64]
• Ρουμανία^[65] - 1 C-27 J Spartan, 1 C130 Hercules^[66]
• Ρωσία^[67]
• Σερβία^[52]
• Τσεχία
• Τουρκία^[68]

Τα τραγικά αυτά συμβάντα, επέφεραν ένα έντονο κίνημα εθελοντισμού στην Ελλάδα,^[69][70] με ανθρώπους να σπεύδουν να βοηθήσουν κατά την κατάσβεση των πυρκαγιών, την περίθαλψη των τραυματιών, τη συλλογή τροφίμων, νερού και ειδών πρώτης ανάγκης των πληγέντων κ.α. Πολλοί σύλλογοι, σωματεία, οργανώσεις καθώς και μεμονωμένα άτομα, όπως επίσης και κάποιες επιχειρήσεις, εταιρείες και καταστήματα βοήθησαν με τον δικό τους τρόπο. Κάποιοι γιατροί επίσης προσέφεραν τις υπηρεσίες τους αφιλοκερδώς και ιδιώτες προσέφεραν σπίτια για διαμονή σε ανθρώπους που έμειναν άστεγοι έπειτα από την πύρινη καταστροφή. Ιδιαίτερη συμβολή φέρεται να ήταν η προσπάθεια εθελοντών για τη δημιουργία μίας ανοιχτής βάσης δεδομένων μόλις λίγες ώρες μετά την κατάσβεση της πυρκαγιάς. Στην βάση οι χρήστες είχαν τη δυνατότητα να ανεβάσουν τη φωτογραφία του προσώπου που αγνοείτο, ώστε να επικοινωνήσει μαζί τους οποιοσδήποτε τυχόν το είχε δει^[71]. Στις 2 Ιανουαρίου 2019 δόθηκε τιμητικά η Ελληνική ιθαγένεια σε τρεις (δυο Αιγύπτιους και έναν Αλβανό), από τους δεκάδες αλλοδαπούς ψαράδες, που συνέβαλλαν στη διάσωση δεκάδων ανθρώπων που είχαν πέσει στη θάλασσα για να γλιτώσουν από τη πυρκαγιά. ^[72]

• Πυρκαγιές στην Αττική το 2009

• Δασικές πυρκαγιές στην Ελλάδα το 2021
• Δασικές πυρκαγιές στην Ελλάδα το 2023

• «Ενημέρωση για το Μάτι». Το Μάτι μας - Ο Τόπος και οι Άνθρωποι

• Γιάννης Σουλιώτης (29-07-2018). «Το χρονικό της εθνικής τραγωδίας». Η Καθημερινή. http://www.kathimerini.gr/977325/interactive/epikairothta/ellada/to-xroniko-ths-e8nikhs-tragwdias. Ανακτήθηκε στις 30-07-2018. 
• «Πώς η πυρκαγιά έφθασε στο Μάτι απο το Νταού Πεντέλης - Ο χάρτης της εξέλιξης της πυρκαγιάς», βίντεο διάρκειας 1 λεπτού, από iefimerida.gr, στο YouTube.
• (Ελληνικά) (Αγγλικά) Επιστημονικά δεδομένα και προκαταρκτικά συμπεράσματα σχετικά με τις «πυρκαγιές της Αττικής την 23η Ιουλίου 2018 Αρχειοθετήθηκε 2018-07-31 στο Wayback Machine.», από το Τμήμα Γεωλογίας και Γεωπεριβάλλοντος και το μεταπτυχιακό πρόγραμμα «Στρατηγικές Διαχείρισης Περιβάλλοντος, Καταστροφών και Κρίσεων» του Πανεπιστημίου Αθηνών. Ανακτήθηκε 31/07/2018.