Panawen ti Pannakapalpalawag

Ti Panawen ti Pannakapalpalawag (wenno simple laeng a ti Pannakapalpalawag wenno Panawen ti Rason) ket maysa idi a kultural a tignay dagiti nasaririt a taos idi maika-17 ken maika-18 a sigsiglo, nga immuna a nangrugi idiay Europa ken kalpasanna kadagidiay Amerikano akolonia. Ti panggepna daytoy idi ket ti mangreporma ti kagimongan iti panang-usar ti rason, panagkarit kadagiti kapanunotan a naisadsad iti tradision ken pammati, ken agpasayaat ti pannakaammo babaen ti sientipiko a pamay-an. Daytoy ket nangiyaddang ti sientipiko a kapanunotan, panagduda ken nasaririt a pannakisinnukat ken nangsungat ti kaniaw,^[1] awan anus ken adda dagiti panag-abuso ti bileg babaen ti simbaan ken ti estado. Dagiti kapanunotan ti Pannakapalpalawag ket addaan ti nangruna a nagbanagan iti kultura, politika, ken dagiti gobierno iti Lumaud a lubong.

Nangrugrugi daytoy idi agarup a 1650 aginggana ti 1700, daytoy ket rinugian babaen dagiti pilosopo a kas ni Baruch Spinoza (1632–1677), John Locke (1632–1704), Pierre Bayle (1647–1706), Voltaire (1694–1778) ken pisiko a ni Isaac Newton (1643–1727).^[2] Dagiti nangturturay a prinsipe ket kanknayonda a nangilagda ken nagpatan-ay kadagiti pigura ken nangpadasda pay a nangipakat kadagiti kapanunotanda iti gobierno a tinawtawagan idi a kas ti naipalawagan nga absolutismo. Ti Sientipiko a Rebolusion ket asideg a naikapet iti Pannakapalpalawag, gapu ta dagiti naduktalanna ket nangbaliw kadagiti adu a tradisional a konsepto ken nangipayammo kadagiti baro a perspektibo iti katutubo ken ti lugar ti tao iti kauneganna. Ti Pannakapalpalawag ket rimmang-ay aginggana idi agarup a 1790–1800, kalpasanna daytoy ti panangiyunay-unay tu rason ket sinukatan ti panangiyunay-unay iti rikna ti Romantisismo, ken ti maysa a Kontra-Pannakapalpalawag ket nakagun-od ti kadayeg.^[3]