Լաո Ցզի

Ավանդական աղբյուրներում Լաո Ցզիի չինական անունը Լի Էր էր, իսկ նրան քաղաքավարի դիմելու համար անվանում էին Բոյանգ։ Հետմահու հայտնի անունն էլ՝ Լի Դան։ Լաո Ցզի-ն նրա պատվավոր կոչումն է, "մեծ, սուրբ"^[4]) և ], "վարպետ"^[4])։ Անգլերենով այն հաճախ արտասնվում է։ Նրան անվանել են տարբեր ձևերով, դրա հետևանքով էլ խառնաշփոթներ է առաջացել։

Ամենից օգտագործվող ձևը Լաո Ցզին է^[5]։ Այն Հանյու Պինինի համակարգ վրա է հիմնված,որն էլ ընդունվել է Չինաստանի մեծ թերակղզու կողմից 1958 թվականին^[6],իսկ 2009 թվականին Թայվանի կողմից^[7]։ 20-րդ դարի ընթացում ավելի շատ օգտագործում էին Լոա Ցզու-ն՝հիմնված լինելով նախկինում տարածված Վեիդ Գիլսի տառադարձության համակարգի վրա։

Որպես կրոնական գործիչ նրան երկրպագում են՝ անվանելով «Գերագույն Իշխան»^[8] և «Երեք լույսերից մեկը»։

Տան դինաստիայի ընթացքում նրան շնորհվել է «առեղծվածային և նախաստեղծ կայսր» կոչումը^[9]։

20-րդ դարի կեսերին գիտնականների միջև անհամաձայնություն ծագեց Լաո Ցզինի պատմական անձի շուրջ, իսկ «Դաո Դե Ցզի» երկն էլ ոմանք անվանեցին «Շատերի ձեռքով ծաղկաքաղ արված դաոսական ասույթներ»^[10]։ Փիլիսոփա Ալլան Վոթսը մոտենալով խնդրին ավելի զգուշությամբ ՝ հայտնեց,որ այդ թերահավատությունը պատմական,կրոնական,հոգևոր դեմքերի նկատմամբ գալիս է ակադեմիական նորաձևությունից, հավելելով, որ անհնար է երբևէ հստակ դիրքորոշման գալը^[11]։

Լաո Ցզինի մասին ամենավաղ հիշատակումը եղել է մ․թ․ա. 1-ին դարում պատմաբան Սիմա Քիանի «Ականավոր պատմաբանների արձանագրություն»-ում՝ հավաքված ավելի վաղ պատմաբանների զեկույցներից։

Լաո Ցզինը համարվել է մ․թ․ա. 6-րդ կամ 5-րդ դարաշրջանում Կոնֆուցիոսի ժամանակակիցը։ Նրա ազգանունը Լի էր, իսկ անունը Էր կամ Դան։

Նա եղել է կայսերական արխիվների պաշտոնական դեմքը և մինչ արևմուտք տեղափոխվելը, գրել է երկու մասից բաղկացած գիրք ։

Ըստ երկրորդ տեսակետի Լաո Ցզինը և Կոնֆուցիոսը եղել են տարբեր ժամանակաշրջանում, այն էլ, որպես Լաո Լաիզի և գրել է 15 մասից բաղկացած գիրք։

Երրորդ տեսակետի համաձայն նա եղել է դատական աստղագետ Լաո Դենը,ով ապրել է մ․թ․ա 4-րդ դարում՝ Ցին դինաստիայի Սյան Գուն թագավորի օրոք^[12][13]։ «Դաո Դե Ցզի» վերականգնված ամենահին տեքստը գրվել է մ․թ․ա․ 4-րդ դարում բամբուկի վրա^[14]։

Ավանդական զրույցները ասում են, որ Լաո Ցզինը եղել է գիտնական, որը աշխատել է արխիվների պահպանող Չժու դինաստիայի օրոք։

Սա միանգամայն հնարավորություն էր տալիս նրան մոտ լինել Հուան Դի (Դեղին) կայսեր և մնացած ժամանակակից, դասական հեղինակների աշխատանքներին։

Պատմությունը հաստատում է, որ Լաո Ցզինը երբեք պաշտոնական դպրոց չի բացել,այնուամենայնին, մեծ թվով աշակերտներ, հետևորդներ է ունեցել։

Բազում անհաստատ պատմություններ կան,որտեղ խոսվում է Կոնֆուցիոսի հետ ժամանակակից լինելու մասին, բայց այդ մասին խոսվող ամենահայտնի գիրքը «Չժուանժի»ն է^[15][16]։ Նա հաճախ ստիպված էր Չու Յոն գյուղից գնալ Չժու։ Ըստ տվյալների Լաո Ցզինը ամուսնացել էր և ուներ մեկ տղա,որը հետագայում դարձել էր հաջողակ զինվորական։ Որոշ տոհմեր, իրենց համարում են Լի ընտանիքի, Լաո Ցզիի սերունդը՝ ներառյալ Տան դինաստիայի կայսրերը^[17][18][19]։ Այն հայտնի է,որպես Լոնգհի Լի տոհմ։ Սիպկինսների խոսքերով, նրանցից շատերը, եթե ոչ բոլորը, կասկածի տեղիք են տալիս և համարվում են Լաո Ցզիի գրականության ազդեցության վկաները Չինական մշակույթում^[20]։

Ըստ Ճան Ցիանի երրորդ պատմության, Լաո Ցզին հոգնելով Չանգչժոյի բարոյական անկումից և նկատելով թագավորության անկումը 80 տարեկան հասակում ուղևորվեց դեպի արևմուտք՝ ճգնավորի կյանքով ապրեու համար։

Արևմտայան քաղաքի դարպասում (կամ թագավորությունում) եղել է Յին Հի դռնապան։ Պահակը տեսնելով այդ քաղաքում Լաո Ցզիին խնդրել էր մինչ նրա մահանալը, գրել իր իմաստուն մտքերը՝ երկրի բարելավման համար։ Լաո Ցզիի երկը անվանցվեց «Դաո Դե Ցզի», թեև գրքի այսօրվա օրինակում կան ավելի վաղ ժամանակներից հավելումներ։ Որոշ պատմվածքներում ասվում է՝ պահակը այնքան է տպավորված լինում Լաո Ցզիի աշխատանքով,որ դառնում է նրա հետևորդը և միասին մեկնում են, որից հետո ոչ ոք այլևս նրանց չի տեսնում^[21]։ Մեկ ուրիշ պատմության մեջ Մեծ Վարպետը ճանապարհորդելով ամբողջ Հնդկաստանով մեկ կրթում է Սիդհարթա Գաութամային (Բուդդա)։ Մյուսներն էլ պնդում են, թե նա Բուդդան է^[15][22]։

17-րդ դարի Սանդոգ Սունանգի աշխատությունում («Երեք քարանձավների մարգարիտնե պայուսակ»), գովաբանվում է Լաո Ցզիի և Յին Հիի հարաբերությունները։ Լաո Ցզինը գալով արևմտյան դարպաս, ցանկանում էր ապրել, որպես գյուղացի,սակայն Յին Հին նրան ճանաչեց և խնդրեց,որ ուսուցանի իրեն։

Այն,որ նրան ճանաչեց դռնապանը և խնդրեց,որ ուսուցանի նրան, դա Լաո Ցզինի ընդհանրապես դուր չէր եկել,քանի որ բացատրություններ էր պահանջվում։ Յին Հին արտահայտեց իր խորը փափագը դաո-ն գտնելու համար ՝ բացատրելով, որ իր երկար տարիների ուսումանասիրությունը աստղագիտության ոլորտում թույլ տվեց ճանաչել Լաո Ցզինի մոտեցումը։ Յին Հին դարձավ Լաո Ցզինի աշակերտը։ Սա օրինակելի փոխգործակցություն է Դաոիստ ուսուցչի և աշակերտի միջև՝ արտացոլելով ձգտող աշակերտի փորձարկումը մինչ ընդունվելը։ Նման նվիրյալը,ինչպես և սպասվում է, ապացուցել է իր վճռականությունը և տաղանդը՝ հստակ արտահայտելով ցանկությունները՝ ցույց տալով,որ արդեն իսկ ունի ինքնուրույն առաջընթաց իր դաոյի ճանապարհի ընթացքում^[23]։

«Երեք քարանձավների մարգարիտնե պայուսակ»_ում շարունակվում է զուգահեռ որոնումները։ Յին Հինը ստացավ իր կարգադրությունները, երբ Լաո Ցզինը «Դաո Դե Ցզի»-ի հետ մեկտեղ փոխանցեց նաև այլ տեքստեր,պատվիրաններ, և որպես դաոիզմի հետևորդ արժանացավ մի շարք գրությունների,մեթոդների և տեխիկաների։ Սա միայն սկզբնական կարգադրություններն էին, Յին Հինին հարկավոր էր կանոնավորել իր հնարավորությունները,որի համար Լաո Ցզինը տվեց 3 տարի լրացուցիչ ժամանակ։ Յին Հինը իր կյանքի ողջ ժամանակը նվիրեց կարգադրությանը։ Նշանակված Ժամանակի ավարտից հետո, Յին Հինը կրկին ցույց տալով իր հավատարմությունը ուղարկում է սև ոչխար դեպի շուկա,որպես համաձայնության նշան։ Երբ նրանք վերջապես կրկին հանդիպում են Լաո Ցզինը հայտարաում է, որ Յին Հինի հավերժական անունը լսվեց երկնքում և կոչ է անում երկնային շքերթին հագցնել նրան՝ Յին Հինին, անմահների հագուստը։ Պատմությունը շարունակվում է նրան,որ Լաո Ցզին պարգևատրում է նրան մի շարք տիտղոսներով,անգամ տանելով տիեզերական ճամփորդության հասցնում է ինը երկինքների։ Այս ֆանտաստիկ ճանապարհորդությունից հետո երկուսն էլ դուրս են գալիս արևմտյան բարբարոսներով բնակցված տարածք։

Ուսանելու շրջանը,վերամիավորումը և ճամփորդությունը նկարագրում են միջնադարյան դաոիզմի բարձրաստիճան կրոնական հոգեվիճակի հասնելը՝ անվանելով այն «Երեք քարանձավների ուսուցիչ»։ Լեգենդում Լաո Ցզինը դաոիզմի սքանչելի ուսուցիչ է, իսկ Յին Հինը՝ իդելական աշակերտ։ Լաո Ցզին ներկայացվում է որպես դաո անձնավորություն՝ նվիրելով իր գիտելիքները մարդկության փրկությանը։ Յին Հինը հետևորդն էր պաշտոնական նախապատրաստման՝ հաջորդականություն, փորձարկում, նախապատրաստում և ձեռք բերում։

Լաո Ցզիի պատմությունը սկսած Հան դինաստիայից ունի կրոնական մեծ հնչերանգ։ Քանի որ դաոիզմը հաստատվեց ,Լաո Ցզին էլ համարվեց որպես Աստված։

Հայտնությունը՝ Դաոյից աստվածային Լաո Ցզիի, արդյունքում հանգեցրեց Մեծ Վարպետի երկնային ճանապարհին։ Ըստ դաոիզմի ավելի վաղ ավանդությունում Լաո Ցզին եկել է երևալու, որպես դաոյի անձնավորություն։ Նա ասել է,որ պատմության ընթացքում բազմաթիվ վերափոխումների է ենթարկվել՝ հավատարիմ մնալով իր ճանապարհին։

Կրոնական դաոիզմում հաճախ ասվում է,որ Մեծ Վարպետը «Դաո Դե Ցզի» գրելուց հետո չի անհետացել, այլ ճանապարհորդել է և բացահայտել դաոն^[24]։ Դաոսական միֆալոգիայի համաձայն, Լաո Ցզիի մայրը հղիացել է ընկնող աստղերին նայելիս։ Նա իր մոր արգանդում ապրել է 62 տարի, իսկ նրա ծնվելու ընթացքում մայրը եղել է սալորի ծառին հենված (Չինական Լի ազգանունը սալոր է խորդադաում)։ Լաո Ցզին ասում էր,որ միանգամից ծնվել է հասուն մարդ, ով ուներ երկար մորուք և երկար ականջներ, որոնք էլ իրենց հերթին նշանակում են իմաստությու ևերկար կյանք^[25][26]։ Մեկ ուրիշ առասպելում էլ ասվում է՝ իր առաջին ծնունդից հետո ՝Ֆու Սի ժամանակաշրջանում, վերածնվել է 13 անգամ։ Իր վերջին վերափոխման ժամանակ Լաո Ցզին ապրել է 990 տարի անցկացնելով՝ կյանքի տարիները ճանապարհորդելով և դաոն բացահայտելով^[24]։

Վիքիքաղվածքն ունի քաղվածքների հավաքածու, որոնք վերաբերում են

Լաո Ցզի հոդվածին

• dpir.mskh.am

Վիքիքաղվածքն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Լաո Ցզի» հոդվածին։

Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Լաո Ցզի» հոդվածին։