Լեսբոսի քարացած անտառ

Լեսբոս կղզու քարացած անտառների ձևավորումը կապված է հրաբխային ակտիվ գործունեության հետ, որը տեղի է ունեցել օլիգոցենի դարաշրջանում և տևել է մինչև միոցենի միջին շրջանները, մոտավորապես 20 մլն տարի առաջ։ Հրաբխային գործունեության արդյունքում, բավական կարճ ժամանակահատվածում պիրոկլաստիկ նյութերը և հրաբխային մոխիրը ամբողջովին ծածկեցին կղզային բուսականությունը, ստեղծելով ներքին անաերոբիական միջավայր և մեկուսացնելով բույսերի հյուսվածքները արտաքին կլիմիական միջավայրի ազդեցությունից։ Հրաբխային ակտիվությունը ստեղծել է հարուստ երկօքսիդի սիլիցիումի հիդրոջերմային լույծույթներ, որոնք ինտենսիվորեն պտտվում էին և միախառնվում էին մոխրի հետ, ծածկելով բույսերը։ Աստիճանաբար ծառերի օրգանիկ նյութերը միախառնվեցին հանքանյութերի հետ, ձևավորելով քարացաածություններ։ Շնորհիվ դիագենեզի բարենպաստ պայմանների ընթացման ծառերի մորֆոլոգիական յուրահատկությունները, այնպիսիք ինչպիսիք են տարեկան օղակները, անոմալիաները արտաքին կեղևի և այլն, պահպանվել են լավ վիճակում։ Տարբեր մետաղական օքսիդների առկայության պայմաններում, ինչպիսիք են երկաթը, պղինձը և մանգան, քարացությունները բազմաշերտ երանգներ ունեն։

Քարացած լեռան ֆլորան հաշվում է ավելի քան բույսերի 46 տարբեր տեսակներ, որոնք գտնվել և նույնականացվել են։ Քարացած բույսերի տեսակի նույնականացումը հնարավոր է դարձել հյուսվածքների լավ պահպանման շնորհիվ։ Լեսբոսի քարացած անտառը ներկայացնում է իրենից ծառերի էկոհամակարգը, որը աճում էր Էգեյան շրջանում միոցենի ստորին դարաշրջանում, մոտավորապես 18․5 մլն տարի առաջ։ Այս անտառը միախառնված էր միջարևադարձային անտառների հետ, որը ուներ բուսականության լայն բազմազանություն, գլխավորապես փշատերևների և ծաղկավոր բույսերի։ Սիգրիի շրջանում հայտնաբերվել է ձարախոտի քարացած ծառ Pronephrium striacum։

Լեսբոսի քարացած անտառում փշատերևները մեծ մասն են կազմում են։ Դրանց մեջ են սոճազգիները (լատին․՝ Pinaceae), կենազգիները (լատին․՝ Taxaceae) և նոճազգիները (լատին․՝ Cuprassaceae)։ Նոճազգիներին է դասվում այնպիսի տեսակներ, ինչպիսիք են Կուննինգհամիան և սեքվոյայի նախնիները, որոնցից հիմնականում կազմված է քարացած անտառը։ Հայտնաբերվել են այլ հազվագյուտ տեսակներ, որոնց տեսակները ժամանակակից շրջանում չկան։

Հայտնաբերված քարացուծությունները ներառում են իրենց մեջ մեծ քանակությամբ բուսատեսակներ։ Դրանցից առավել տարածված են համարվում դափնազգիները (լատին․՝ Lauraceae) и հաճարազգիները (լատին․՝ Fagaceae)։ Հաճարազգիների ընտանիքից բացի հանդիպում են կաղնին և շագանակը։ Եբենոսազգիներից (լատին․՝ Ebenaceae) այստեղ հանդիպում է արմավենին, ուռենիներից (լատին․՝ Salicaceae) բարդին և ուռենին, կեչազգիներից (լատին․՝ Betulaceae) կեչին, լաստենին և բոխին։ Լեսբոսում հայտնաբերվել է նաև այլ տեսակի բույսեր, ինչպիսիք են լայմը, թխկին, մոշը և աղտորը։

Չնայած ֆլորան քարացած անտառի մանրակրկիտ ուսումնասիրվել է, բայց քիչ բան է հայտնի այդ ժամանակվա ֆաունայի մասին։ 1999 թվականին Լեսբոսի Պատմության թանգարանի կողմից Անթիսսի շրջանում իրականացվող պեղումների ժամանակ հայտնաբերվեց կենդանու ոսկորներ, որը առաջինն էր, որ հայտնաբերվեց քարացած անտառի տարածքում։ Ոսկորները պատկանում էին դինոտերային (լատին․՝ Deinotherium), որը ժամանակակից փղերի նախատիպն է եղել և ապրել է 18․4 մն տարի առաջ։ Սա Հունաստանում հայտնաբերած ամենահին դինոտերայի ոսկորներն են, և ըստ ամենայնի Եվրոպայում էլ։

Առաջին հիշատակությունները Լեբսոսի քարացած անտառների կարելի է գտնել հին հույն փիլիսոփա Թեոփրաստես (Ք․ա․ 370—287) աշխատություններում։ Ավելի ուշ, առաջին գիտական հղումները կատարվել են ավստրիացի բուսաբան Ունգեր Ֆրանցի (1800—1870) կողմից։ Ունգերի հետազոտությունները նպաստեցին մեծ քանակությամբ հեզատոտությունների իրականացմանը։

Հունական կառավարությունը նախաձեռնեց մի շարք քայլեր անտառի պահպանության համար։ 1958 թվականի հունվարի 31-ին հրատարակվեց երկրի մշակույթի նախարարի առաջին որոշումը, համաձայն որի քարացած անտառը դառնում էր հատուկ պահպանվող գոտի։ 1965 թվականին գյուղատնտեսության նախարարի որոշմամբ տեղի ունեցավ երկու շրջանների (Մպալա Ալոնիա և Գամանդրոուլ) 500 հեկտար տարածքների սեփականազրկման գործընթաց, որոնցում առկա էին մեծ քանակությամբ քարացած ծառեր, նրանց պաշտպանության համար։

1985 թվականի սեպտեմբերի 19-ին Հունաստանի նախագահի թիվ 443 հրամանի համաձայն Լեսբոսի վրա ստեղծվեց 1 ծովային և 4 ցամաքային պարկեր, որոնք ընդհանուր առամամբ ունեին 516,5 հեկտար տարածք, իսկ քարացած անտառը հայտարարվեց բնության հուշարձան, որը պահպանվում է պետության կողմից։ 1987 թվականին ստեղծվեց Քարացած անտառների պարկը, որում էլ իրականացվեցին առաջին պեղուները, հետիոտնային երթուղին կառուցելու ժամանակ։ Ոչ հեռու պարկի մուտքից հայտնաբերվեց ծառի բուն 20 մ երկարությամբ։

1994 թվականին Սիգրում բացվեց Լեսբոսի պատմության թանգարանը, որի գործունեությունը ուղղված է անտառի հետազոտմանը և պահպանմանը։ Թանգարանը նաև անց է կացնում կրթական աշխատանքներ։ 2000 թվականից սկսած թանգարանը հանդիսանում է Եվրոպական գեոպարկերի ցանցի հիմնադիրներից մեկը, իսկ 2004 թվականին միացավ ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի Համաշխարահային գեոպարկերի ցանցին։ 2001 թվականին արդյունավետ աշխատանքի համար թանգարանը արժանացավ Eurosite Management Award մրցանակին։

2000 թվականին թանգարանի ադմինիստարցիայի խնդրանքով Սիգրից 500 մ հարավային ուղղությամբ հատկացվեց տարածք, որպեսզի ստեղծվի Պլակա պարկը։ Հողի հատկացումից անմիջապես հետո սկսվեցին հետազոտական աշխատանքները, որոնց ժամանակ հայտնաբերվեց 3,7 մ տրամագծով և 14 մ շրջագծի երկարությամբ ծառի բուն, որը հանդիսանում է ամենամեծ բունը երբևիցե հայտնաբերված քարացած ծառի։ 2005 թվականին Պլակա պարկը սկսել է իր գործունեությունը։

2012 թվականին սկսվեցին պեղումները Նիսիոպի կղզում, որի շնորհիվ բացահայտվեցին տասնյակ վայր ընկած բներ, որոնց շարքում կար 17․2 մ երկարությամբ և 1․70 մ հիմքի տրամագծով ցուցանմուշ։2012 թվականին Լեսբոսի կղզու պահպանվող տարածքները ընդալայնվեցին^[3]։

2014 թվականին Հունաստանի նախաձեռնությամբ Քարացած ծառերի պարկը ընդգրկվեց ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի համաշխարհային ժառանգության նախնական ցուցակում^[2][4]։