Ctesifonte

No libro de Esdras da biblia hebrea menciónase por primeira vez co nome de Kasfia ou Casphia, palabra derivada do nome étnico casita e cognado de Caspio e Quazvi.

Ctesifonte, tamén aparece transliterado con outras grafías como Ctesiphonte, Ctesifón ou Tesifón (nome derivado do persa Tisfun) desde o século II a. C.^[2].

O primeiro asentamento na zona foi a colonia grega de Seleucia, fundada no 312 a. C. por Seleuco I Nicátor –un dos xenerais do rei Alexandre Magno– sobre a beira occidental do Tigris, nun punto estratéxico pola súa proximidade á ruta da seda. O crecemento da cidade fixo que para o ano 221 a. C., xa houbese un novo barrio desta na beira occidental do Tigris.

No ano 147 a. C. os partos atacaron por primeira vez Seleucia e foi definitivamente conquistada en 141 a. C. Con todo, os partos no ano 129 a. C. deciden que na beira oriental do Tigris e xusto enfronte de Seleucia, van chantar a súa nova capital, xusto onde se atopaba o suburbio que xa se coñecía como Ctesifonte.

No ano 115 a. C., catorce anos despois, a nova capital estaba practicamente urbanizada e os reis partos trasladaron a súa corte á cidade, que foi medrando e ampliándose até mesturarse coa antiga colonia grega.

Durante o século I a. C., a cidade Seleucia-Ctesifonte era unha mestura cultural cosmopolita con entre outros, partos, persas, iranianos, babilonios, gregos, xudeus, asirios, árabes ou turcos. 

Na Antigüidade Babilonia foi a metrópole de Asiria; pero a metrópole é agora Seleuceia, é dicir, Seleucia do Tigris, como se lle chama. Cerca hai unha poboación chamada Ctesifón, unha gran poboación. Alí adoitan ter a súa residencia de inverno os reis partos, non molestando os Seléucidas, para que estes non estiveran oprimidos tendo o pobo e exército escita entre eles. Así pois, debido ao poder parto, Ctesifón é máis ben unha cidade; o seu tamaño é tal que acolle un gran número de xente e os mesmos partos equipárona con edificios. Equipárona tamén con mercadorías para vender e coas artes que compracen os partos; así os reis partos teñen o costume de pasar aquí o inverno pola salubridade do seu aire, pero o verán en Ecbatana e en Hircania polo predominio do seu antigo renome.

Estrabón XVI, 1, 16

Durante este século iniciouse a construción da Canle de Nahrawan.

Debido á súa importancia, a cidade foi obxectivo militar destacado para o Imperio romano nas súas guerras orientais. De tal forma que a cidade foi sometida polos romanos ou o seu estado sucesor, o Imperio bizantino, até cinco veces na súa historia.

O emperador Traxano conquistou a cidade no ano 116; despois dun ano de ocupación, o seu sucesor Hadriano non tivo outra alternativa que devolvela en 117 como parte dun tratado de paz perpetuo cos partos.

O xeneral romano Avidio Casio volveu capturar a cidade en 164 durante a guerra romano-parta de 161-166, pero tivo que cedela cando se asinou a paz. En 197 o emperador romano Septimio Severo saqueou a cidade e trasladou milleiros dos seus habitantes para vendelos como escravos.

A finais do século III, despois de que o imperio sasánida ou segundo imperio persa, derrocasen os partos, a cidade volveu estar en guerra cos romanos. En 295, Galerio perdeu unha batalla contra os persas nas proximidades da cidade. Humillado, regresou un ano despois e obtivo unha gran vitoria, que acabou coa quinta e última toma da cidade a mans do exército romano, aínda que a devolveu a Narsés a cambio de Armenia. Sobre 325 e de novo en 410 a cidade, ou a colonia grega situada xusto enfronte, foron sede dun concilio da Igrexa Asiria de Oriente.

O emperador romano Xuliano o Apóstata morreu ante as murallas da cidade en 363 durante a guerra contra Sapor II. Finalmente, o emperador bizantino Heraclio cercou en 627 a cidade, capital do Imperio Sasánida, liberándoa unha vez que os persas aceptasen os seus termos de paz.

Madain

Os musulmáns conquistaron Ctesifonte nun asedio relativamente breve en 637 baixo o mando militar de Sa'ad ibn Abi Waqqas, e chamárona «a cidade vella» (al-Madina al-Atika) e conxuntamente con outros asentamentos próximos, formaron Madain (al-Madain, As Cidades, en árabe: المدائن) baixo os califatos dos omeias e abbásidas. Durante os últimos anos foi residencia do exilarca xudeu e o catholicós nestoriano.

O historiador Abu'l-Hasan al-Mada'ini (753 – logo do 830) pasou parte da súa vida na cidade, de cuxo nome árabe (al-Madáin) provén o seu propio.^[3]

Aínda que non se maltratou a poboación xeral, a antiga cidade de Ctesifonte sufriu un rápido declive debido á perda de poder económico e político, especialmente tras a fundación de Bagdad, a capital abbassida no século VIII, até converterse nunha cidade abandonada. Crese que nela está baseada a cidade de Isbanir do conto oriental d'As mil e unha noites.

Actualmente Madain derivou en parte á nova cidade iraquí de Salman Pak, a uns vinte quilómetros da antiga Ctesifonte e quince de Bagdad.

Entre 1915 e 1916 librouse nas ruínas da cidade a batalla de Ctesifonte, unha das maiores operacións da primeira guerra mundial. Alí, o Imperio Otomán venceu as tropas do Reino Unido que tentaban tomar Bagdad e fixéronas retroceder uns sesenta quilómetros antes de atrapar as forzas británicas e forzalas a renderse.

Baixo o goberno sasánida, a poboación de Ctesifonte era moi variada, desde arameos, persas, gregos ou asirios. Os dous idiomas máis utilizados eran o persa e o arameo.

Tamén había certa liberdade de culto e convivían o cristianismo, xudaísmo ou o zoroastrismo. Tamén era importante o grupo de crentes maniqueos que chegaron a formar o patriarcado de Babilonia en Ctesifone. Coa captura dos musulmáns da cidade, moitos destes crentes fuxiron.

Despois da batalla de Siffín, a poboación de orixe persa desapareceu. No século IX os maniqueos sobreviventes fuxiron e trasladaron o seu patriarcado a Samarcanda.

O esplendor do complexo de palacios imperiais de Ctesifonte era lendario. Incluía o palacio do rei persa Cosroes I chamado o palacio branco (Shâhigân-ǐ Sepid) e agora destruído case por completo e un enorme arco (en árabe, طاق كسرى Taq-i Kisra).

O salón do trono —presumiblemente baixo o arco ou tras el— tiña máis de trinta metros de altura. A gran bóveda de canón cubría unha superficie duns vinte e cinco metros de ancho e cincuenta de longo, e é unha das maiores bóvedas construída en ladrillo do mundo.

O arco de Ctesifonte, ou Taq Kisra, é hoxe en día o único que queda da cidade de Ctesifonte. A estrutura que chegou aos nosos días é o pórtico principal ao salón da audiencia dos sasánidas, que mantiñan o mesmo sitio que elixiran os partos por basicamente a mesma razón, a súa proximidade ao Imperio romano, cuxo afán expansionista podíase conter mellor desde aquí.

É importante polo emprego do ladrillo, das arquerías, como pode verse na fachada, e das bóvedas, en particular polas cúpulas sobre trompas. Aparece tamén o iwán, ou pórtico cun grande arco aberto a un patio, que posteriormente será adoptado na arte islámica.

O arco atópase no que é hoxe día a cidade iraquí de Salman Pak (anteriormente, Madain). O monumento estábase reconstruíndo nos anos oitenta tras derrubarse a á norte da construción, pero parouse na Guerra do Golfo en 1991. Despois da caída do goberno de Sadam Husein tras a invasión de Iraq de 2003, durante os anos seguintes propuxéronse distintos plans para a restauración ou mellora do monumento polo seu interese turístico.^[4][5] Os restos arqueolóxicos estiveron a piques de desaparecer durante 2015 e 2016 pola ameaza do grupo terrorista do Estado Islámico, o que levou a realizar un documental polo director irano-nederlandés Pejman Akbarzadeh (Taq Kasra: Wonder of Architecture).^[6]

O arco apareceu nunha fotografía aérea presentada a concurso que sacou o escritor Roald Dahl. Menciónase, xunto a unha copia da imaxe, na súa autobiografía «Boy».^[7]

Bibliografía

• Azcárate Ristori, J. M.ª de, y otros, Historia del arte, Anaya, Madrid, 1986. ISBN 84-207-1408-9