Լատվիայի տնտեսություն

Դարեր շարունակ Հանզայական և Գերմանական ազդեցության տակ, իսկ հետո միջպատերազմյան անկախության ժամանակ Լատվիան օգտագործել է իր աշխարհագրական դիրքը որպես արևելք-արևմուտք առևտրային կարևոր կենտրոն։ Արդյունաբերությունը սպասարկել է տեղական շուկաներին, մինչդեռ փայտանյութը, թուղթը և գյուղատնտեսական ապրանքները Լատվիայի հիմնական արտահանման միջոցներն են եղել։

Մինչ Առաջին համաշխարհային պատերազմը, Լատվիան առաջադեմ արտադրական հանգույց է հանդիսացել Ռուսական կայսրությունում, որը հիմնականում սպասարկել է ռուսական շուկան^[8]։ 1918 թվականին՝ անկախություն ձեռք բերելուց հետո, Լատվիան կորցրել է առաջադեմ արտադրական կենտրոնի իր կարգավիճակը^[8]։ Լատվիան միջպատերազմյան ժամանակաշրջանում ձգտել է դառնալ սննդամթերքի միջազգային արտահանող և վերաարդյունաբերականացվել^[8]։ Լատվիայում մեկ շնչին ընկնող ՀՆԱ-ի աճ է գրանցվել միջպատերազմյան ժամանակաշրջանում, թեև որոշ տնտեսական պատմաբաններ պնդում են, որ Կարլիս Ուլմանիսի ավտորիտար ռեժիմի (1934-1940) ժամանակաշրջանում եղել է լճացում^[8]։

Իր անկախությունը վերականգնելուց հետո Լատվիան շարունակել է շուկայական ուղղվածություն ունեցող բարեփոխումները, թեև չափված տեմպերով։ Նրա ազատ առուվաճառքի արժույթը՝ լատը, ներդրվել է 1993 թվականին և կայուն ձևով արժևորվել է համաշխարհային խոշոր արժույթների նկատմամբ։ Գնաճը 1992 թվականի 958,6%-ից կրճատվել է մինչև 25%՝ մինչև 1995 թվականը, իսկ 1,4%՝ մինչև 2002 թվականը։

Մինչև 2008 թվականի կեսերը Լատվիան ունեցել է Եվրոպայի ամենաարագ զարգացող տնտեսությունը։ 2003 թվականին ՀՆԱ-ի աճը կազմել է 7,5%, գնաճը՝ 2,9%։ Խորհրդային շրջանի կենտրոնացված պլանային համակարգը փոխարինվել է ազատ շուկայական սկզբունքների վրա հիմնված կառույցով։ 2005 թվականին մասնավոր հատվածի մասնաբաժինը ՀՆԱ-ում կազմել է 70%^[9]։ Մինչ թեթև արդյունաբերության վերականգնումը և Ռիգայի՝ որպես տարածաշրջանային ֆինանսական և առևտրային կենտրոնի վերածվելը՝ փոխհատուցել են պետական արդյունաբերական հատվածի և գյուղատնտեսության կրճատումը։ Գործազրկության պաշտոնական ցուցանիշը պահպանվել է 7%-10% միջակայքում։

Տնտեսական անկում 2008-2010 թվականներ

2007-2008 թվականների ֆինանսական ճգնաժամը լրջորեն խաթարել է Լատվիայի տնտեսությունը՝ հիմնականում հեշտ վարկային փուչիկի արդյունքում, որը սկսել է գոյանալ 2004 թվականին։ Փուչիկը պայթել է՝ հանգեցնելով արագ թուլացող տնտեսության՝ հանգեցնելով բյուջեի, աշխատավարձերի և գործազրկության ճգնաժամի^[10]։ Լատվիան ամենավատ տնտեսական ցուցանիշն ունեցել է 2009 թվականին, որի տարեկան աճը միջինում կազմել է -18%։

Լատվիայի տնտեսությունը մտել է հարկաբյուջետային անկման փուլ 2008 թվականի երկրորդ կիսամյակի ընթացքում՝ վարկային սպեկուլյացիաների երկարատև շրջանից և անշարժ գույքի արժեքների անիրատեսական գնաճից հետո։ 2007 թվականի ազգային հաշվի դեֆիցիտը ներկայացրել է տարվա համար ՀՆԱ-ի ավելի քան 22%-ը, մինչդեռ գնաճը գործել է 10%^[11]։ 2009 թվականին գործազրկությունն աճել է մինչև 23% և եղել ամենաբարձրը ԵՄ-ում^[12]։

2008 թվականի տնտեսագիտության Նոբելյան մրցանակակիր Փոլ Քրուգմանը 2008 թվականի դեկտեմբերի 15-ին New York Times-ի իր Op-Ed սյունակում գրել է.

«Սուր խնդիրները Եվրոպայի ծայրամասում են, որտեղ շատ ավելի փոքր տնտեսություններ ճգնաժամեր են ապրում, որոնք խիստ հիշեցնում են Լատինական Ամերիկայի և Ասիայի անցյալի ճգնաժամերը. Լատվիան նոր Արգենտինան է»^[13]:

2009 թվականի օգոստոսին Լատվիայի ՀՆԱ-ն տարեկան կտրվածքով նվազել է 20%-ով, իսկ Standard & Poor's-ը կանխատեսել է հետագա ևս 16% անկում։ Արժույթի միջազգային հիմնադրամն առաջարկել է դևալվացիայի ենթարկել Լատվիայի արժույթը, սակայն Եվրամիությունը դեմ է եղել դրան՝ պատճառաբանելով, որ Լատվիայի պարտքի մեծ մասը արտահայտված է արտարժույթով^[14]։ Ֆինանսական տնտեսագետ Մայքլ Հադսոնը, նախքան արժեզրկումը, հանդես է եկել արտարժութային պարտավորությունները լատվիական լատով վերահաշվարկելու օգտին նախագծով։

Այնուամենայնիվ, մինչև 2010 թվականը վկայություններ են եղել, որ Լատվիայի ներքին արժեզրկման քաղաքականությունը հաջող է^[15]։

Տնտեսական աճ 2010-2012 թվականներ

Երկրի տնտեսական իրավիճակը բարելավվել է 2010 թվականից սկսած^[16], և 2012 թվականին Լատվիան ԱՄՀ-ի գործադիր տնօրեն Քրիստին Լագարդի կողմից^[17] բնութագրվել է որպես հաջողված՝ ցույց տալով աճի ուժեղ կանխատեսումներ։ Լատվիայի տնտեսությունն 2011 թվականին աճել է 5,5%-ով^[18], իսկ 2012 թվականին՝ 5,6%-ով՝ հասնելով Եվրոպայում աճի ամենաբարձր տեմպերին^[19]։ ՀՆԱ-ն 2018 թվականին գերազանցել է նախաճգնաժամային մակարդակը^[20]։

Տնտեսական հետևանքներ 2022-2023 թվականներ

2022 թվականի փետրվարին Ռուսաստանի ներխուժումն Ուկրաինա որոշ տնտեսական խնդիրներ է առաջացրել Լատվիայում։ ՀՆԱ-ի իրական աճը 2022 թվականին դանդաղել է մինչև 2,8 տոկոս՝ 2021 թվականի 4,3 տոկոսից։ Ռուսաստանը Լատվիայի հիմնական առևտրային գործընկերն է, և ԵՄ պատժամիջոցներն ազդել են դրա վրա։ Էներգիայի արժեքի կտրուկ աճը, գազի և նավթի այլընտրանքային աղբյուրներ փնտրելու անհրաժեշտությունը, ինչպես նաև լոգիստիկ խնդիրները հանգեցրել են նրան, որ 2022 թվականին գնաճը միջինում կազմել է 17,2%, իսկ 2023 թվականին նորից իջել է՝ հասնելով միանիշ թվի^[21]։

Լատվիայում սեփականաշնորհումը գրեթե ավարտված է։ Գործնականում նախկինում պետական սեփականություն հանդիսացող բոլոր փոքր և միջին ընկերությունները սեփականաշնորհվել են՝ թողնելով միայն փոքր թվով քաղաքականապես զգայուն խոշոր պետական ընկերություններ։ Մասնավորապես, երկրի գլխավոր էներգետիկ և կոմունալ ծառայություններ մատուցող ընկերությունը՝ Լատվէներգոն, մնում է պետական սեփականություն, և այն սեփականաշնորհելու ծրագիր չկա։ Կառավարությունը նաև փոքրամասնության բաժնետոմսեր ունի Վենտսպիլս նավթի տարանցման ընկերությունում և երկրի գլխավոր հեռահաղորդակցական Լատտելեկոմ ընկերությունում, սակայն նա նախատեսում է մոտ ապագայում հրաժարվել իր բաժնետոմսերից։

Օտարերկրյա ներդրումները Լատվիայում դեռ համեստ են՝ համեմատած հյուսիս-կենտրոնական Եվրոպայի մակարդակների հետ։ 1997 թվականին Լատվիայում ընդունվել է օրենք, որն ընդլայնել է հողի վաճառքի շրջանակը, ներառյալ հողի վաճառքն օտարերկրացիներին։ Լատվիայի ընդհանուր օտարերկրյա ուղղակի ներդրումների 10,2%-ը ամերիկյան ընկերությունները ներդրել են 1999 թվականին (127 մլն $): Նույն թվականին ԱՄՆ-ն արտահանել է 58,2 մլն $-ի ապրանքներ և ծառայություններ Լատվիա և ներմուծել 87,9 մլն $-ի ապրանքներ՝ ցանկանալով միանալ արևմտյան տնտեսական հաստատություններին, ինչպիսիք են՝ Առևտրի համաշխարհային կազմակերպությունը, ՏՀԶԿ-ն և Եվրամիությունը։ Լատվիան 1995 թվականին ստորագրել է Եվրոպական համաձայնագիր ԵՄ-ի հետ՝ 4 տարի անցումային շրջանով։ Լատվիան և Միացյալ Նահանգները պայմանագրեր են ստորագրել ներդրումների, առևտրի և մտավոր սեփականության պաշտպանության, կրկնակի հարկումից խուսափելու մասին։

Միջին աշխատավարձն ավելի բարձր է Ռիգայում և Վենտսպիլսում և նրանց շրջակայքում, որտեղ հետ են մնում ցամաքային սահմանամերձ շրջանները, հիմնականում Լատգալե շրջանը։

Հիմնական

Գյուղատնտեսություն

Լատվիայում 2018 թվականին արտադրվել է՝

• 1,4 մլն տոննա ցորեն,
• 426 հազար տոննա կարտոֆիլ,
• 306 հազար տոննա սովորական գարի,
• 229 հազար տոննա սևուկ,
• 188 հազար տոննա ցանովի վարսակ,
• 81 հազար տոննա աշորա,
• 80 հազար տոննա ունդ,

ի հավելումն այլ գյուղատնտեսական ապրանքների ավելի փոքր արտադրությունների^[22]։

Մշակող արդյունաբերություն

• Տրիկոտաժե արտադրանքներ՝ 1965 թվականից

Ծառայությունների ոլորտ

2022 թվականին Լատվիայում գրանցված ամենաշատ ընկերություններ ունեցող ոլորտը ծառայություններն է՝ 71,692 ընկերություններով, որին հաջորդում են մանրածախ առևտուրը և ֆինանսները, ապահովագրությունը և անշարժ գույքը՝ համապատասխանաբար 15,300 և 10,287 ընկերություններով^[23]։

Էներգետիկ

Լատվիական էլեկտրաէներգիայի մեծ մասն արտադրվում է հիդրոէլեկտրակայանով։ Խոշորագույն ՀԷԿ-երն են Պլավինասի հիդրոէլեկտրակայանը, Ռիգայի հիդրոէլեկտրակայանը և Կեգում հիդրոէլեկտրակայանը։

2017 թվականին ՀԷԿ-ում արտադրվել է մոտ 4381 ԳՎտժ, իսկ հողմային էներգիայում՝ 150 ԳՎտժ։ 2021-2030 թվականների էներգետիկ ծրագրի շրջանակներում նախատեսվում է ավելացնել հողմային էլեկտրաէներգիայի արտադրությունը։

Լատվիան իր բնական գազի 100%-ը ներմուծում էր Ռուսաստանից^[24], մինչդեռ 2023 թվականի հունվարին արգելվել է դրա ներմուծումը։

Տրանսպորտ

Հիմնական նավահանգիստները գտնվում են Ռիգայում (Ռիգայի ազատ նավահանգիստ և Ռիգայի ուղևորային տերմինալ), Վենտսպիլսում (Վենտսպիլսի նավահանգիստ) և Լիեպայայում (Լիեպայա նավահանգիստ)։ Տարանցիկ երթևեկության մեծ մասն օգտագործում է դրանք, իսկ բեռների կեսը հում նավթ և նավթամթերքներ են։

Լատվիական երկաթուղին Լատվիայի ազգային պետական երկաթուղային ընկերությունն է։ Նրա դուստր ընկերությունները և՛ ուղևորափոխադրումներ են իրականացնում, և՛ մեծ քանակությամբ բեռնափոխադրումներ են իրականացնում։ Բեռնատար գնացքները գործում են ողջ ընթացիկ ուղևորային ցանցով, և մի շարք գծեր ներկայումս փակ են ուղևորների սպասարկման համար։

Ռիգայի միջազգային օդանավակայանը Լատվիայի միակ խոշոր օդանավակայանն է, որը տարեկան տեղափոխում է մոտ 5 միլիոն ուղևոր։ Այն Բալթյան երկրների ամենամեծ օդանավակայանն է և ուղիղ չվերթներ ունի 30 երկրների ավելի քան 80 ուղղություններով։ Այն նաև հանդիսանում է Air Baltic-ի գլխավոր հանգույցն է։

• Բալթյան վագրեր
• Եվրոպայի տնտեսություն