Прыстаўкі СІ
- Запыт «Мікра» перанакіроўваецца сюды. Пра тэрмін кампутарных гульняў глядзіце артыкул «Мікракантроль».
Прыстаўкі СІ служаць для скарачэньня напісаньня доўгіх лікаў.
Прыстаўкі для кратных адзінак
Кратныя адзінкі — адзінкі, якія ў цэлае колькасьць разоў перавышаюць асноўную адзінку вымярэньня некаторай фізычнай велічыні. Міжнародная сыстэма адзінак (СІ) рэкамэндуе наступныя прыстаўкі для пазначэньняў кратных адзінак:
| Кратнасьць | Прыстаўка | Пазначэньне | Прыклад | ||
|---|---|---|---|---|---|
| беларуская | міжнародная | беларускае | міжнароднае | ||
| 101 | дэка | deca | да | da | дал — дэкалітар |
| 102 | гэкта | hecto | г | h | га — гектар |
| 103 | кіля | kilo | к | k | кН — кіляньютан |
| 106 | мэга | Mega | М | M | МПа — мэгапаскаль |
| 109 | гіга | Giga | Г | G | ГГц — гігагэрц |
| 1012 | тэра | Tera | Т | T | ТВ — тэравольт |
| 1015 | пэта | Peta | П | P | Пфлёп — пэтафлёп |
| 1018 | гэкса | Hexa | Э | E | ЭБ — эксабайт |
| 1021 | зэта | Zetta | З | Z | Зб — зэтабіт |
| 1024 | ёта | Yotta | Ё | Y | ЁБ — ётабайт |
Двайковае разуменьне прыставак
- Асноўны артыкул: Двайковыя прыстаўкі
У праграмаваньні й індустрыі, зьвязанай з кампутарамі, тыя жа самыя прыстаўкі кіля-, мэга-, гіга-, тэра- і т. д. у выпадку ўжываньня да велічынь, кратным ступеням двойкі (напр., байт), могуць азначаць кратнасьць не 1000, а 1024=210. Якая менавіта сыстэма ўжываецца, павінна быць ясна з кантэксту (напр., у дачыненьні да аб'ёму апэратыўнай памяці выкарыстоўваецца кратнасць 1024, а ў дачыненьні да аб'ёму дыскавай памяці ўведзеная вытворцамі цьвёрдых кружэлак — кратнасьць 1000).
| 1 кілябайт | = 10241 | = 210 | = 1024 байт |
| 1 мэгабайт | = 10242 | = 220 | = 1 048 576 байт |
| 1 гігабайт | = 10243 | = 230 | = 1 073 741 824 байт |
| 1 тэрабайт | = 10244 | = 240 | = 1 099 511 627 776 байт |
| 1 пэтабайт | = 10245 | = 250 | = 1 125 899 906 842 624 байт |
| 1 эксабайт | = 10246 | = 260 | = 1 152 921 504 606 846 976 байт |
| 1 зэтабайт | = 10247 | = 270 | = 1 180 591 620 717 411 303 424 байт |
| 1 ётабайт | = 10248 | = 280 | = 1 208 925 819 614 629 174 706 176 байт |
У пазьбяганьне блытаніны ў сакавіку 1999 году Міжнародная электратэхнічная камісія ўвяла новы стандарт па найменьні двайковых лікаў (гл. Двайковыя прыстаўкі).
Прыстаўкі для дзельных адзінак
Дзельныя адзінкі, складаюць вызначаную дзель (частка) ад усталяванай адзінкі вымярэньня некаторай велічыні. Міжнародная сыстэма адзінак (СІ) рэкамэндуе наступныя прыстаўкі для пазначэнняў дзельных адзінак:
| Дзельнасьць | Прыстаўка | Пазначэннье | Прыклад | ||
|---|---|---|---|---|---|
| беларуская | міжнародная | беларускае | міжнароднае | ||
| 10?1 | дэцы | deci | д | d | дм — дэцымэтар |
| 10−2 | санты | centi | с | c | см — сантымэтар |
| 10−3 | мілі | milli | м | m | мл — мілілітар |
| 10−6 | мікра | micro | мк | µ (u) | мкм — мікрамэтар, мікрон |
| 10−9 | нана | nano | н | n | нм — нанамэтар |
| 10−12 | піка | pico | п | p | пф — пікафарад |
| 10−15 | фэмта | femto | ф | f | фс — фэмтасэкунда |
| 10−18 | ата | atto | а | a | ас — атасэкунда |
| 10−21 | зэпта | zepto | з | z | |
| 10−24 | ёкта | yocto | ё | y | |
Паходжаньне прыставак
Большасьць прыставак утворанныя ад грэцкіх слоў. Дэка адбываецца ад слова deca або deka (δέκα) — «дзесяць», гэкта — ад hekaton(ἑκατόν) — «сто», кіля — ад chiloi (χίλιοι) — «тысяча», мэга — ад megas (μέγας), г.з. «вялікі», гіга — гэта gigantos (γίγας) — «гіганцкі», а тэра — teratos (τέρας), што азначае «жахлівы». Пэта (πέντε) і экса (ἕξ) адпавядаюць пяці і шасьці разрадам па тысячы і перакладаюцца, адпаведна, як «пяць» і «шэсьць». Дзельныя мікра (ад micros, μικρός) і нана (ад nanos, νᾶνος) перакладаюцца як «малы» і «карлік». Ад аднаго слова ὀκτώ (októ), якое азначае «восем», утворанныя прыстаўкі ёта (10008) і ёкта (1/10008).
Як «тысяча» перакладаецца і прыстаўка мілі, узыходзячая да лацінскага mille. Лацінскія карані маюць таксама прыстаўкі санты — ад centum («сто») і дэцы — ад decimus («дзясяты»), зэта — ад septem («сем»). Зэпта («сем») адбываецца ад лацінскага слова septem або ад францускага sept.
Прыстаўка ата ўтвораная ад дацкага atten («васямнаццаць»). Фэмта ўзыходзіць да дацкага (нарвэскага) femten або да старажытнаісьляндзкага fimmtān і азначае «пятнаццаць».
Прыстаўка піка адбываецца альбо ад францускага pico («дзюба» або «маленькая колькасьць»), альбо ад італьянскага piccolo, г. зн. «маленькі».
Правілы выкарыстаньня прыставак
- Прыстаўкі варта пісаць злучна з найменьнем адзінкі або, адпаведна, зь яе пазначэньнем.
- Выкарыстаньне двух або больш прыставак запар (напр., мікраміліфарад) не дазваляецца.
- Пазначэньні кратных і дзельных адзінак зыходнай адзінкі, узьвядённай у ступень, утвораюць даданюнем ступені, якая адпавядае паказчыку да пазначэньня кратнай або дзельной адзінкі зыходнай адзінкі, прычым паказчык азначае ўзьвядзеньне ў ступень кратнай або дзельной адзінкі (разам з прыстаўкай). Прыклад: 1 км2 = (103 м)2 =106 м2 (а не 103 м2). Найменьні такіх адзінак утвораюць, далучаючы прыстаўку да найменьня зыходнай адзінкі: квадратны кілямэтар (а не кіля-квадратны мэтар).
- Калі адзінка ўяўляе сабой памнажаньне або стаўленьне адзінак, прыстаўку, або яе пазначэньне, далучаюць, як правіла, да найменьня або пазначэньню першай адзінкі: кПа•с/м (кіляпаскаль-сэкунда на мэтар). Далучаць прыстаўку да другога множніка памнажаньня або да назоўніка дапушчаецца толькі ў абгрунтаваных выпадках.
Дастасавальнасьць прыставак
У сувязі з тым, што найменьне адзінкі масы ў СІ — кіляграм — утрымоўвае прыстаўку «кіля», для ўтварэньня кратных і дзельных адзінак масы выкарыстоўваюць дзельную адзінку масы — грам (0,001 кг).
Прыстаўкі абмежавана выкарыстоўваюцца з адзінкамі часу: кратныя прыстаўкі наогул не спалучаюцца зь імі (ніхто не выкарыстае «кілясэкунду», хоць гэта фармальна і не забароненае), дзельные прыстаўкі далучаюцца толькі да сэкунды (мілісэкунда, мікрасэкунда і т. д.). У адпаведнасьці з ДАСТ 8.417-2002, найменьне і пазначэньні наступных адзінак СІ не дапушчаецца ўжываць з прыстаўкамі: хвіліна, гадзіна, суткі (адзінкі часу), градус, хвіліна, сэкунда (адзінкі плоскага вугла), астранамічная адзінка, дыоптрыя й атамная адзінка масы.
З мэтрамі з кратных прыставак на практыцы ўжываюць толькі кіля-: замест мэгамэтраў (Мм), гігамэтраў (Гм) і г. д. пішуць «тысячы кілямэтраў», «мільёны кілямэтраў» і т. д.; замест квадратных мэгамэтраў (Мм²) пішуць «мільёны квадратных кілямэтраў».
Ёмістасьць кандэнсатараў традыцыйна вымераюць мікрафарадамі і пікафарадамі, але не міліфарадамі або нанафарадамі (пішуць 60 000 пф, а не 60 нф; 2 000 мкф, а не 2 мф).
Прыстаўкі, якія адпавядаюць паказчыкам ступені, і што не дзеляцца на 3 (гэкта-, дэка-, дэцы-, санты-), выкарыстоўваць не рэкамэндуецца. Шырока выкарыстоўваюцца толькі сантымэтар (які зьяўляецца асноўнай адзінкай у сыстэме СГС) і дэцыбэл, у меншай ступені — дэцымэтар, а таксама гектар. У некаторых краінах віно мераюць дэкалітрамі.