Search

Punu suyu

Punu suyu nisqaqa (aymara simipi: Punu jach'a suyu; kastilla simipi: Departamento de Puno) Piruw mama llaqtapi huk suyum. Uma llaqtanqa Punu llaqtam.

Punu suyu
Punu jach'a suyu
Departamento de Puno
Uru wat'akuna, Titiqaqa qucha (Punu suyu, Piruw)
SaywituWallqanqa
Piruwpi Qusqu saywitu
Piruwpi Qusqu saywitu
Unancha
.
Mama llaqta Piruw
Tinkurachina siwikuna13º00´00"S;
68º58´35"W - 71º06´46"W
Uma llaqtaPunu
Pruwinsyakuna13
Distritukuna108
Simikunaqhichwa simi, kastilla simi, aymara simi
Runakuna1.268.441 (inei 2007)
Runa ñit'inakuy16,79 runa / km²
Hallka k'iti kanchar72.382,25 km²
Hanaq kayPunu: 3.827 m
Kamasqa wata26 ñiqin ayriway killapi 1822 watapi
Kamachiq runaWalter Aduviri Calisaya
(2019–2022)
Karu rimay yupay051
Pacha suyuUTC-5
Qhichwa simipi llika tiyanan
Aymara simipi llika tiyanan
Kastilla simipi llika tiyananregionpuno.gob.pe

Wiñay kpawsay

Kamasqa 26 ñiqin ayriway killapi 1822 watapi.

Allpa saywachi

Urqukuna

Rinkunara llaqta chhimp'a Ananiya urqupi Putina pruwinsya
Suti Hanaq kay (~) Tiyakuynin
Achasiri4.950 mKallawaya pruwinsya
Allinqhapaq5.780 mKallawaya pruwinsya
Ananiya5.853 mPutina pruwinsya
Ariquma- mKallawaya pruwinsya
Chapi rit'i urqu5.400 mPutina pruwinsya
Charantaña rit'i urqu5.200 mMelgar pruwinsya, Nuñuwa distritu
Chihik'apaq5.650 mKallawaya pruwinsya
Chimpulla5.489 mMelgar pruwinsya, Santa Rosa distritu, Qusqu suyu, K'anas pruwinsya, Layu distritu
Chuqñaquta rit'i urqu4.683 m ? 5.800 m ?Putina pruwinsya
Hatun Palumani5.730 mPutina pruwinsya
Hatun Sallqa rit'i urqu5.200 mNuñuwa distritu
Ichhuqullu rit'i urqu5.423 mPutina pruwinsya
Jurwari rit'i urqu+5.200 mPutina pruwinsya
Kallihun5.827 mPutina pruwinsya
Kalihun5.350 mSandia pruwinsya
Jarupata rit'i urqu5.432 mNuñuwa distritu
Kawalluni rit'i urqu+5.400 mPutina pruwinsya
Khunurana+5.200 mSanta Rosa distritu
Kunka rit'i urqu+5.200 mMelgar pruwinsya, Santa Rosa distritu, Qusqu suyu, K'anas pruwinsya, Layu distritu
Kunakunka rit'i urqu+5.000 mPutina pruwinsya
K'anta q'asa5.300 mNuñuwa distritu
Lawaña rit'i urqu5.300 mNuñuwa distritu
Lusuqucha rit'i urqu+5.200 mPutina pruwinsya
Lluqisa5.100 mKallawaya pruwinsya
Muskaya5.400 mMelgar pruwinsya, Nuñuwa distritu, Qusqu suyu, K'anas pruwinsya, Layu distritu, Qanchi pruwinsya, Marankani distritu
Ñakariya rit'i urqu5.360 mPutina pruwinsya, Sandia pruwinsya
Pumanuta rit'i urqu5.516 mNuñuwa distritu
Qillma rit'i urqu5.448 mNuñuwa distritu
Qinamari5.438 mKallawaya pruwinsya
Rit'i Urmasqa rit'i urqu+5.200 mPutina pruwinsya
Rit'ipata rit'i urqu5.350 mSandia pruwinsya
Sachapata rit'i urqu5.432 mNuñuwa distritu
Salluyu rit'i urqu5.999 mPutina pruwinsya, Sina distritu; Buliwyapipas
San Andrés rit'i urqu+5.200 mPutina pruwinsya
Sapunuta rit'i urqu5.200 mNuñuwa distritu
Santa Juana+5.200 mNuñuwa distritu, Santa Rosa distritu
Surapata rit'i urqu5.324 mPutina pruwinsya
Tulallipiña rit'i urqu5.200 mNuñuwa distritu
Wilaquta rit'i urqu5.179 mSandia pruwinsya
Wisk'achani rit'i urqu- mPutina pruwinsya
Wisk'achani- mWankani pruwinsya
Yanaqaqa5.143 m m-
Yuraq Unu- m-
Yana Quchilla5.443 mMelgar pruwinsya, Santa Rosa distritu (saywa: Punu / Qusqu); Willkanuta walla / Raya walla

Yurakuna

Tutura (Scirpus californicus)
Yarita
  • Sillu-sillu Alchemilla pinnata
  • Ch'ihi Agrostis breviculmis
  • Garbasillu Astragalus garbancillus (Garbancillo)
  • Yarita Azorella yareta
  • Willma cebadilla Bromus lanatus
  • Bromus unioloides (Cebadilla)
  • Sura-sura Calamagrostis heterophyla
  • Mula pastu Calamagrostis rigida
  • Waylla ichhu Calamagrostis sp.
  • Ñapha pastu Calamagrostis vicunarum (Crespillo)
  • Kunkuna, champa icha kunkush Distichia muscoides
  • Awha-awha icha quwi mirachi Erodium sp. (Amor chico)
  • Ch'illiwa Festuca dolichophylla
  • Unu jallu icha aya phallcha Gentiana peruviana
  • Uhutilla Geranium sp.
  • Hununcara Gnaphalium sp.
  • Pilli plateado Gomphrena sp.
  • Huk'uchaq chupan Hordeum muticum (Cola de ratón)
  • Pilli-pilli Hypochoeris sp.
  • Hunquillo Juncus sp.
  • Mula pilli Liabum ovatum
  • Lucilia aretioides (Pasto estrella)
  • Muhlenbergia ligularis (Grama dulce)
  • Llapha icha ñapha pastu Muhlenbergia peruviana
  • Plantago sp. (Llantén)
  • Ch'akí llantin Plantago monticola
  • Q'achu Poa sp.
  • Poa candamoana (Grama)
  • Tuturilla Scirpus rigidus (Totorilla)
  • Ichhu Stipa ichu
  • Layu Trifolium peruvianun
  • Phusa-phusa Valeriana

Hampi yurakuna:

Uchuq'aspa icha q'illu t'ika (Calendula officinalis), huk hampi yura

Uywakuna

Ururillu quchapiqa, Melgar pruwinsyapi, kay pisqu layakunam kawsanku:[1]

Hukkunapas Punu suyupi:

Pisqukuna:

Yaku pisqukuna:

ch'uwankira Plegades ridgwayi

Allpa yaku kawsaqkuna:

Ñuñuqkuna:

Suchuqkuna:

Challwakuna:

  • trucha Salmo trutta
  • pihirriy (pejerrey)

Pulitika Rakiy

Chunka kimsayuq pruwinsyanmi kan:

PruwinsyaRunakuna(2007)[2]Uma llaqtaKuraka
Asankaru136.829AsankaruRuben Pachari Inofuente
Kallawaya73.946MakusaniNancy Rossel Angles
Chukuwitu126.259ChulliEugenio Barbaito Constanza
Qullaw81.059JilawiFortunato Calli Incacutipa
Wankani69.522WankaniAlex Gómez Pacoricona
Lampa48.223LampaCiriaco Isidro Diaz Arestegui
Melgar74.735AyawiriBernardo Natividad Meza Alvarez
Muhu27.819MuhuRandolfo Mamani Aracayo
Punu229.236PunuLuis Butron Castillo
San Antonio de Putina50.490PutinaAlex Max Sullca Caceres
Sandia62.147SandiaAngel Mario Quispe Quispe
San Ruman240.776HullaqaDavid Maximiliano Mamani Paricahua
Yunkuyu47.400YunkuyuJuan Huanca Coarita

Wiñay kawsay

Titiqaqa wat'api inti yupaychana wasi

Runakuna

Wasikuna Uru wat'akuna

2005 watapiqa Punu suyupi 1.245.508 runakunam kawsachkanku.

Simikuna

Qhapaq qillqasqa: Punu suyupi rimaykuna

Punu suyupiqa Qusqu-Qullaw runasimita, kastilla simita, aymara simita rimanku.[3]

SimiRimaqkuna 2004 (%) Rimaqkuna 2009 (%)
Qhichwa simi39,238,7
Aymara simi27,925,9
Kastilla simi32,935,4
Huk simi-0,1

1993 watapi

Kay pruwinsyakunapi aswanta qhichwa simitam rimanku 1993 watapi: Kallawaya (88,1%), Lampa (85,0%), Asankaru (83,3%), Melgar (76,9%).

Kay pruwinsyakunapi aswanta huk indihina simitam (aswanta aymara simitam) rimanku 1993 watapi: Muhu (87,2%), Yunkuyu (82,5%), Chukuwitu (81,2%), Qullaw (80,9%), Wankani (60,2%).

San Ruman pruwinsyapiqa aswanta kastilla simitam rimanku (45,1%) 1993 watapi.

PruwinsyaKastilla simita rimaqkuna (%) Qhichwa simita rimaqkuna (%)Huk indihina simita rimaqkunaHawa simita rimaqkuna
Llapan23,543,533,00,0
Asankaru15,483,31,30,0
Kallawaya10,988,11,00,0
Chukuwitu18,00,881,20,0
Qullaw17,81,380,90,0
Wankani10,429,460,20,0
Lampa14,785,00,30,0
Melgar21,776,91,40,0
Muhu11,61,287,20,0
Punu33,432,833,80,0
San Antonio de Putina15,771,013,30,0
Sandia12,673,613,80,0
San Román45,144,610,20,1
Yunkuyu16,80,682,50,1

Pukyu: www1.inei.gob.pe

Kunan

Kay llaqtakunapi aswanta aymara simitam rimanku:

Kay llaqtakunapi aswanta qhichwa simitam rimanku:

PruwinsyaKastilla simita rimaqkuna /1 %Indihina simita rimaqkuna /1, /2 %
Asankaru21,68617.7100,90382.2
Kallawaya9,30814.455,41185.6
Chukuwitu29,30825.784,60674.2
Qullaw15,99321.558,30678.4
Wankani9,31214.753,98985.2
Lampa10,50224.033,19275.8
Melgar18,94028.347,92971.6
Muhu3,27512.922,08187.0
Punu93,22844.5115,51055.1
San Antonio de Putina12,85628.532,20671.4
Sandia18,90434.036,58665.9
San Román130,88860.186,52739.8
Yunkuyu12,99129.930,43970.0
Llapan387,19133.8757,68566.1

/1 Rimaqkuna: 5 / 5+ wata

/2 Indihina simi: qhichwa simi, aymara simi, ashaninka simi icha huk indihina simi (mana hawa simi)

Pukyu:[2]

Karu puriy (Uru wat'akuna)
Sillustani llaqtapi chullpa.

Raymikuna

Tusuy

Kallawaya pruwinsyapi tusuykuna:

Karu puriy

Punu suyupitaq Titiqaqa qucha, hinaspa Sillustanipi chullpakuna kan.

Yachachiy

  • Universidad Nacional del Altiplano
  • Universidad Andina Néstor Cáceres Velásquez
  • Universidad San Carlos
  • Universidad Peruana Union
  • Universidad Los Ángeles de Chimbote - Centro Académico

Apaykachana

Suyupi paqarisqa

Kaypipas qhaway

Willay pukyukuna

Hawa t'inkikuna


Punu suyu
Uma llaqta: Punu
Pruwinsyakuna: Asankaru • Chukuwitu • Kallawaya • Lampa • Melgar • Muhu • Punu • Putina • Qullaw • San Román • Sandia • Wankani • Yunkuyu
Amachasqa sallqa suyukuna: Aymara-Lupaka risirwa suyu • Bahuaja-Sonene mamallaqta parki • Titiqaqa mama llaqta risirwa
Urqukuna: Achasiri • Allin Qhapaq • Allqachaya • Ananiya • Ariquma • Awsanqati (Punu) • Balansani • Chakiriyuq • Chapi • Chawpi Urqu • Chichi Qhapaq • Chimpulla • Chulumpirini • Ch'uxña Quta • Hatun Pastu • Ikinitu • Jichuqullu • Jisk'a Larqanku • Jorge Chávez • Kalihun • Kallihun • Karupata • Kawalluni • Khunurana (Raya walla) • Kunakunka • Khunurana (Willkanuta walla) • Larqanku • Lusujucha • Lluqisa • Minapunta Muru Muruni • Muskaya • Palumani • Pumanuta • Pumaqulluni • Qillma • Qillqa • Qillwaqutarit'i • Qinamari • Qurwari • Quyllur Puñuna • Q'iruni • Rit'i Urmasqa • Rit'ipata • Salluyu • San Andrés • San Braulio • San Carlos • San Luis • Santa Juana • Surapata • Wanakuni • Waykira • Waynaqhapaq • Wila Kunka • Wilaquta (Kallawaya) • Wilaquta (Sandia) • Wira Apachita • Wisk'achani rit'i urqu • Wisk'achani urqu • Yana Quchilla • Yanawara • Yuraq Unu • Ñakariya; Wallakuna: Apulupampa walla • Kallawaya walla • Raya walla • Willkanuta walla
Quchakuna: Ananta qucha • Arapa qucha • Ariquma qucha • Chakas qucha • Chakchura qucha • Chunkara qucha • Janq'uquta (Punu) • Kukaña qucha • Lagunillas qucha • Lurisquta • Pukaqucha • Q'umir umiña qucha • Saraqucha • Saqa qucha • Such'i qucha • Suyt'uqucha (Lampa) • Suyt'uqucha (Melgar) • Titiqaqa qucha • Umayu qucha • Ururillu qucha • Wiluyuq qucha • Wiñaymarka qucha
Mayukuna: Ayapata mayu • Aqhuyani mayu • Heath mayu • Huchusuma mayu • Illawi mayu • Inampari mayu • Lampa mayu • Makusani mayu • Pukara mayu • Quwata mayu • Ramis mayu • Such'i mayu • Tampupata mayu • Wanqani mayu
Wat'akuna: Amantani • Chilata • Chirita 1 • Chirita 2 • Intika • Istiwis • Luti • Patawata • Qawana wat'a • Qipata • Sikaya • Sutu wat'a • Suwasi wat'a • Tikunata • Titiqaqa wat'a • Ustuti • Yuspiki: Yaqa wat'akuna: Chukuwitu yaqa wat'a • Kapachika yaqa wat'a • Qupaqhawana yaqa wat'a • Wat'a yaqa wat'a • Wat'asani yaqa wat'a
Mawk'a llaqtakuna: Jisk'airumuqu • Kalasaya • Kutimpu • Pukara • Sillustani
Runa llaqtakuna: Aymara • Qhichwa
Punu suyupi rimaykuna: aymara simi • kastilla simi • qhichwa simi
Suyukuna (Piruw)
Amarumayu · Anqash · Apurimaq · Ariqipa · Ayakuchu · Ika · Kashamarka · Lampalliqi · Lima · Luritu · Mayutata · Muqiwa · Pasqu · Piwra · Punu · Qispi Kay · Qusqu · San Martín · Sunin · Taqna · Tumpis · Ukayali · Wankawillka · Wanuku
"https:https://www.search.com.vn/wiki/index.php?lang=qu&q=Punu_suyu&oldid=673806" p'anqamanta chaskisqa (Wikipedia, Qhichwa / Quechua)
🔥 Top keywords: Qhapaq p'anqaMarie AntoinetteYanapa:Wikipidiya YanapanaIskay ñiqin pachantin maqanakuyWikipedia:WikipidiyamantaWikipedia:Ayllupaq p'anqaWikipidiya:Allinmi hamusqaykichikWikipidiyaWikipedia:General disclaimerRikcha:Flag of Colombia.svgWikipidiya:Ayllupaq p'anqaInlis simiSapaq:MaskayPlantilla:Cite webHukllachasqa Qhapaq LlaqtaJosé Luis Ayala OlazávalSapaq:NaqhaHukchasqaWikipidiya:Sapsilla saywachasqa paqtachiyJavier DelgiudiceAlbert EinsteinEmojiKarapari munisipyuTaripay amachaqSapaq:RimachinayGuangdong puruwinsiyaWikimedia CommonsGoogleHukllachasqa Amirika MamallaqtakunaWikipidiya:WikipidiyamantaRusyaIspayChunwa Runallaqta RipuwlikaPlantilla:Cite journalPiruwSallqa pachaHTMLInriyaQullqi wasiKamachi