Փոխարինում (ֆուտբոլ)

Փոխարինումները կարգավորվում են ֆուտբոլի կանոնների թիվ 3 կանոնով^[3]։

Ֆուտբոլային խաղի կանոնների համաձայն, ներկայումս առավելագույն թույլատրելի փոխարինումների քանակը հինգն է, ընդ որում յուրաքանչյուր թիմ ունի առավելագույնը երեք հնարավորություն (պատուհան) փոխարինումներ կատարելու համար(առանց հաշվի առնելու Խաղակեսի ընդմիջումը)^[3]։ Մրցաշարի կանոնակարգը կարող է նաև նախատեսել լրացուցիչ ժամանակում վեցերորդ փոխարինումն օգտագործելու հնարավորություն^[3]։

Ուղեղի ցնցման դեպքում խաղացողին թույլատրվում է կատարել լրացուցիչ փոխարինում^[3]։

Ոչ պաշտոնական (ընկերական) հանդիպումների համար թույլատրվում է ունենալ 15-ական պահեստային և անցկացնել 6 փոխարինում (կամ ավելի՝ երկու թիմերի նախնական համաձայնության դեպքում)^[3]։

Նստարանին պահեստայինների թիվը որոշվում է տվյալ մրցաշարի կանոնակարգով և կազմում է երեքից տասնհինգ խաղացող^[3]։

«Հակադարձ փոխարինում», իրավիճակ, երբ «խաղացողը, ով արդեն մասնակցել է խաղին և փոխարինվել է (փոխարինված խաղացող), հետագայում վերադառնում է խաղի՝ փոխարինելով մեկ այլ խաղացողի»։ 2017 թվականից սկսած՝ ֆուտբոլային խաղի կանոնները թույլ են տալիս հակադարձ փոխարինումներ օգտագործել «երիտասարդական, վետերանների ֆուտբոլում, հաշմանդամություն ունեցող անձանց ֆուտբոլում և զանգվածային ֆուտբոլում՝ ֆուտբոլի ազգային ասոցիացիայի, կոնֆեդերացիայի կամ ՖԻՖԱ-ի կողմից համապատասխան մրցումներին հավանություն տալու դեպքում»^[3]։

«Փոխարինում» տերմինը (անգլ.՝ substitute) օգտագործվել է դեռևս 1860-ականներին անգլիական միջնակարգ դպրոցներում ֆուտբոլային խաղերի ժամանակ և նշանակում էր փոխարինել այն խաղացողին, ով ինչ-ինչ պատճառներով չէր ներկայացել խաղին կամ չէր կարող մասնակցել խաղին։ Օրինակ, 1863 թվականի խաղի մասին զեկույցում ասվում է՝ «Չարտերհաուսի ուսանողներից տասնմեկ խաղացողներ ներքին բակում հանդիպում անցկացրեցին Չարտերհաուսի շրջանավարտների դեմ, բայց որոշ շրջանավարտների չներկայանալու պատճառով ստիպված եղան երեք փոխարինում կատարել»^[4]։ Բացակայող խաղացողների փոխարինումները տեղի են ունեցել ավելի վաղ, բայց առանց «փոխարինում» տերմինի։ Այսպիսով, Էթոն քոլեջի խաղացողների մասնակցությամբ դպրոցական ֆուտբոլային խաղի մասին զեկույցում օգտագործվել է «չնախատեսված դեպքեր» տերմինը (անգլ.՝ emergencies)^[5]։ 1860-ականների կեսերին «փոխարինումներ» տերմինը հաճախ էր օգտագործվում, սակայն պարզ չէ, թե արդյոք այն վերաբերում էր միայն բացակայող խաղացողներին փոխարինելուն, թե խաղի ընթացքում վիրավորներին փոխարինելուն^[6]։

Ազգային հավաքականների հանդիպումներում փոխարինումների օգտագործման առաջին դեպքը գրանցվել է 1889 թվականի ապրիլի 15-ին Ռեքսհեմում Ուելս-Շոտլանդիա խաղում։ Ուելսի հավաքականի հիմնական դարպասապահ Ջեյմս Թրեյները չի ներկայացել հանդիպման մեկնարկին, այդ պատճառով ուելսցիների դարպասը գրավել է տեղացի դարպասապահ Ալֆ Պյուն։ Նա խաղադաշտում անցկացրել է մոտ 20 րոպե, որից հետո նրան փոխարինել է Սեմ Գիլամը, որն անցկացրել է խաղի մնացած մասը^[7][8]։

Պաշտոնապես 19-րդ և 20-րդ դարի առաջին կեսին ֆուտբոլում փոխարինումներ չէին թույլատրվում, և եթե ֆուտբոլիստը վնասվածքի պատճառով չէր կարող շարունակել մասնակցել խաղին, ապա նրա թիմը պետք է խաղար փոքրամասնության կազմում^[9]։ Ֆուտբոլում փոխարինումների օգտագործումը թույլատրվում էր միայն 1958 թվականին, բայց միայն վնասված դարպասապահին և մեկ վիրավոր դաշտային խաղացողին փոխարինելու համար^[10]։ Սակայն փոխարինումներ են կատարվել արդեն 1954 թվականի աշխարհի առաջնության ընտրական մրցաշարում, մասնավորապես, 1953 թվականի հոկտեմբերի 11-ին Ռիխարդ Գոթինգերը փոխարինեց Հորսթ Էկելին Գերմանիայի և Սաարի հավաքականների միջև խաղում^[11][12]։ Այնուամենայնիվ, աշխարհի առաջնությունների եզրափակիչ մրցաշարերում փոխարինումների օգտագործումը թույլ չէր տրվում մինչև 1970 թվականը^[13]։

1988 թվականին ՖԻՖԱ-ն թույլատրելի փոխարինումների քանակը հասցրեց երկուսի, իսկ խաղին հայտավորված փոխարինողների թույլատրելի թիվը հինգն էր։ 1994 թվականին ներդրվեց «2 գումարած 1» կանոնը, որը նշանակում էր երկու խաղացողի փոխարինման հնարավորություն և դարպասապահի լրացուցիչ փոխարինում վնասվածքի դեպքում։ 1995 թվականին թույլատրվեց խաղի ընթացքում կատարել ցանկացած խաղացողի երեք փոխարինում։ 1996 թվականին պահեստայինների թիվը հինգից հասավ յոթի^[9]։

Լրացուցիչ ժամանակի չորրորդ փոխարինումը ներդրվել է 2016 թվականից հետո և օգտագործվել է 2016 թվականի ամառային Օլիմպիական խաղերում, 2017 թվականի Կոնֆեդերացիաների Գավաթում, 2017 թվականի ԿՈՆԿԱԿԱՖ-ի Ոսկե գավաթի եզրափակչում^[14][15][16]։ 2018 թվականից ի վեր լրացուցիչ ժամանակում չորրորդ փոխարինումը պաշտոնապես հաստատվել է ՖԻՖԱ-ի կողմից՝ աշխարհի առաջնություններում օգտագործելու համար, այն նաև սկսել է օգտագործվել Չեմպիոնների լիգայում և ՈՒԵՖԱ-ի Եվրոպա լիգայում^[17][18]։

Անգլիա

Անգլիայի առաջնություններում փոխարինումները թույլատրվել են սկսած 1965/66 մրցաշրջանից։ Փոխարինման կանոնի ներդրումից հետո առաջին երկու մրցաշրջաններում յուրաքանչյուր թիմ կարող էր միայն մեկ փոխարինում կատարել խաղի ընթացքում, ընդ որում՝ հնարավոր էր փոխարինել միայն վնասվածք ստացած խաղացողին։ 1967/68 մրցաշրջանից սկսած թույլատրվում էր փոխարինումներ կատարել մարտավարական նպատակներով^[19]։

1965 թվականի օգոստոսի 21-ին «Չարլթոն Ատլետիկից» Կիթ Փիքոքը դարձավ առաջին խաղացողը, ով փոխարինման մտավ Անգլիայի ֆուտբոլային լիգայի խաղում։ «Բոլթոն Ուոնդերերսի» դեմ խաղում նա փոխարինեց վնասվածք ստացած դարպասապահ Մայք Ռոուզին^[20]։

Ժամանակի ընթացքում ավելացավ պահեստամասերի և թույլատրելի փոխարինումների քանակը։ 1996 թվականին Պրեմիեր Լիգայի խաղի հայտացուցակում պահեստայինների թիվը հասցվեց հինգի, իսկ 2008 թվականին՝ յոթի^[21]։ 2022/23 մրցաշրջանից սկսած՝ Պրեմիեր Լիգայի թիմերը կարող էին խաղին հայտավորել 9-ական պահեստային և կատարել 5-ական փոխարինում^[22]։

Շոտլանդիա

«Սենթ Միրենից» Արչի Հեմիլը դարձել Է Շոտլանդիայում փոխարինման դուրս եկած առաջին ֆուտբոլիստը։ Դա տեղի է ունեցել 1966 թվականի օգոստոսի 13-ին «Քլայդի» դեմ շոտլանդական լիգայի գավաթի խաղում^[19]։ Շոտլանդիայի ֆուտբոլային լիգայի շրջանակներում առաջին փոխարինումը տեղի է ունեցել 1966 թվականի օգոստոսի 24-ին «Քուինզ Պարկի» և «Ալբիոն Ռովերսի» միջև խաղում, այդ ժամանակ խաղադաշտ է դուրս եկել Փոլ քոնը։ 1917 թվականի հունվարի 20-ին «Պարտիկ Տիսլ» - ի խաղացող Մորգանը «Ֆերհիլ» մարզադաշտում «Ռեյնջերսի» դեմ խաղում փոխարինման է դուրս եկել վնասվածք ստացած Մորիսոնին, սակայն այս դեպքը բացառություն է, քանի որ Շոտլանդիայի ֆուտբոլային լիգան թույլ չէր տալիս փոխարինումներ կատարել մինչև 1966 թվականը^[19]։

Իտալիա

2012 թվականին Իտալիայում թույլատրվել է Ա Սերիայի, Իտալիայի գավաթի և Իտալիայի Սուպերգավաթի հանդիպումներին հայտավորել 12-ական պահեստային^[23]։

2019-ի նոյեմբերին Իտալիայի ֆուտբոլի ֆեդերացիան հայց ներկայացրեց ֆուտբոլային ասոցիացիաների միջազգային խորհրդին (IFAB)՝ յուրաքանչյուր թիմի համար թույլատրելի փոխարինումների քանակը A Սերիայի հանդիպումների համար հինգը բարձրացնելու համար։ C Սերիայում արդեն թույլատրվում Էր հինգ փոխարինում։ որպեսզի փոխարինումների հետ կապված խաղի ընդմիջումները չբարձրանան, առաջարկվում էր, որ այս հինգ փոխարինումները կատարվեն խաղի առավելագույնը երեք ընդմիջումների ընթացքում^[24]։

COVID-19 համաճարակի ազդեցությունը

2020 թվականին ՖԻՖԱ-ն առաջարկել է, իսկ Ֆուտբոլային ասոցիացիաների միջազգային խորհուրդը թույլատրել է մրցաշարերի կազմակերպիչներին ժամանակավորապես ավելացնել թույլատրելի փոխարինումների թիվը երեքից հինգի (մինչև վեցի՝ հաշվի առնելով լրացուցիչ ժամանակը) մրցաշրջաններն ավարտելու համար, երբ COVID-19 համավարակի պատճառով պահանջվում էր անցկացնել մեծ թվով հետաձգված հանդիպումներ^[25]։ 2020 թվականի հուլիսի 15-ին ՖԻՖԱ-ն երկարաձգել է խաղում 5-ական փոխարինում կատարելու հնարավորությունը մինչև 2021 թվականի օգոստոս, թեև այս կանոնի կիրառման վերջնական որոշումը մնում էր տարածաշրջանային ֆեդերացիաներին և ազգային ասոցիացիաներին^[26]։

«Սուպեր պահեստայիններ» տերմինը (անգլ.՝ super-sub, «սուպերսաբ»^[27]) նշանակում է խաղացող, ով հաճախ փոխարինման է դուրս գալիս կարևոր գոլեր խփելով։ Ի թիվս այլոց, այս տերմինը կոչվում էր Դեյվիդ Ֆերքլաֆը «Լիվերպուլից»^[28], Օլե Գուննար Սուլշերը և Խավիեր Էռնանդեսը «Մանչեսթեր Յունայթեդից»^[29], Նվանկվո Կանուն «Արսենալից»^[30], Էդին Ջեկոն «Մանչեսթեր Սիթիից»^[29], Յոն-Դալ Տոմասոն «Միլանից»^[31], Տուպազինյոն և Դինեյան «Կորինթիանսից», Ազար Կարադաշը «Բրանից», Ջերմեյն Դեֆոն Անգլիայի հավաքականից^[32], Թիմ Կեհիլը Ավստրալիայի հավաքականից^[33]։

• История замен в футболе(անգլ.)