Qiwuña

Qiwuña
Polylepis australis (Arhintinapi)
Mit'an kamay
Regnum: Plantae Divisio: Magnoliophyta Classis: Magnoliopsida Subclassis: Rosidae Superordo: Rosanae Ordo: Rosales Familia: Rosaceae Subfamilia: Rosoideae Genus: Polylepis Ruiz & Pav.
Rikch'aq
Polylepis australis Bitter Polylepis besseri Polylepis canoi Polylepis crista-galli Polylepis flavipila Polylepis hieronymi Polylepis incana Kunth 1824 Polylepis incarum Polylepis lanata Polylepis lanuginosa H.B.K., Polylepis microphylla (Wedd.) Bitter Polylepis multijuga Polylepis quadrijuga Polylepis pauta Hieron. Polylepis pepei Polylepis racemosa Polylepis reticulata H.B.K. Polylepis rugulosa Bitter Polylepis sericea Wedd. Polylepis subsericans Polylepis subtusalbida Polylepis tarapacana Phil., 1891 Polylepis tomentella Polylepis weberbaueri Pilger

Qhiñuwa, Qiwuña,^[1] Qiwiña,^[2][3] Qiwña,^[2][4][5] Qiñwa^[6][7][8] icha Qiwna^[9], kichwapi Kiñwa^[10] icha Sachakiñwa^[11] (genus Polylepis) nisqaqa huk sach'akunam, 4500 mitru hanaqkama wiñaq. 26 rikch'aqniyuq rikch'anam, waysallpu yura rikch'aq aylluman kapuq. Qiwuñaqa ancha alli-allillamantam wiñan, qaranta pisi-pisillamanta k'uskiykuchispa. Chay pisillata paskasqa qaranqa sach'ata chirimantam amachan.

Qiwuñap kawsayninmantapukyuta llamk'apuy

Ñawpa pachas Punapi ancha achka qiwuña-qiwuñas karqan, kunan pachataq chaymanta chunka ch'iqtallamantas aswan pisillas puchuq kachkan. Tawantinsuyu pachapiqa Inkakuna ama sach'a muthuychu ñiqsi karqan. Ispañulkuna hamuptinqa achka sach'akunas michina ruranapaq muthusqa karqan.

Kunan pacha mana chayllaña q'iru kaptinmi, runakuna qiwuñakunata yamt'apaq wasichanapaqpas muthunku. Llamakuna qiwuñap raphinkunatam mikhunku. Chaywan musuq qiwuña manañam wiñanchu. Lluqsiq qaranrayku qiwuña utqayllam rawran. Chayrayku achka qiwuñatañam kañarqanku.

Qiwuña-qiwuña Punapi allin allpapaq ancha chaniyuq kaptinmi, chay sach'a-sach'akunata amachananchikmi tiyachkan.

Mama llaqtap sach'a-sach'a kamayuqninkunaqa qiwuña ranti utqaylla wiñaq kalistukunatam churayta munan, runakunata q'iruwan kawsachinapaq. Chaywanpas huk kawsay pacha amachaq tantanakuykunam ayllu llaqtakunawan yanapanakuspa musuq qiwuña-qiwuñakunata churayta munan.

Rikch'aqkunapukyuta llamk'apuy

• 
  Polylepis racemosa, Waskaran mamallaqta parki, Piruw
• 
  Polylepis racemosa, Waskaran mamallaqta parki
• 
  Polylepis racemosa, Waskaran mamallaqta parki
• 
  Polylepis rugulosa, Sajama mamallaqta parki, Buliwya
• 
  Polylepis tarapacana, Sajama mamallaqta parki, Buliwya

Amachasqa sallqa suyukunapi qiwuña sach'a-sach'akunap tiyanpukyuta llamk'apuy

Piruwpi:^[12]

Kaypipas qhawaypukyuta llamk'apuy

• Antikunapi sach'a kamay

Pukyukunapukyuta llamk'apuy

Hawa t'inkikunapukyuta llamk'apuy

• Commons nisqaqa multimidya kapuyninkunayuqmi kay hawa: Qiwuña.

• Wikispecies nisqaqa qillqasqa p'anqayuqmi kay hawa: Qiwuña
• ECOAN - Boletín informativo - Proyecto Reserva Comunal de los Bosques de Polylepis en la Cordillera del Vilcanota. Ama wañuchiychu sach'a-sach'akunata – churiykikunap kawsayninmi. (PDF)

Qichwa Wikidiyaqa 2020 Qichwa Simi Aktiwismumanta Atipanakuypi, yupaychasqa suñaytam chaskikurqan ———— Qichwa Wikipidiya - kuskallapunim qispichikusun ———— "Wikipidia en quechua obtiene reconocimiento en 1er Concurso de Activismo Quechua"