فرخ‌نامه

این کتاب در اقوال گوناگون، گاه فرح‌نامه خوانده شده‌است. اما متن کتاب بهترین سند برای نام فرخ‌نامه برای کتاب است. گمان برخی بر آن است که شباهت معنای نزهت و فرح موجب آن شده‌است. نظری به جملات جمالی یزدی در فرخ نامه بیندازیم تا تأکید وی بر نام فرخ‌نامه را مشاهده‌کنیم:^[۷]

«زیرا که نام این کتاب فرخ‌نامه است، این نیز فرخ دانستیم.» و «که نام کتاب فرخ نامه است تا فرخی زیادت باشد.»

حدود نود سال پس از تحریر نزهت‌نامه علایی، ابوبکر مطهر جمالی یزدی در مقدمه کتاب خود فرخ‌نامه می‌نویسد: «برخود واجب کردم که به موجب آن کتابی سازم نام آن فرخ‌نامه جمالی از کتب متفرق که از این انواع باشد و هر آنچه در نزهت‌نامه باشد الی‌ماشاالله.»

در این کتاب، به سخنان دانشمندان بزرگی از جمله؛ محمد بن زکریای رازی، ابوریحان بیرونی، ابن سینا و عمرخیام اشاره شده‌است. از جمله کتبی که جمالی یزدی به آن استناد کرده‌است، بخش «الفلاحه» از کتاب جامع العلوم (ستینی) فخر رازی می‌باشد.

• مقالت اول در منافع انسان و بهایم دو فصل
• مقالت دوم در منافع طیور(پرندگان) و هوام و حشرات دو فصل

کشاورزی

• مقالت سوم در منافع الاشجار و الاسفرهم و البقول و الحبوب و الغلات و ما یشبهه، هفت فصل است

فصل اول: در اشجار بیست و دو نام است. خرما، رز، سیب، انار، سفرجل(به)، انبرود(امرود)(گلابی)، شفتالود(شفتالو)، زردآلود(زردآلو)، صفت انجیر، توث(توت)، جوز، نارجیل(نارگیل)، بادام، فندق، فستق(پسته)، سپیدار، طرفا یا درخت گز، قصب(نی)، چنار، پستنک(سنجد)، جلغوزه (میوه درخت صنوبر) و عناب.

فصل دوم: درختان مشموم، و آن هفت جنس است. ترنج، نارنج، لیمو، مورد، گل، سرو و صنوبر.

فصل سوم: در اسپرهم‌ها، سیزده نام. نرگس، سوسن، لاله، لفاح(مهرگیاه)، یاسمین، ضیمران، مرزنجوش، بنفشه، آذرگون، نسرین، نیلوفر، خیری، و شنبلیذ (شنبلید)(شنبلیله).

فصل چهارم: پالیزه یازده نام. خربزه، کذو(کدو)، باذنجان(بادنجان)، ترب، پیاز، سیر، چغندر، گزر(هویج)، کرنب(کلم)، شلغم و عنصل (نوعی پیاز).

فصل پنجم: در بقول: در نوزده نام. بادزوج، گندنا، کهکز(شابانک)، کاهو، سداب، کاشنی(کاسنی)، کرفس، فرفخ(خرفه پرپهن)، گشنیز، سیسنبر(سوسنبر)، نعناع، اسفاناخ(اسفناج)، راشن، نانخواه(زنیان)، اسفندان (خردل)، سماروغ(قارچ خوراکی)، طرخون(ترخون)، ریواس، سعتر(آویشن).

فصل ششم: در غلات، ده نام است. گندم، جو، باقلا، نخد(نخود)، عدس، برنج، حلبان (گیاهی شبیه ماش)، گاورس، لوبیا.

فصل هفتم: اندر حبوب، یازده نام. رازیانج(رازیانه)(بادیان)، خردل، حرمل(اسفند)، شونیز(سیاه‌دانه)، زیره، بنگ، خشخاش، تودری (گیاهی شبیه خردل)، بزرقطونا(اسفرزه)، کنجد، شاهدانه.^[۸]

داروهای گیاهی

• مقالت چهارم اندر حشایش، و در آن دو فصل

فصل اول: اندر اوراق، سیزده نام. حی‌العالم (همیشک)(چلم)، عنب الثعلب (سفرس(انگور فرنگی)، عصفر(کاجیره)، درمنه، درخت مریم (بابونه کبیر)(بابونه گاوی)،^[۹] جنطیانا، سوسن، خرزهره، اذخر(گورگیاه)، کاکنج یا عروسک پشت پرده، پنج انگشت، بیش، قیصوم(بومادران).

فصل دوم – در اوراق، سه نام: برگ گل، برگ ساذج (برگی مانند برگ گردو) و برگ سرو.

در شناخت سنگ‌ها و ارواح

• مقالت پنجم در صموغ بیست و دو نام
• مقالت ششم در جواهر و اجساد و احجار و مولد و معمول و معدنی، هفت فصل

دربارهٔ داروها و عطرها

• مقالت هفتم در معرفت دارو‌ها و طبع آن و عطر‌ها، دو فصل
• مقالت هشتم در روغن‌ها و دانستن علم فراست، دو فصل

دربارهٔ نجوم

• مقالت نهم در معرفهٔ الاکتاف و مدخلی در نجوم و معرفت موافقت (و مخالفت، بر سه فصل)

در شناخت اعضای بدن

• مقالت دهم در اختلاجات اعضاء و جدول حیات و ممات و معانی الفاظ پهلوی، در سه فصل

زهر و علاج آن

• مقالت یازدهم در صفت زهرها و تریاک‌ها و حیلت که درو کنند، بر دو فصل است.

دربارهٔ کیمیا و عجایب

• مقالت دوازدهم در محلول کردن زر و مروارید و طلق و شبه، چهار فصل
• مقالت سیزدهم در عجوب‌ها که خداوندان زرق نمایند در کتابی که زینه الکواکب خوانند (بر دو فصل)

دربارهٔ کواکب و دعاها

• مقالت چهاردهم در خواتیم الکواکب
• مقالت پانجدهم در ادعیه کواکب
• مقالت شانزدهم در دخنه و زیحاجت خواه

• ابوبکر مطهر جمالی یزدی (۱۳۸۶)، فرخ نامه، انتشارات امیرکبیر
• شهمردان بن ابی الخیر رازی، نزهت‌نامه علایی-کتابخانه مجلس شورای اسلامی، نسخه خطی و نیز چاپی
• فرهنگ جهانپور (تابستان ۱۳۶۳)، ایران‌نامه-سال دوم شماره ۸- دربارهٔ نزهت‌نامه علایی، ص. بیست صفحه(۵۹۴–۵۸۱)