Առնանդամի քաղցկեղ
Առնանդամի քաղցկեղ կամ առնանդամի կարցինոմա, զարգանում է առնանդամի մաշկի կամ հյուսվածքների մեջ։ Ախտանիշները կարող են ներառել աննորմալ աճ, խոց առնանդամի մաշկի վրա, արյունահոսություն կամ գարշահոտ արտադրություն[1]։
Առնանդամի քաղցկեղ | |
---|---|
Տեսակ | հիվանդության կարգ |
Բժշկական մասնագիտություն | ուռուցքաբանություն |
Penile cancer Վիքիպահեստում |
Ռիսկի գործոններն են՝ ֆիմոզը (երբ առնանդամի գլխիկի մաշկը անհնար է հետ քաշել գլխիկից), քրոնիկ բորբոքումները, ծխելը, HPV վարակը, սրածայր կանդիլոմաները, բազմաթիվ սեռական զուգընկերներ ունենալը և սեռական հարաբերության վաղ տարիքը[2]։
Risk factors include phimosis(⎘ Ֆիմոզ) (inability to retract foreskin of the penis), chronic inflammation(⎘ Բորբոքում), smoking, HPV infection(⎘ Մարդու պապիլոմավիրուս), condylomata acuminate, having multiple sexual partners, and early age of sexual intercourse.
Առնանդամի քաղցկեղի մոտ 95%-ը տափակ բջջային քաղցկեղ է։ Առնանդամի քաղցկեղի այլ տեսակներ, ինչպիսիք են Մերկել-բջջային քաղցկեղը, փոքր բջջային քաղցկեղը և մելանոման, ընդհանուր առմամբ հազվադեպ են։ 2020 թվականին այն հանդիպել է 36,000 տղամարդկանց շրջանում և 13,000-ի մահվան պատճառ է դարձել[3]։
Ախտանշաններ
Առնանդամի քաղցկեղը կարող է դրսևորվել որպես կարմրություն և գրգռվածություն առնանդամի վրա[4][5]։ Առնանդամի քաղցկեղը կարող է ուղեկցվել առնանդամից արտազատուկների դուրսբերման դժվարությամբ կամ առանց դժվարության, այրման կամ քորի զգացումով միզելու ժամանակ(դիզուրիա) և առնանդամից արյունահոսությամբ[4][5]։
Ռիսկի գործոններ
Ինֆեկցիաներ
- ՄԻԱՎ-դրական տղամարդկանց շրջանում առնանդամի քաղցկեղի զարգացման ռիսկը ութ անգամ ավելի մեծ է, քան ՄԻԱՎ-բացասական տղամարդկանց շրջանում[6][7]։
- Մարդու պապիլոմավիրուսը(HPV) առնանդամի քաղցկեղի զարգացման ռիսկի գործոն է[8]։ Համաձայն Հիվանդությունների վերահսկման և կանխարգելման կենտրոնների (CDC), HPV-ն պայմանավորում է ԱՄՆ-ում տարեկան ախտորոշվող առնանդամի քաղցկեղի 1570 դեպքերից մոտ 800-ը(մոտ 40%)[9][10]։ Կա HPV-ի ավելի քան 120 տեսակ[11]։
- Սեռական գորտնուկներ, մեծացնում են առնանդամի ինվազիվ քաղցկեղի առաջացման վտանգը մոտ 3,7 անգամ։ Առնանդամի քաղցկեղով տառապող տղամարդկանց մոտ կեսը ունի նաև սեռական օրգանների գորտնուկներ, որոնք պայմանավորված են HPV-ով[12]։
Հիգիենա և վնասվածք
- Վատ հիգիենա՝ կարող է մեծացնել տղամարդկանց շրջանում առնանդամի քաղցկեղի վտանգը[13][14]։
- Սմեգմա,սպիտակավուն նյութ, որը կարող է կուտակվել առնանդամի տակ[6][15]։ Ամերիկյան քաղցկեղի միությունը առաջարկում է, որ սմեգման կարող է քաղցկեղածին չլինել, բայց կարող է մեծացնել վտանգը՝ առաջացնելով առնանդամի գրգռում և բորբոքում[6]։
- Բալանիտ (ծևփուկաբորբ) և առնանդամի վնասվածք՝ առնանդամի գլխիկի բորբոքումը (բալանիտ) մեծացնում է առնանդամի քաղցկեղի ռիսկը մոտ 3,1 անգամ[8]։ Այն սովորաբար առաջանում է վատ հիգիենայի, որոշ օճառների նկատմամբ ալերգիկ ռեակցիաների կամ հիմնական առողջական վիճակով հետևանքով, ինչպիսիք են ռեակտիվ արթրիտը, վարակը կամ շաքարային դիաբետը[16]։ Առնանդամի փոքր վնասվածքները և քերծվածքները մեծացնում են քաղցկեղի առաջացման ռիսկը մոտ 3,9 անգամ։
- Ֆիմոզ․ Ֆիմոզը վիճակ է, երբ առնանդամի գլխիկի մաշկը անհնար է հետ քաշել գլխիկից։ Այն համարվում է առնանդամի քաղցկեղի զարգացման զգալի ռիսկի գործոն (հավանականության հարաբերակցությունը 38–65)[8]։ Ֆիմոզը կարող է լինել նաև առնանդամի քաղցկեղի ախտանիշ[17]։
- Պարաֆիմոզ, իրավիճակ, երբ առնանդամի գլխիկը մերկացնելուց հետո ծայրային թլիպը հնարավոր չի լինում բերել սկզբնական վիճակի[6]։
- Թլպատում. Որոշ ուսումնասիրություններ ցույց են տալիս, որ մանուկ հասակում կատարված թլպատումը կարող է ապահովել մասնակի պաշտպանվածություն առնանդամի քաղցկեղից, բայց դա այդպես չէ, եթե կատարվել է չափահաս տարիքում[18]։ Ենթադրվում է, որ ռիսկի նվազեցումը կարող է պայմանավորված լինել ֆիմոզի ռիսկի նվազեցմամբ[6][18], այլ հնարավոր մեխանիզմները ներառում են սմեգմայի և HPV վարակի ռիսկի նվազեցում[6]։
Այլ
- Տարիք՝ Առնանդամի քաղցկեղը հազվադեպ է հանդիպում 50 տարեկանից փոքր տղամարդկանց մոտ։ Առնանդամի քաղցկեղ ախտորոշված 5 տղամարդկանցից մոտ 4-ը 55 տարեկանից բարձր են[6]։
- Սկլերոզացված լիխեն(քարաքոս)՝ Այն մաշկի վրա սպիտակ բծեր առաջացնող հիվանդություն է և մեծացնում է առնանդամի քաղցկեղի վտանգը[13][19]։
- Ծխախոտ՝ Ծխախոտ կիրառումը մեծացնում է առնանդամի քաղցկեղի վտանգը 1,5–6 անգամ՝ կախված ծխելու տևողությունից և գլանակների քանակից[8][13][20]։
- Ուլտրամանուշակագույն ճառագայթ՝ պսորիազով տառապող տղամարդիկ, ովքեր բուժվել են ուլտրամանուշակագույն ճառագայթմամբ և Փսորալեն անունով հայտնի դեղամիջոցով, ունեն առնանդամի քաղցկեղի բարձր ռիսկ[6][13]։
Ախտածագում
Առնանդամի քաղցկեղն առաջանում է նախնական ախտահարումներից, որոնք սովորաբար անցնում են ցածր աստիճանից բարձր չարորակության։ HPV-ով պայմանավորված առնանդամի քաղցկեղի դեպքում այդ հաջորդականությունը հետևյալն է[20]՝
- Թեփուկավոր հիպերպլազիա (քանակի ավելացում),
- Ցածր աստիճանի չարորակությամբ առնանդամի ներէպիթելային նորագոյացություն (PIN),
- Բարձր աստիճանի չարորակությամբ PIN քաղցկեղ(քաղցկեղ տեղում՝ Բոուենի հիվանդություն),
- Առնանդամի ինվազիվ քաղցկեղ։
Այնուամենայնիվ, որոշ դեպքերում ոչ դիսպլաստիկ կամ թույլ դիսպլաստիկ ախտահարումները կարող են ուղղակիորեն վերածվել քաղցկեղի։ Օրինակ՝ սրածայր կանդիլոմաները[20]։
Ախտորոշում
Ուրոլոգիական պաթոլոգիայի միջազգային միությունը (ISUP) խորհուրդ է տալիս օգտագործել p16INK4A իմունային ներկանյութը՝ HPV-ի հետ կապված առնանդամի քաղցկեղի ախտորոշման և դասակարգման նպատակով[21]։
Դասակարգում
Առնանդամի քաղցկեղի մոտ 95%-ը տափակ բջջային քաղցկեղն է։ Դրանք դասակարգվում են հետևյալ տեսակների[22]՝
- հիմային(4%)
- գորտնուկավոր(6%)
- հիմային-գորտնուկավոր (17%)
- բշտիկավոր (8%)
- պապիլյար (7%)
- խառը(7%)
- սարկոմատոիդ կարցինոմա(1%)
- չդասակարգված(49%)
Կարցինոմաների այլ տեսակներ հազվադեպ են և կարող են ներառել փոքր բջջային, Մերկելային, հստակ բջջային, ճարպային կամ բազալ բջջային ուռուցքներ։ Ոչ էպիթելային չարորակ նորագոյացությունները, ինչպիսիք են մելանոմաները և սարկոմաները, նույնիսկ ավելի հազվադեպ են[20]։
Ինչպես շատ չարորակ նորագոյացություններ, առնանդամի քաղցկեղը կարող է տարածվել մարմնի այլ մասերում։ Սովորաբար դա առաջնային չարորակ ուռուցք է, սկզբնական տեղը, որտեղից քաղցկեղը տարածվում է մարմնում։ Շատ ավելի քիչ հաճախ դա երկրորդական չարորակ ուռուցք է, որի դեպքում քաղցկեղը տարածվել է առնանդամի վրա այլ տեղից[23]։
Ըստ AJCC TNM ուղեցույցների T դասակարգումը առաջնային ուռուցքի համար հետևյալն է[23]՝
- TX՝ առաջնային ուռուցքը հնարավոր չէ որոշել,
- T0՝ առաջնային ուռուցքի նշանները բացակայում են,
- Tis՝ նախաինվազիվ քաղցկեղ (carcinoma in situ՝ քաղցկեղ տեղում),
- Ta՝ ոչ ինվազիվ գորտնուկանման քաղցկեղ (verrucous carcinoma),
- T1a՝ ուռուցքը տարածվում է ենթաէպիթելային շարակցական հյուսվածքի վրա, ավշային անոթներ անցած չէ, լավ տարբերակված,
- T1b՝ ուռուցքը տարածվում է ենթաէպիթելային շարակցական հյուսվածքի վրա, անցնում է ավշային անոթներ, վատ տարբերակված,
- T2՝ ուռուցքը տարածվում է սպունգանման կամ փապարային մարմինների վրա,
- T3՝ ուռուցքը տարածվում է միզուկի կամ շագանակագեղձի վրա,
- T4՝ ուռուցքը տարածվում է շրջակա հյուսվածքների վրա,
Առնանդամի քաղցկեղի անատոմիական փուլերը կամ խմբերը հետևյալն են[23]՝
- 0 աստիճան՝ նախաինվազիվ քաղցկեղ (carcinoma in situ՝ քաղցկեղ տեղում),
- I աստիճան՝ ուռուցքը տարածվում է ենթաէպիթելային շարակցական հյուսվածքի վրա,
- II աստիճան՝ վատ տարբերակված, ազդում է ավշային համակարգի վրա կամ տարածվում է այլ օրգաններ,
- IIIա աստիճան՝ մեկ ավշային հանգույցում մետաստազ,
- IIIբ աստիճան՝ բազմաթիվ մետաստազներ աճուկային ավշային հանգույցներում,
- IV աստիճան՝ քաղցկեղը ներխուժել է առնանդամի հարակից կառույցներ, մետաստազներ տվել դեպի կոնքի հանգույցներ, առկա են հեռավոր մետաստազներ։
HPV դրական ուռուցքներ
Մարդու պապիլոմավիրուսի տարածվածությունը առնանդամի քաղցկեղում բարձր է` մոտ 40%։ HPV16-ը գերակշռող գենոտիպն է, որը կազմում է HPV-դրական ուռուցքների մոտավորապես 63%-ը։ Գնդիկավոր/հիմային քաղցկեղների շրջանում HPV-ի տարածվածությունը կազմում է 70-100%, իսկ մյուս տեսակների շրջանում՝ մոտ 30%[20]։
Կանխարգելում
- HPV պատվաստանյութերը, ինչպիսիք են Գարդասիլը կամ Ցերվարիքսը, կարող են նվազեցնել HPV-ի և առնանդամի քաղցկեղի վտանգը[13][20]։
- Համարվում է, որ պահպանակների կիրառումը պաշտպանում է HPV-ով պայմանավորված առնանդամի քաղցկեղից[20]։
- Սեռական օրգանների լավ հիգիենան, որը ներառում է առնանդամի, ամորձու և թլիպի ամենօրյա լվացումը ջրով, կարող է կանխել բալանիտը և առնանդամի քաղցկեղը։ Այնուամենայնիվ, պետք է խուսափել կոպիտ բաղադրիչներով օճառներից[24]։
- Ծխելու դադարեցումը կարող է նվազեցնել առնանդամի քաղցկեղի առաջացման վտանգը[8]։
- Մանուկ հասակում թլպատումը կարող է մասնակի պաշտպանություն ապահովել առնանդամի քաղցկեղից։ Մի քանի հեղինակներ առաջարկել են թլպատումը որպես առնանդամի քաղցկեղի կանխարգելման հնարավոր ռազմավարություն[13][20][25]։ Այնուամենայնիվ, Ամերիկյան քաղցկեղի միությունը մատնանշում է հիվանդության հազվադեպությունը և նշում, որ ոչ Ամերիկյան մանկաբուժական ակադեմիան, ոչ էլ Կանադայի մանկաբուժության ակադեմիան խորհուրդ չեն տալիս սովորական նորածնային թլպատում կատարել[6]։
- Ֆիմոզը կարելի է կանխարգելել՝ պահպանելով պատշաճ հիգիենա[24]։
- Պարաֆիմոզը կարելի է կանխել՝ երկար ժամանակ ծայրային թլիպը հետ քաշված չթողնելով[24]։
Բուժում
Առնանդամի քաղցկեղի բուժումը տարբեր է՝ կախված ախտորոշման պահին քաղցկեղի կլինիկական փուլից[26]։ Գոյություն ունեն առնանդամի քաղցկեղի բուժման մի քանի տարբերակներ՝ կախված փուլից։ Դրանք ներառում են վիրաբուժությունը, ճառագայթային թերապիան, քիմիաթերապիան և կենսաթերապիան։ Ամենատարածված բուժումը վիրահատության հինգ տեսակներից մեկն է.
- Լայն տեղային հեռացում՝ ուռուցքը և շրջակա առողջ հյուսվածքները հեռացվում են
- Միկրովիրաբուժություն՝ մանրադիտակով կատարված վիրահատությունը կիրառվում է հնարավորինս քիչ առողջ հյուսվածք հեռացնելու համար
- Լազերային վիրաբուժություն՝ լազերային լույսն օգտագործվում է քաղցկեղային բջիջները այրելու կամ վերացնելու համար,
- Թլպատում՝ հեռացվում է քաղցկեղային սկզբնական օջախը,
- Ծայրատում՝ առնանդամի մասնակի կամ ամբողջական հեռացում, հնարավոր է նաև ավշային հանգույցների հետ միասին։
Ճառագայթային թերապիայի դերը ներառում է օրգան խնայող մոտեցում առնանդամի քաղցկեղի վաղ փուլերում[27]։
Կանխատեսում
Հիվանդների համար կանխատեսումը կարող է զգալիորեն տատանվել՝ կախված թե որ փուլում է եղել։ Ընդհանուր առմամբ, որքան շուտ ախտորոշվի քաղցկեղը, այնքան ավելի լավ կլինի կանխատեսումը։ Առնանդամի քաղցկեղի տարբեր փուլերի 5-ամյա ընդհանուր ապրելության մակարդակը կազմում է մոտ 50%[23]։
Համաճարակաբանություն
Առնանդամի քաղցկեղը զարգացած երկրներում հազվագյուտ է հանդիպում, տարեկան հիվանդացությունը տատանվում է 0.3-ից 1-ը 100000-ից, ինչը կազմում է բոլոր չարորակ նորագոյացությունների 0.4-0.6%-ը[20]։ Տարեկան հիվանդացությունը ԱՄՆ-ում մոտավորապես 1։ 100000 է[28], 1։ 250,000 Ավստրալիայում[29], իսկ Դանիայում՝ 0,82։ 100 000[30]: Միացյալ Թագավորությունում տարեկան ամենաքիչը 500 տղամարդու շրջանում առնանդամի քաղցկեղ է ախտորոշվում[12][31]։
Զարգացող երկներում առնանդամի քաղցկեղը շատ ավելի տարածված է։ Օրինակ՝ Պարագվայում, Ուրուգվայում, Ուգանդայում և Բրազիլիայում հիվանդացությունը կազմում է համապատասխանաբար 4,2, 4,4, 2,8 և 1,5–3,7 100000-ի դիմաց[8][20]։Հարավային Ամերիկայի որոշ երկրներում, Աֆրիկայում և Ասիայում քաղցկեղի այս տեսակը կազմում է տղամարդկանց չարորակ հիվանդությունների մինչև 10%-ը[20]։
1997 թվականի դրությամբ կյանքի ընթացքում հիվադացության ռիսկը գնահատվել է որպես 1։ 1437 Միացյալ Նահանգներում և 1։ 1694-ից Դանիայում[32]։
Ծանոթագրություններ
Տես նաև
Արտաքին հղումներ
Դասակարգում | |
---|---|
Արտաքին աղբյուրներ |
|
Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Առնանդամի քաղցկեղ» հոդվածին։ |