گویش‌های طالقان
گویش‌های طالقان گویش‌هایی از زبان‌های ایرانی شمال غربی و زیرمجموعه زبان‌های کاسپین می‌باشد. گویش‌های طالقان به دو گویش طالقانی و طبری طالقانی تقسیم می‌شود. به عقیدۀ صاحب نظران گویش مردم طالقان به دو دسته مازندرانی و طالقانی تقسیم می‌شود. روستاهایی که بین جوستان و کوه‌های کندوان قرار گرفته‌اند به لهجه مازندرانی سخن می‌گویند. از جوستان به سمت باختر به مازندرانی با لهجه طالقانی سخن می‌گویند.[۱][۲]به گفتۀ اعظام الوزاره زبان اهل طالقان مرکب است از لهجه و لسان قزوینی و طبرستانی چون با این دو ولایت همسایگی و مجاورت دارند و از هر دو سمت وضع تکلم و تلفظ خود را اقتباس نموده‌است.[۳]گویش طبری طالقانی گویشی از زبان مازندرانی و زیر مجموعه گویش کلارستاقی می‌باشد که به گویش مردم شهرستان چالوس شباهت دارد و برخی ویژگی‌های نحوی آن به گویش‌های مازندرانی گونه همچون شمیرانی شباهت دارد.[۴] آبادی‌های بالا طالقان همچون گته ده، اسکان، دهدر، درا پی، گرآب، ناریان، مهران، خیکان و پراچان به گویش طبری طالقانی گویش می‌کنند به عقیده برخی از صاحب‌نظران مثل دانشنامهٔ ایرانیکا، گویش های پایین طالقان و میان طالقان و الموت گونه‌های زبان گیلکی محسوب میشوند [۵].
| گویش طالقانی | |
|---|---|
| طالقونی | |
| زبان بومی در | ایران استان استان تهران شهرستان طالقان |
| منطقه | البرز جنوبی |
| گویش‌ها | شهرکی جوستانی بایزرودی ناریانی |
| الفبای فارسی | |
| کدهای زبان | |
| ایزو ۳–۶۳۹ | – |
گویش‌های طالقان
گویش‌های طالقان به دو دسته طالقانی و طبری طالقانی تقسیم می‌شود.[۶][۷]
- گویش طالقانی: این گویش از جوستان به غرب و در تمام آبادی‌ها پایین طالقان میان طالقان و کنارود گویش می‌شود.
- طبری طالقانی: این گویش از کندوان تا جوستان گویش می‌شود و اکثر آبادی بالا طالقان به جز جوستان را درمی‌گیرد.
دستور زبان گویش طالقانی
ضمایر
در گویش طالقانی ضمیر سه حالت دارد: فاعلی، مفعولی و ملکی.[۸]
| ضمیر | ۱ مفرد | ۲ مفرد | ۳ مفرد | ۱ جمع | ۲ جمع | ۳ جمع |
|---|---|---|---|---|---|---|
| فاعلی، تاتی طالقانی | men | to | u | mâ | šemâ | ošan |
| مفعولی، تاتی طالقانی | mene/mere | tere | ure | mâre | šemâre | ošane |
| ملکی، تاتی طالقانی | meni/mi | ti | uyi | mâyi | šemayi | ošani |
شناسه
در گویش طالقانی شناسه به صورت زیر می‌باشد:[۹]
| گذشته | ۱ مفرد | ۲ مفرد | ۳ مفرد | ۱ جمع | ۲ جمع | ۳ جمع |
|---|---|---|---|---|---|---|
| شناسه پس از همخوان (صامت) | am | i | ∅ | im | in | an |
| شناسه پس از واکه (حرف صدادار) فعل حال | m | y | a | ym | yn | n |
| شناسه پس از واکه (حرف صدادار) فعل گذشته | m | y | ∅ | ym | yn | n |
| شناسه پس از واکه (ی) | am | ey | ∅ | eym | eyn | an |
صرف فعل
در جدول زیر فعل آمدن (biâmiyan) بر اساس گویش طالقانی در زمان‌های مختلف صرف می‌شود.[۱۰]
| زمان/شخص | ۱ مفرد | ۲ مفرد | ۳ مفرد | ۱ جمع | ۲ جمع | ۳ جمع |
|---|---|---|---|---|---|---|
| حال التزامی | biyem | biyey | biya | biyeym | biyeyn | biyan |
| حال ساده | miyem | miyey | miya | miyeym | miyeyn | miyan |
| حال در حال انجام | darem-miyem | dari-miyey | dare-miya | darim-miyeym | darin-miyeyn | daren-miyan |
| گذشته ساده | biyâmiam | biyâmiey | biyâmia | biyâmieym | biyâmieyn | biyâmian |
| گذشته استمراری | miyâmiam | miyâmiey | miyâmia | miyâmieym | miyâmieyn | miyâmian |
| گذشته در حال انجام | dabiyam-miyâmiam | dabi-miyâmiey | dabiya-miyâmia | dabiyeym-miyâmieym | dabiyeyn-miyâmieyn | dabiyan-miyâmian |
| گذشته کامل | biyâme biyam | biyâme bi | biyâme ba | biyâme biyeym | biyâme biyeyn | biyâme biyan |
دستور زبان طبری طالقانی
ضمایر
در گویش طبری طالقانی ضمیر سه حالت دارد: فاعلی، مفعولی و ملکی.[۱۱]
| ضمیر | ۱ مفرد | ۲ مفرد | ۳ مفرد | ۱ جمع | ۲ جمع | ۳ جمع |
|---|---|---|---|---|---|---|
| فاعلی، طبری طالقانی | men | te | ve | emâ | šemâ | vešun/ešon |
| مفعولی، طبری طالقانی | mere | tere | vere | amâre | šemare | vešunre |
| ملکی، طبری طالقانی | mi | ti | vi | amei | šemei | vešuni |
شناسه
در زبان فارسی دو دسته شناسه داریم: گذشته و حال. اما در گویش طبری طالقانی سه دسته شناسه داریم: گذشته، حال ساده و حال التزامی.[۱۲] (نمونه زیر بر اساس گویش گته‌ده تنظیم شده‌است)
۱. گذشته:
- بن ماضی ساده: -bimâ = آمد
- بن ماضی استمراری: -â-mbi = می‌آمد
| گذشته | ۱ مفرد | ۲ مفرد | ۳ مفرد | ۱ جمع | ۲ جمع | ۳ جمع |
|---|---|---|---|---|---|---|
| شناسه | me | i | e/∅ | emi | eni | ene |
۲. حال ساده:
- بن مضارع اخباری: -â = می‌آید
| حال ساده | ۱ مفرد | ۲ مفرد | ۳ مفرد | ۱ جمع | ۲ جمع | ۳ جمع |
|---|---|---|---|---|---|---|
| شناسه | me | ni | ne | emi | deni | dene |
۳. حال التزامی:
- بن مضارع التزامی: -biâ = بیا
| حال التزامی | ۱ مفرد | ۲ مفرد | ۳ مفرد | ۱ جمع | ۲ جمع | ۳ جمع |
|---|---|---|---|---|---|---|
| شناسه | am/m | i | e/∅ | im | in | an/n |
صرف فعل
در جدول زیر فعل آمدن (bimân) بر اساس گویش طبری طالقانی در زمان‌های مختلف صرف می‌شود.[۱۳](نمونه زیر براساس روستا گته‌ده می‌باشد)
| زمان/شخص | ۱ مفرد | ۲ مفرد | ۳ مفرد | ۱ جمع | ۲ جمع | ۳ جمع |
|---|---|---|---|---|---|---|
| گذشته ساده | bimâme | bimâi | bimâ | bimâmi | bimâni | bimâne |
| گذشته کامل | bimâ-bieme | bimâ-bi | bimâ-bie | bimâ-biemi | bimâ-bieni | bimâ-biene |
| گذشته التزامی | bimâ-bâm | bimâ-bâi | bimâ-bâ | bimâ-bâim | bimâ-bâin | bimâ-bân |
| گذشته التزامی کامل | bimâ-bi-bâm | bimâ-bi-bâi | bimâ-bi-bâ | bimâ-bi-bâim | bimâ-bi-bâin | bimâ-bi-bân |
| گذشته استمرای | â-mbi-eme | â-mbi | â-mbi-e | â-mbi-emi | â-mbi-eni | â-mbi-ene |
| گذشته در حال انجام | dare-âmbieme | dare-âmbi | dare-âmbie | dare-âmbiemi | dare-âmbieni | dare-âmbiene |
| حال ساده/آینده | âme | âni | âne | âmi | ândeni | ândene |
| حال در حال انجام | dare-âme | dare-âni | dare-âne | dare-âmi | dare-ândeni | dare-ândene |
| حال التزامی | biâm | biâi | biâ | biâim | biâin | biân |
| آینده نوع اول | xâme biâm | xâni biâi | xâne biâ | xâmi biâim | xândeni biâin | xândene biân |
| آینده نوع دوم | vâne biâm | vâne biâi | vâne biâ | vâne biâim | vâne biâin | vâne biân |
جستارهای وابسته
منابع
پیوند به بیرون
