ՆԱՏՕ-Ռուսաստանի Դաշնություն հարաբերություններ
ՆԱՏՕ-Ռուսաստանի Դաշնություն հարաբերություններ, Հյուսիսատլանտյան ռազմական դաշինքի և Ռուսաստանի Դաշնության միջև հարաբերությունները սկզբնավորվել են 1991 թվականին Հյուսիսատլանտյան Համագործակցության Խորհրդի շրջանակներում[1][2]։ 1994 թվականին Ռուսաստանը միացավ Համագործակցություն հանուն խաղաղության (անգլ.՝ Partnership for Peace) ծրագրին և այդ պահից սկսած ՆԱՏՕ-ն և Ռուսաստանը ստորագրել են համագործակցության վերաբերյալ մի շարք կարևոր փաստաթղթեր[3] :Ռուսաստան—ՆԱՏՕ խորհուրդը ստեղծվել է 2002 թվականին անվտանգության և համատեղ ծրագրերի հարցերով զբաղվելու համար։ Համագործակցությունը Ռուսաստանի և ՆԱՏՕ-ի միջև այժ զարգանում է մի քանի գլխավոր ուղղություններով. պայքար ահաբեկչության դեմ, ռազմական համագործակցություն, համատեղ գործողություններ և համագործակցություն Աֆղանստանում, արդյունաբերական համագործակցություն և զենքերի չտարածման դեմ ծարագրեր[4]։2014 թվականի ապրիլի 1-ին ՆԱՏՕ-ն միակողմանիորեն որոշեց դադարեցնել համագործակցությունը Ռուսաստանի Դաշնության հետ՝ ի պատասխան Ուկրաինական ճգնաժամում Ռուսաստանի դերակատարության[5]։ 2017 թվականի փետրվարի 18-ին Ռուսաստանի Դաշնության արտաքին գործերի նախարար Սերգեյ Լավրովը ասաց, որ ՌԴ-ն կողմանկից է ՆԱՏՕ-ի հետ ռազmական համագործացկության վերսկսմանը[6]։ 2017 թվականի մարտի վերջերին Խորհուրդը ՆԱՏՕ-ի անդամ պետությունների արտգործնախարարների կոնֆերանս հրավիրեց Բրյուսելում[7]։
 | |
 ՆԱՏՕ |  Ռուսաստան |
Հետսառըպատերազմյան համագործակցություն
Բեռլինի պատի անկումից հետո ՆԱՏՕ-ն և ԽՍՀՄ-ը սկսեցին բանակցություններ վարել տարբեր մակարդակներով, այդ թվում՝ զենքի և զինամթերքի վերահսկողության պայմանագրերի վրեաբերյալ։ ԽՍՀՄ արտգործնախարար Էդուարդ Շևարդնաձենն 1989 թվականի դեկտեմբերի 19-ին կատարեց առաջին այցելությունը ՆԱՏՕ-ի կենտրոնակայան։ Այցին հաջորդեցին բանակցություններ ՆԱՏՕ-ի և ԽՍՀՄ-ի ռազմական ղեկավարության միջև[9]։Պաշտոնական հարաբերությունները և համագործակցությունը Ռուսաստանի և ՆԱՏՕ-ի միջև սկիզբ է առել 1991 թվականին Հյուսիսատլանտյան Համագործակցության խորհրդի շրջանականերում։ Հարաբերությունները ավելի խորացան, երբ 1994 թվականի հունիսի 22-ին Ռուսաստանը միացավ Համագործացկություն հանուն խաղաղության ծրագրին[10]։1997 թվականի մայիսի 27-ին` ՆԱՏՕ-ի Փարիզյան գագաթնաժողովի ժամանակ, ՆԱՏՕ-ն և Ռուսաստանը ստորագրեցին «Փոխադարձ հարաբերությունների, համագործացկության և անվտանգության հիմնարար ակտը»[11], որը հարաբերությունների հետագա զարգացման ամուր հիմք էր հանդիսանում։ Կողմերը հայտարարեցին, որ միմյանց չեն դիտարկում որպես հակառակորդներ, և հենվելով քաղաքական հարաբերությունների բարձրագույն մակարդակի վրա պատրաստ են կառուցել երկարատև խաղաղություն և անվտանգություն Եվրատլանտյան տարածաշրջանում։2009 թվականի դեկտեմբերին ՆԱՏՕ-ն դիմեց Ռուսաստանին օգնության խնդրանքով` Աֆղանստանում գործողություններ իրականացնելու համար։ Մասնավորապես անհրաժեշտ էր Ռուսաստանի թույլտվությունը իր տարածքի վրայով զորքի և զինամթերքի փոխադրման համար, ինչպես նաև խնդրում էր ուղղաթիռներ տրամադրել[12]։ Ռուսաստանը մերժեց այս խնդրանքները, բայց շարունակում էր թույլատրել իր տարածքով ոչ ռազմական մատակարարումները[13]։2011 թվականի հունիսի 6-ին ՆԱՏՕ-ն և Ռուսաստանը իրականացրեցին իրենց առաջին զորավարժությունը։ Սառը պատերազմից հետո այն երկրորդ համատեղ զորավարժությունն էր կողմերի միջև[14]։2012 թվականի ապրիլին Ռուսաստանում տեղի էին ունենում բողոքի ցույցեր ՆԱՏՕ-ին ներգրավվածության վերաբերյալ` գլխավորապես կազմակերպված ձախամետ ուժերի կողմից[15]։
Համագործակցության դադարեցում և ռազմականացում
2014 թվական
2014 թվականի մարտի սկզբներին ՆԱՏՕ-ի և Ռուսաստանի միջև լարվածությունը աճեց Ուկրաինական ճգնաժամի և ռուսական զորքերի Ղրիմ մտնելուց հետո. ՆԱՏՕ-ն կոչ արեց Ռուսաստանին դադարեցնել գործողությունները և հայտարարեց, որ աջակցում է Ուկրաինայի տարածքային ամբողջականության և ինքնիշխանության պահպանմանը[16]։ 2014 թվականի ապրիլի 1-ին ՆԱՏՕ-ի արտգործնախարարների խորհուրդը հայտարարեց, որ դադարեցնում է քաղաքացիական և ռազմական համագործակցությունը Ռուսաստանի հետ[5][17]։ Նույն թվականի գարնանը Ռուսաստանի Պաշտպանության նախարարությունը հաղորդեց, որ պլանավորում էր լրացուցիչ զորքեր ուղարկել Ղրիմ` համալրելու Սևծովյան նավատորմի ուժերը[18][19]։ Նման քայլը ՆԱՏՕ-ի համար ահազանգ էր. նոյեմբերին ՆԱՏՕ-ի ռազմական գերագույն հրամանատար ամերիկյան գեներալ Ֆիլիպ Բրեդլովը հայտարարեց, որ դաշինքը խստորեն հետևում է ռուսական բանակի գործողություններին, քանի որ կար զանգվածային ոչնչացման, մասնավորապես միջուկային, զենք օգտագործելու վտանգ[20]։ Դեկտեմբերին ՌԴ ԱԳՆ Սերգեյ Լավրովը հայտարարեց, որ այն օրինաչափ գործողություն էր, քանի որ Ղրիմը դարձել է պետության մի մասը և ունի նման զենքեր «Միջուկային զենքի չտարածման պայմանագրին» համապատասխան[21]։
Սեպտեմբեր ամսին Ուելսում տեղի ունեցած ՆԱՏՕ-ի գագաթնաժողովի ժամանակ ՆԱՏՕ—Ուկրաինա հանձնաժողովը ընդունեց Համատեղ հայտարարություն, որը խստորեն դատապարտում էր Ռուսաստանի անօրինական գործողություները և Ղրիմի զավթումը[22]։Հուլիսի ամսին ԱՄՆ-ը պաշտոնապես մեղադրեց Ռուսաստանին 1987 թվականի «Միջին հեռահարության միջուկային ուժերի պայմանագիրը» խախտելու մեջ[23] և սպառնաց համաչափ պատասխան տալ[24]։ 2015 թվականի հունիսի սկզբներին ԱՄՆ-ի Պետական դեպարտամենտը հաղորդում տարածեց, որ Ռուսաստանը չի ուղղել պայմանագրի խախտումը[25]։ ԱՄՆ-ի կառավարության 2014 թվականի հոկտեմբերի հաղորդագրությունը պնդում էր, որ Ռուսաստանը ուներ 1.643 միջուկային մարտագլխիկներ. ավելի շատ քան ԱՄՆ-ը[26][27]։2014 թվականի վերջերին ՌԴ նախագահ Վլադիմիր Պուտինը հաստատեց նոր ազգային ռազմական հայեցակարգը, որը բնորոշեց ՆԱՏՕ-ի ռազմական ներուժի ավելացումը Ռուսաստանի սահամանին` որպես գլխավոր ռազմական սպառնալիք[28][29]։
2015 թվական
2015 թվականի փետրվարի սկզբներին ՆԱՏՕ-ի դիվանագետները նշում էին, որ Ռուսաստանի միջուկային պոտենցիալը ՆԱՏՕ-ի դեմ օգտագործելու մտավախությունը գնալով աճում է[30]։ Ի պատասխան Մեծ Բրիտանիայի պաշտպանության նախարարը առաջարկեց, որ Բրիտանիան թարմացնի իր միջուկային զինանոցը[31]։2015 թվականի հունիսին ռուսական անկախ ռազմական վերլուծաբանի հետևյալ միտքը շրջանառվում էր ամերիկյան մամուլում. «Բոլորը պետք է հասկանան, որ մենք ապրում ենք ամբողջովին տարբեր աշխարհում, քան երկու տարի առաջ էր։ Այդ աշխարհում, որը մենք կորցրեցինք, հնարավոր էր ապահովել անվտանգությունը պայմանագրերի միջոցով։ Այժմ մենք ականատեսն ենք բոլորովին այլ իրավիճակի, որտեղ սեփական անվտանգությունը ապահովելու հիմանակն միջոցը ռազմական պոտենցիալի մեծացումն է»[32]։ՆԱՏՕ-Ռուսաստան լարվածությունը աճեց 2015 թվականի նոյեմբերի 24-ից հետ, երբ Թուրքիայի զնիված ուժերը խոցել էին ռուսական ռազմական ինքնաթիռ, որը ենթադրվում է հատել էր Թուրքիայի սահմանը[33]։ Ռուս պաշտոնյաները հերքեցին ինքնաթիռի` սահմանը հատած լինելու մասին տեղեկությունը։ Դեպքից կարճ ժամանակ անց ՆԱՏՕ-ն հրավիրեց արտահերտ նիստ այն քննարկելու համար։2015 թվականի դեկտմեբերի 2-ին ՆԱՏՕ-ի անդամ պետությունները պաշտոնապես հրավիրեցին Մոնտենեգրոյին միանալ դաշինքին։ Այս առաջարկության հետևեց Ռուսաստանի հայտարարությունը, ըստ որի Մոնտենեգրոյի նման քայի գնալուց հետո Ռուսաստանը կդադարեցներ համագործակցությունը բոլոր բնագավառներում[34]։
2016 թվական
Ռուսաստան-ՆԱՏՕ Խորհրդի հանդիպումից կարճ ժամանակ առաջ, որը առաջին էր 2014 թվականից ի վեր[35], Ռուսաստանի ԱԳՆ Սերգեյ Լավրովը նշեց, որ նկատում է ռազմական աճ, որն աննախադեպ է Սառը պատերազմից հետո[36][37]։ Հանդիպումից հետո ՆԱՏՕ-ում Ռուսաստանի դեսպանը ասաց, որ Ռուսաստանը անհարմարություններ չի կրում համագործակցության դադարեցումից հետո[38]։ ՆԱՏՕ-ի գլխավոր քարտուղար Ենս Սթոլթենբերգը ասաց, որ ՆԱՏՕ-ն և Ռուսաստանը ունեն էական անհամաձայնություններ, և այդ հանդիպումը չհարթեց դրանք[39][40][41]։
2016 թվականին՝ Վարշավայում տեղի ունեցած ՆԱՏՕ-ի գագաթնաժողովի ժամանակ, հաստատվեց չորս բատալիոն` 3000-4000 զորքեր, Բալթյան պետություններ և արևելյան Լեհաստան ուղարկելու որոշումը։ Նախատեսվում էր նաև ընդլայնել ծովային և ռամզաօդային ուժերը նախիկին խորհրդային բլոկի պետությունների անվտանգությունն ապահովելու համար[42]։ Գագաթնաժողովը վերահաստատեց ՆԱՏՕ-ի նախկին որոշումները, որոնք նախատեսում էին դադարեցնել քաղաքացիական և ռազմական համագործակցությունը ՆԱՏՕ-ի և Ռուսաստանի միջև, սակայն շարունակել մնալ բաց քաղաքական երկխոսության համար[43]։2016 թվականի հուլիսի կեսերին Ռուսաստանի ռազմական ղեկավարությունը հաղորդեց, որ Ս-400 հակաօդային պաշտպանության համակարգ պետք է տեղակայի Ղրիմի Թեոդոսիա քաղաքում նույն թվականի օգոստոսին` մեծացնելով ռուսական ուժերի պաշտպանունակությունը[44][45]։
2017 թվական
2017 թվականի հուլիսին ՆԱՏՕ-Ռուսաստան Խորհրդի հանդիպում տեղի ունեցավ Բրյուսելում։ Հանդիպումից հետո ՆԱՏՕ-ի Գլխավոր քարտուղար Յան Սթոլթենբերգը ասաց, որ Դաշնակիցները և Ռուսաստանը անկեղծ և կառուցողական քննարկումներ ունեցան Ուկրաինայի, Աֆղանստանի և ռիսկերի նվազեցման վերաբերյալ[46]։ Երկու կողմերը քննարեկցին նաև Բելառուսում կայանալիք ռուսական և ՆԱՏՕ-ի 2017 թվականի զորավարժությունները[47]։
ՆԱՏՕ-Ռուսաստան Խորհուրդ
ՆԱՏՕ-Ռուսաստան Խորհուրդը ստեղծվել է 2002 թվականի մայիսի 28-ին ՆԱՏՕ-ի` Հռոմի գագաթնաժողովի ժամանակ։ Խորհուրդը դիվանագիտական գործիք էր անվտանգության հարցերի լուծման և միացյալ նախագծերի իրականացման համար[48][49]։ Համատեղ որոշումները և գործողությունները ներառում են պայքարը ահաբեկչության դեմ[50][51], ռազմական զորավարժություններ[52] և անձնակազմի վարժեցում[53]), համագործակցություն Աֆղանստանում, արդյունաբերական համագործակցություն և այլ ասպարեզներ։ՆԱՏՕ-ի անդամները և Ռուսաստանի ղեկավարությունը դրականորեն գնահատեցին Խորհրդի աշխատանքը 2008 թվականի ապրիլին տեղի ունեցած Բուխարեստի գագաթնաժողովի ժամանակ. թեպետ երկու կողմերն էլ ունեն տարաձայնություններ խորհրդի գործունեության կոնկրետ արդյունքների վերաբերյալ։ 2009 թվականի հունվարին ՆԱՏՕ-ում Ռուսաստանի ներկայացուցիչ Դմիտրի Ռոգոզինը ասաց, որ Ռուսաստան-ՆԱՏՕ խորհուրդը մի մարմին է, որտեղ գիտական խորհրդակցություններ են անցկացվում։ ԱՄՆ պաշտոնյաներից մեկը կիսեց այս կարծիքը և ավելի պրակտիկ գործունեություն իրականցնելու հույս հայտնեց։
Շահերի հակամարտություն
Վրաստանի պատերազմ և Հարավային Օսեթիայի ու Աբխազիայի ճանաչում
Ռուսաստանի և ՆԱՏՕ-ի հարաբերությունները լարվեցին 2008 թվականի ամռանը ռուս-վրացական պատերազմի պատճառով։ Ավելի ուշ Հյուսիսատլանտյան դաշինքի խորհուրդը քննադատեց Ռուսաստանի կողմից Հարավային Օսեթիայի և Աբխազիայի ճանաչումը` որպես անկախ պետություններ[54]։ ՆԱՏՕ-ի գլխավոր քարտուղարը հայտարարեց, որ այս ճանաչումը ոտնահարում է ՄԱԿ-ի մի շարք բանաձևեր։ Ի պատասխան Ռուսաստանը հայտարարեց, որ ճանաչումը բխում էր իրավիճակից և կատարվել է ՄԱԿ-ի Կանոնադրությանը և Հելսինկյան եզրափակիչ ակտին համապատասխան[55]։ Ռուսաստանյան լրատվամիջոցները անընդհատ հղում էին կատարում Կոսովոյի անկախության ճանաչմանը։ Հարաբերությունները ավելի լարվեցին 2009 թվականի մայիսին, երբ ՆԱՏՕ-ն վտարեց երկու ռուս դիվանագետների` նրանց մեղադրելով լրտեսության մեջ։ Մինչև 2011 թվականի Ռուսաստանի խորհրդարանական ընտրությունները նախագահ Դմիտրի Մեդվեդևը հայտատարեց, որ եթե Ռուսաստանը չմտներ պատերազմի մեջ Վրաստանում, ՆԱՏՕ-ն ավելի կընդլայնվեր դեպի արևելք[56]։
ՆԱՏՕ-ի հակահրթիռային պաշտպանություն
Ռուսաստանը պնդում է, որ ԱՄՆ-ի հակահրթիռային պաշտպանության համակարգերը, որոնք տեղակայված են Լեհաստանում և Խորվաթիայում, վտանգ են ներկայացնում Ռուսաստանի անվտանգության համար։ 2009 թվականին ԱՄՆ-ի նախագահ Բարաք Օբաման չեղարկեց Լեհաստանի և Խորվաթիայի վերոհիշյալ նախագծերը այն բանից հետո, երբ Ռուսաստանը սպառնաց ԱՄՆ-ին ռազմական պատասխան տալ, իսկ Լեհաստանին զգուշացրեց, որ համաձայնվելով տեղակայել հակահրթիռային համակարգ այն ինքնին վերածվում է թիրախի Ռուսաստանի կողմից միջուկային հարձակման համար։ Ռուսաստանը զգուշացրեց նաև Թուրքիայում չտեղակայել նման համակարգ Սիրիայի սահմանի մոտ[57][58]։ 2010 թվականի փետրվարին Ռումինիան հայտարարեց ԱՄՆ հակարթիռային համակարգի տեղակայման համաձայնագրի մասին, որը Ռուսաստանը մեկնաբանեց որպես իր ազգային անվտանգության սպառնալիք[59]։
Ռուսաստանի` ՆԱՏՕ-ին միանալու առաջարկներ
Ռուսաստանի` ՆԱՏՕ-ի անդամ դառնալու գաղափարը արծարծվել է տարբեր ժամանակներում և՛ ռուս, և՛ արևմտյան ղեկավարների կողմից[60]։1990 թվականին՝ Գերմանիայի վերամիավորման բանակցությունների ժամանակ, ԽՍՀՄ ղեկավար Միխայիլ Գորբաչովը ասաց. «Դուք ասում եք, որ ՆԱՏՕ-ն ուղղված չէ մեր դեմ, այն անվտանգության ապահովման կառուցվածք ունի։ Հետևաբար մենք ևս առաջարկում ենք միանալ ՆԱՏՕ-ին»։ ԱՄՆ-ի պետքարտուղար Բեյքերը այն որակեց «երազանք»[61]։
2009 թվականի մարտին Լեհաստանի արտգործնախարար Սիկորսկին առաջարկեց Ռուսաստանը ներառել ՆԱՏՕ-ի մեջ։ Ապա լեհական լրատվամիջոցներից մեկին տված հարցազրույցի ժամանակ նա պնդեց, որ դա զուտ հիպոթետիկ առաջարկ էր, որը գոյություն է ունեցել դեռևս 1990-ական թվականներից։ Քլինթոնի վարչակազմի իշխանության ներքո կար երկմտանք, թե արդյոք Ռուսաստանը պետք է լինի ՆԱՏՕ-ի անդամ կամ ինչ պայմաննեորվ[62]։ Այնուամենայնիվ Ռուսաստանի ղեկավարությունը հստակ ձևակերպեց, որ չի պատրաստվում դառնալ ՆԱՏՕ-ի անդամ, այլ զուտ ցանկանում է շարունակել համագործակցությունը։2010 թվականի սկզբներին այդ առաջարկությունը բաց նամակի ձևով կրկնվեց Գերմանիայի պաշտպանության փորձագետներ Կլաուս Նոյմանի, Ֆրանկ Էլբի, Ուլրիխ Վեյզերի և նախկին պաշտպանության նախարար Ուոլքեր Ռուհի կողմից։ Նամակի հեղինակները նշում էին, որ ՆԱՏՕ-ն ունի Ռուսաստանի կարիքը Ասիական տերություններին հակակշռելու համար[63]։2010 թվականի սեպտեմբերին Նյու-Յորքում տեղի ունեցավ ՆԱՏՕ-Ռուսաստան Խորհրդի հանդիպում, որը 2008 թվականի հարաբերությունների կասեցումից հետո առաջինն էր։ Հանդիպման նախօրեին ԱՄՆ-ի մշտական ներկայացուցիչը ՆԱՏՕ-ում նշեց Ռուսաստանի` ՆԱՏՕ-ին միանալու հիպոթետիկ հավանականության մասին[64]։
Գաղափարախոսություն և քարոզչություն
Ե՛վ Ռուսաստանը, և՛ ՆԱՏՕ-ն նշել են, որ ներգրավված են քարոզչական պատերազմի մեջ, և երկուսն էլ հիմնել են բազմաթիվ լրատվամիջոցներ, որոնք օգնում են տարածել իրենց ուղերձները[65]։ Ռուսաստանը ստեղծել է օրինակ «Սպուտնիկ», «Ռուսական լրատվական գործակալություն», «Ռուսաստանն այսօր» միջազգային հեռարձակման կայանները[66], ինչպես նաև ներքին լրատվական ցանցեր[67][68]։ ՆԱՏՕ-ի անդամ պետությունները ևս ստեղծեցին միջազգային հեռարձակման կայաններ. օրինակ «Ամերիկայի ձայնը» և «ԲիԲիՍի ծառայությունը»։ Ռուսական լրատվամիջոցները, մասնավորապես հակաամերիկյան, քարոզչություն են իրականացնում[69][70]։ 2014 թվականին Ռուսաստանը դադարեցրեց Ամերիկայի ձայնի ռադիոհեռարձակումները այն բանից հետո, երբ ռադիոն քննադատեց Ռուսաստանի գործողությունները Ուկրաինայում[71]։ 2015 թվականի հունվարի 19-ին Եվրամիության Անվտանգության և արտաքին հարաբերությունների բարձրագույն հանձնակատար Ֆեդերիկա Մոգերինին հայտնեց, որ ԵՄ-ը պլանավորում է ստեղծել ռուսերեն լեզվով հեռարձակվող լրատվամիջոց Արևելյան գործընկերության երկրների` Հայաստանի, Ադրբեջանի, Բելառուսի, Մոլդովայի և Ուկրաինայի համար[72]։Վլադիմիր Պուտինը ներկայացրել է «Եվրասիականացումը»[73] և «Պուտինիզմը» որպես արևմտյան տերությունների քարոզչամեքենայի հակակշիռ[74]։ Պուտինը և Ռուսաստանը` որպես ամբողջություն, կորցրել են Արևմուտքի հարգանքը այդ արժեքների վերաբերյալ։ Արդյունքում ստեղծել է «արժեքային ճեղքվածք» Ռուսաստանի և Արևմուտքի միջև[75]։2016 թվականի մարտին Պուտինի մամլո քարտուղար Դմիտրի Պեսկովը նշեց, որ Ռուսաստանը ինֆորմացիոն պատերազմի մեջ է անգլիալեզու լրատվամիջոցների դեմ[76]։
Տես նաև
Ծանոթագրություններ
Գրականություն
- Bohm, Michael (2010 թ․ նոյեմբերի 19). «5 Reasons Why Russia Will Never Join NATO». The Moscow Times. Independent Media Sanoma Magazines. Արխիվացված է օրիգինալից 2010 թ․ նոյեմբերի 19-ին. Վերցված է 2010 թ․ նոյեմբերի 19-ին.
- Stent, Angela (2014). The Limits of Partnership: U.S.-Russian Relations in the Twenty-First Century.
- Forsberg, Tuomas, and Graeme Herd. "Russia and NATO: From Windows of Opportunities to Closed Doors." Journal of Contemporary European Studies 23#1 (2015): 41-57.
- Unverdi, Gurbet Behram. "To what extent is the gradual deterioration in NATO-Russia relations between 1991-2014 causally related to NATO՛s eastward expansion in Eastern-Europe?." (MA thesis, Leiden University 2015). online
Արտաքին հղումներ
- NATO-Russia council.(անգլ.)(ռուս.)(ֆր.)
|
| Այս հոդվածն ընտրվել է Հայերեն Վիքիպեդիայի՝ 2017 թվականի օգոստոսի 9-ի օրվա հոդված: |