Անվան այլ կիրառումների համար տե՛ս՝ Պոնտոս (այլ կիրառումներ)

Պոնտոսի թագավորություն, Պոնտոս^[1], պետություն Փոքր Ասիայում մ.թ.ա. 301-մ.թ.ա. 64 թվականներին։ Հիմնվել է Կապադովկիայի մերձսևծովյան շրջաններում՝ պարսկական մի հայտնի տոհմի գլխավորությամբ, որն իրեն համարում էր Դարեհից սերված։ Մայրաքաղաքն էր Ամասիան։ Գետերի հովիտներում զբաղվել են հիմնականում երկրագործությամբ, լեռնային և տափաստային շրջաններում՝ անասնապահությամբ։ Երկիրը հարուստ էր երկաթի և արծաթի հանքերով։ Քաղաքներում տիրապետող էին ստրկատիրական հարաբերությունները, գյուղական վայրերում պահպանվել էր գյուղական համայնքը, շահագործվում էր ազատ արտադրողների աշխատանքը։ Տիրող ստրկատեր դասը սկզբնապես գտնվել է իրանական ուժեղ ազդեցության տակ, ժամանակի ընթացքում կրել է հունական մշակույթի ազդեցությունը, ընդունել հունական լեզուն և գիրը։ Պոնտոսի հիմնական բնակչությունը կապադովկիացիներն էին։ Նվաճումների հետևանքով Պոնտոսի կազմի մեջ են մտել հույներ, տիբարեններ, մոսսինոյկներ, հայեր։ Պոնտոսի թագավորության արտաքին նվաճումներն սկզբնավորվել են Միհրդատ II և Միհրդատ III թագավորները, որոնք գրավել են ծովափնյա հունական քաղաքները։ Թագավոր Փառնակ I 183 թվականին գրավել է Սինոպեն, Կերասուսը, Տրապեզուսը։ Նրա և նրա հաջորդների ժամանակ սերտ կապեր են հաստանվել հյուսիսային մերձսևծովյան հունական քաղաքների հետ։ 183 թվականին Փառնակ Ա դաշնակցել է Փոքր Հայքի կառավարիչ Միհրդատի հետ և պատերազմել Գազատայի, Կապադովկիայի և Պերգամոնի դեմ։ Չնայած սկզբնական հաջողությանը, Փառնակը և Միհրդատը պարտվել են։ Կնքված պայմանագրով Պոնտոսը և Փոքր Հայքը հրաժարվել են իրենց նվաճումներից և պարտավորվել են վճարել են մեծ ռազմատուգանք։ Միհրդատ V Եվերգետեսի ժամանակ ստեղծվել է վարծու բանակ՝ հույների օրինակով, սկսվել է ռազմական նավատորմի շինարարությունը, մայրաքաղաք է դարձել Սինոպեն։ Միհրդատ V Պոնտոսին է ենթարկել Փռուգիան, գերիշխանություն հաստատել Պափլագոնիայի և Գաղատիայի վրա, Կապադովկիայի գահին նստեցրել իր դրածո Արիարաթես Եպիփանեսին։ Պոնտոսը իր հզորության գագաթնակետին է հասել Միհրդատ VI Եվպատորի օրոք։ Միհրդատ VI նվաճել է Բոսպորի թագավորությունը, վերահաստատել գերիշխանությունը Պափլագոնիայի և Գաղատիայի վրա, գրավել Փոքր Հայքն ու նրա հյուսիսում և հյուսիս-արևմուտքում ընկած մերձսևծովյան շրջանները։ Միհրդատ VI միջազգային ասպարեզում իր հեղինակությունն ամրապնդելու և Հռոմի դեմ հնարավոր պատերազմի դեպքում թիկունքն ապահովելու նպատակով պայմանագիր է կնքել Հայոց արքա Տիգրան Բ Մեծի հետ. պայմանագիրն ամրապնդվել է Միհրդատ VI-ի դստեր՝ Կլեոպատրայի և Տիգրան Բ-ի ամուսնությամբ։ Հռոմի առաջխաղացումն Արևելք և Պոնտոսի հզորացումն առաջ է բերել պատերազմներ այդ երկու ուժերի միջև։ Մ.թ.ա. 71 թվականին Միհրդատը պարտվել է, հռոմեացիները գրավել են Պոնտոսի տարածքը։ Տիգրան Բ-ի օգնությամբ Միրդատ VI ժամանակավորապես (67-66) վերագրավել է իր թագավորությունը, սակայն պարտվելով հռոմեական զորզվար Պոմպեոսից, փախել է Բոսպոր։ 64 թվականին Պանտոսի արևմտյան մասը միացվել է հռոմեական Բյութանիա պրովինցիային, արևելյան մասը, այդ թվում՝ Փոքր Հայքը, տրվել է Հռոմի դաշնակիցներին։

Պոնտոսի արքաներ

Βασίλειον του Πόντου
Պոնտոս
	Քարտեզ
	; ( Պոնտոսի թագավորությունը Մեծ Հայքը)
	Ընդհանուր տեղեկանք
Մայրաքաղաք	Ամասիա; Սինոպ
Լեզու	Հունարեն, Հայերեն
Ազգություն	Հույներ, Հայեր
Կրոն	Հելլենիզմ
	Իշխանություն
Պետական կարգ	Միապետություն
Պետության գլուխ	Թագավոր
	Պատմություն

Միհրդատյանների հարստություն

Միհրդատ մ.թ.ա. 337-302 Կիոսում
Միհրդատ I մ.թ.ա. 302-266
Արիոբարզան մ.թ.ա. 266-255
Միհրդատ II մ.թ.ա. 255-220
Միհրդատ III մ.թ.ա. 220-190
Փառնակ I մ.թ.ա. 190-159
Միհրդատ IV Փիլոպատոր Փիլոդելփոս մ.թ.ա. 159-150
Միհրդատ V Եվերեթոս մ.թ.ա. 150-120
Միհրդատ VI Եվպատոր մ.թ.ա. 120-63
Փառնակ II մ.թ.ա. 63-47
Դարեհ մ.թ.ա. 36-37

Պողեմոնյան (Զենոնյան) հարստություն

Պողեմոն I մ.թ.ա. 37-8
Պիֆոդորիդա Փիլոմետրա մ.թ.ա. 8-մ.թ. 22
Անտոնիա Տրիֆենա 22-38
Պողեմոն II 38-64

Ծանոթագրություններ

Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական կամ ներկայիս տարբերակը վերցված է Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) ազատ թույլատրագրով թողարկված Հայկական սովետական հանրագիտարանից։

Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Պոնտոս» հոդվածին։

[1]