SI-prefiks
Ein av mongu góðu eginleikunum við mátiskipanini SI er møguleikin at gera nýggjar stórar og lítlar eindir við at seta eitt prefiks framman fyri SI-eindina.[1] T.d. er eitt mannahár áleið 0,000 08 metrar = 80 × 10−6 metrar = 80 mikrometrar og miðalradius á jørðini 6 371 × 103 metrar = 6 371 kilometrar.
Orðið prefiks er gjørt úr latínsku orðunum pre, frammanfyri, og fix, viðhefti.
SI-prefiks
| Prefiks | Tal | Prefiks frá | |||||
| Heiti | Tekn | Heiti | 1000m | 10n | Desimaltal | Ár | Orðauppruni |
| quetta | Q | Kvintillión | 100010 | 1030 | 1 000 000 000 000 000 000 000 000 000 000 | 2022 | avleitt av latínska decem, tíggju, frá 100010 |
| ronna | R | Kvadrilliard | 10009 | 1027 | 1 000 000 000 000 000 000 000 000 000 | avleitt av grikska ἐννέα, ennéa, níggju, frá 10009 | |
| jotta/yotta | Y | Kvadrillión | 10008 | 1024 | 1 000 000 000 000 000 000 000 000 | 1991 | avleitt av grikska ὀκτώ, okto, átta, frá 10008 |
| setta/zetta | Z | Trilliard | 10007 | 1021 | 1 000 000 000 000 000 000 000 | grikski bókst. ζ, zeta, í forngr. ζῆτα, sept, sjey, frá 10007 | |
| eksa/exa | E | Trillión | 10006 | 1018 | 1 000 000 000 000 000 000 | 1975 | grikskt ἕξ, hex, seks, frá 10006 |
| peta | P | Billiard | 10005 | 1015 | 1 000 000 000 000 000 | grikskt πέντε, pente, fimm, frá 10005 | |
| tera | T | Billión | 10004 | 1012 | 1 000 000 000 000 | 1960 | grikskt τέρας, teras, skrímsl |
| giga | G | Milliard | 10003 | 109 | 1 000 000 000 | grikskt γίγας, gigas, kempa | |
| mega | M | Millión | 10002 | 106 | 1 000 000 | 1873 | grikskt μέγας, megas, stórt |
| kilo | k | Túsund | 10001 | 103 | 1 000 | 1795 | grikskt χίλιοι, khilioi, túsund |
| hekto | h | Hundrað | 10002⁄3 | 102 | 100 | grikskt ἑκατόν, hekaton, hundrað | |
| deka | da | Tíggju | 10001⁄3 | 101 | 10 | grikskt δέκα, deka, tíggju | |
| ein / eitt | 10000 | 100 | 1 | ||||
| desi/deci | d | Tíggjundapartur | 1000– 1⁄3 | 10-1 | 0,1 | 1795 | latínskt decimus, tíggjunda |
| senti/centi | c | Hundradapartur | 1000– 2⁄3 | 10-2 | 0,01 | latínskt centum, hundrað | |
| milli | m | Túsundapartur | 1000-1 | 10−3 | 0,001 | latínskt mille, túsund | |
| mikro | µ | Millióntapartur | 1000-2 | 10−6 | 0,000 001 | 1873 | grikskt μικρός, mikros, smátt |
| nano | n | Milliardtapartur | 1000-3 | 10−9 | 0,000 000 001 | 1960 | grikskt νάνος, nanos, dvørgur |
| piko | p | Billióntapartur | 1000-4 | 10−12 | 0,000 000 000 001 | italskt piccolo, smátt | |
| femto | f | Billiardtapartur | 1000-5 | 10−15 | 0,000 000 000 000 001 | 1964 | danskt femten fyri 10−15 |
| atto | a | Trillióntapartur | 1000-6 | 10−18 | 0,000 000 000 000 000 001 | danskt atten fyri 10−18 | |
| septo/zepto | z | Trilliardtapartur | 1000-7 | 10−21 | 0,000 000 000 000 000 000 001 | 1991 | latínskt septem, sjey, frá 1000-7 |
| jokto/yokto | y | Kvadrillióntapartur | 1000-8 | 10−24 | 0,000 000 000 000 000 000 000 001 | grikskt ὀκτώ, okto, átta, frá 1000-8 | |
| ronto | r | Kvadrilliardtapartur | 1000-9 | 10-27 | 0,000 000 000 000 000 000 000 000 001 | 2022 | avleitt av grikska ἐννέα, ennéa, níggju, frá 1000-9 |
| quecto | q | Kvintillióntapartur | 1000-10 | 10-30 | 0,000 000 000 000 000 000 000 000 000 001 | avleitt av latínska decem, tíggju, frá 1000-10 | |
Longu í 1873 skeyt British Association for the Advancement of Science upp at brúka mega (M) og mikro (μ)[2], men tey blivu ikki alment viðurkend í meturskipanini fyrr enn í 1960.
Biner prefiks
Í teldutøkni er tað ofta praktiskari at hava prefiks fyri hvørji 210 = 1024 heldur enn hvørji 1000. Til tað endamálið eru biner prefiks.
Upprunalig prefiks v.m.
Tey upprunaligu prefiksini frá 1795 vóru:[3][4] myria, kilo, hekto, deka, double, demi, desi, centi og milli; hesi kundu eisini setast saman, so t.d. millimilli merkti millióntapartur, sum í 1873 fekk heitið mikro.
Í reglugerð frá fronsku mynduleikunum tann 2. apríl 1919 eru prefiksini hesi:[5] mega, hektokilo, myria, kilo, hekto, deka, desi, centi, milli, desimilli, centimilli og mikro.
Tey dupultu prefiksini hava helst givið ov nógvar trupulleikar, í hvussu er vórðu tey sett úr gildi mitt í 20. øld.
|
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Avmarkað og útgingin prefiks
Dupult prefiks - so sum millimilli - vóru loyvd í gomlu meturskipanini, men tey eru ikki loyvd í SI.
Prefiksið "myria" (10 000) er ikki við í SI. Ein myriametur (tíggju kilometrar) verður nevnd ein míl í Noregi og Svøríki.
Prefiksini, sum ikki eru heil fald av 1000, t.v.s. "hekto", "deka", "desi" og "senti", eru avmarkað til nøkur fá endamál. Loyvt er at skriva 1013 hPa um lufttrýstið 101 300 Pa. Harafturímóti eigur ein ikki at skriva 101,3 hV um spenningin 10 130 V, men t.d. 10,13 kV.
Fyrr vórðu eisini brúkt serlig symbol fyri lítlum eindum, t.d. "μ" í staðin fyri "μm" um mikrometur, "λ" í staðin fyri "μL" um mikrolitur og "γ" í staðin fyri "μg" um mikrogramm. Hetta er sjálvandi heldur ikki loyvt longur.
Uppskot um onnur prefiks
Áðrenn 1030, 1027, 10-27 og 10-30 høvdu fingið heiti, vóru ymisk uppskot frammi: