Anqash suyu
Anqash suyu (aymara simipi: Anqash jach'a suyu; kastilla simipi: departamento de Áncash) nisqaqa huk suyum Piruw mama llaqtapi. Uma llaqtanqa Waras llaqtam.
| ||
|---|---|---|
 | ||
| Llankanuku quchakuna, Anqash suyu | ||
| Saywitu | Wallqanqa | |
 | ||
| Unancha | ||
 | ||
| . | ||
| Mama llaqta |  Piruw | |
| Tinkurachina siwikuna | ||
| Pruwinsyakuna | 20 | |
| Distritukuna | 166 | |
| Uma llaqta | Waras | |
| Simikuna | kastilla simi, qhichwa simi | |
| Runakuna | 1.063.459 runa (inei 2007) | |
| Runa ñit'inakuy | - runa / km² | |
| Hallka k'iti kanchar | 35.039,19 km² | |
| Hanaq kay | - m | |
| Kamasqa wata | 12 ñiqin hatun puquy killapi 1821 watapi | |
| Kamachiq runa | Juan Carlos Morillo Ulloa (2019–2022) | |
| Karu rimay tuyru | ||
| Pacha suyu | UTC-5 | |
| Qhichwa simipi llika tiyanan | ||
| Kastilla simipi llika tiyanan | regionancash.gob.pe | |
| Anqash suyup pruwinsyankuna | ||
Riqsisqa suti
- Anqash. s. Anqash suyu, Piruwpi. 818 289 tiyaqkuna 1981 watapi. [1]
- Anqash. s. Piruwp suyun, Chawpin yachay tarpuypa k'irawnin, raki simi QI, riqsisqa aswan unayniyuq. [2]. Sutita churarqanku Sapan Piruwta Chili urmaskiptin, Yunkay maqanakuypi, 20.01.1839
- Kay suti samun Anqashmanta: unay puchukasa llaqta 1725 watapi, uranpi kan Anqash mayucha [3]
Wiñay kawsay
Kamasqa 12 ñiqin hatun puquy killapi 1821 watapi.
Allpa saywachi
- Amachasqa sallqa suyukuna: Waskaran mamallaqta warikancha
- Urqukuna: Shuyturahu (6.120 m) - Artisunrahu (5,999/6,025 m) - Kanchas (6.049 m) - Qarwatakaq (6.176 m) - Chawpikallki (6.307 m) - Wallqan (6.122 m) - Hirihanka (6.094 m) - Matarahu (6.074 m) - Pisqu urqu (5.452 m) - Pukachirka (6.100 m) - Pukaranka (6.156 m) - Pallqarasu (6.274 m) - Pastururi (5.240 m) - Pukarahu (6.241 m) - Pumapampa (6.258 m) - Pumpuyaq (6.166 m) - Kitarahu (6.036 m) - Rahupakinan (6.122 m) - Rasaq (6 017 m) - Rurimachay (6.309 m) - Shaprarahu (6.112 m) - Tawllirahu (5.830 m) - Tullparahu (6.395 m) - Tuqllarahu (6.032 m) - Wantuy (6.395 m) - Waskaran (6.768 m) - Quñuqranra (5.181) - Wakrish (5.560 m) - Yerupaja (6.635 m)
- Quchakuna: Pallqaqucha - Qiruqucha (Rikuway pruwinsyapi) - Pilaqatu (Pallasqa pruwinsyapi) - Parun qucha (Waylas pruwinsyapi) - Llankanuku quchakuna (Yunkay pruwinsyapi) - Qunuqucha (Patiwillkamanta Warasman ñanpi) - Kulliqucha
- Mayukuna: Marañun mayu - Santa mayu - Warmiy mayu - Kasma mayu - Kuliwras mayu - Nipiña mayu - Patiwillka mayu.
- Q'asakuna: Rumikrus Punta (4.950 m) Waylas pruwinsyapi Santa pruwinsyapiwan - Santa Krus q'asa Llankanukuwan (3.850 m) Yunkay pruwinsyapi Waylas pruwinsyapiwan - Qawish tunil (4.000 m) Rikuway pruwinsyapi Wari pruwinsyapiwan - Qunuqucha ( 4.100 m) Rikuway pruwinsyapi Bolognesi pruwinsyapiwan.
- Wat'akuna: Yuraqwat'a - Santa wat'a - Phirrul wat'a - Charapa wat'a.
Yurakuna
- Ramran: Mishiku ramran (Alnus jorullensis)
- Yuraq ch'illka (Baccharis latifolia)
- Urqu wamanpinta (Chuquiraga spinosa)
- (Cnidoscolus basiacanthus)
- Ancosh (Culcitium canescens)
- Champa icha kunkush (Distichia muscoides)
- Qurikasha (Echinocactus sp.) (Matucana yanganucensis ?)
- Wiñay wayna: (Epidendrum corimbosum)
- (Eriotheca ruizii)
- Chilliwa (Festuca dolychophylla)
- Phawka (Flourensia macrophilla)
- (Gochnatia patazina)
- Muqti icha muchki (Hesperomeles cuneata)
- (Iresine weberbaueri suess)
- Tutura (Juncus andicola)
- (Jungia paniculada)
- Khirkinchu chupa: Purwa (Lycopodium crassum)
- Tuna (Mammillaria sp.)
- Muña: (Mintostachys tomentosa)
- Chacuas jacha (Ophryosporus chilca)
- Tuna waraqu (Opuntia ficus-indica)
- Uqi qiwuña (Polylepis incana)
- Titanka (Puya raimondii)
- (Rauhia staminosa ravena)
- Mayu llaqi icha Putaqa (Rumex peruanus)
- Ñukch'u (Salvia sp)
- (Saxifraga magellanica)
- Mulli (Schinus molle)
- Wirush icha ancush (Senecio canescens)
- Wamanripa icha wira-wira (Senecio comusus (?))
- Ichhu (Stipa ichu)
- Waranway: warumu icha waruma (Tecoma sambucifolia)
- Achupalla (Tillandsia purpurea)
- Shinwa (Urtica sp.)
- Llaqllishqura, callhua-callhua, icha tarquy (Werneria nubigena)
Uywakuna
_on_the_ground,_side_view.jpg)
- Añas : Qhapaq añas (Conepatus rex)
- Wiruchu (Desmodus rotundus)
- Antikuna atuq icha Piruwanu atuq (Dusicyon culpaeus = Pseudalopex culpaeus)
- Usqhullu icha Usqu misi (Felis colocolo = Leopardus colocolo)
- Puma (Felis concolor incarum)
- Hatun taruka (Hippocamelus antisensis)
- Chinchay wisk'acha (Lagidium peruanum)
- Puka luwichu (Mazama americana)
- Chupasapa achuqalla: (Mustela frenata agilis)
- Yuraqchupa luwichu (Odocoileus virginianus)
- Antikuna atuq icha Piruwanu atuq (Lycalopex culpaeus = Pseudalopex culpaeus)
- Puma (Puma concolor)
- Antikuna ukumari (Tremarctos ornatus)
- Wik'uña (Vicugna vicugna)
Pisqukuna
- Pili laya: Anas specularoides = Lophonetta specularioides (kastilla simipi: pato cordillerano)
- Sutru: (Anas flavirostris oxiptera)
- Patu jirka: (Anas georgica spinicauda)
- Wamanpallpa icha hatun wamancha (Buteo poecilochrous)
- Yuraquma mayusuksu (Cinclus leucocephalus)
- Akakllu, Hak'akllu icha Jak'achu (Colaptes rupicola)
- Siwar q'inti (Colibri coruscans)
- (Eupelia cruziana)
- Turpiña, ujujuy icha suk'a (Fulica gigantea)
- Anka (Geranoaetus melanoleucus)
- Qiwlla (Larus serranus)
- Q'inti: (Metallura phoebe)
- Llut'u: (Nothoprocta ornata branickii)
- Wasqar q'inti: (Patagona gigas peruviana)
- Urin allqamari (Phalcoboenus albogularis)
- (Podiceps chilensis morrisoni)
- Chiwaku (Turdus chiguanco)
- Liki-liki icha liclish (Vanellus resplendens)
- Kuntur (Vultur gryphus)
- Kukuli: (Zenaida asiatica meloda)
- Pichinku, pichitanka icha pichusanka: (Zonotrichia capensis peruviensis)
Llaqta pusa rakiy
Iskay chunka pruwinsyam kan:
| Pruwinsya | Runakuna(2007)[4] | Uma llaqta |
|---|---|---|
| Ayha pruwinsya | 7.995 | Ayha |
| Antonio Raymondi pruwinsya | 17.059 | Llamillin |
| Asunsyun pruwinsya | 9.054 | Chakas |
| Bolognesi pruwinsya | 30.725 | Chikyan |
| Qarwas pruwinsya | 43.902 | Qarwas |
| Carlos Fermin Fitzcarrald pruwinsya | 21.322 | San Luis llaqta |
| Kasma pruwinsya | 42.368 | Kasma |
| Kurunku pruwinsya | 8.329 | Kurunku |
| Waras pruwinsya | 147.463 | Waras |
| Wari pruwinsya | 62.598 | Wari |
| Warmiy pruwinsya | 27.820 | Warmiy |
| Waylas pruwinsya | 53.729 | Qaras |
| Pisqupampa pruwinsya | 23.292 | Pisqupampa |
| Uqrus pruwinsya | 9.196 | Uqrus |
| Pallasqa pruwinsya | 29.454 | Qawana |
| Pumapampa pruwinsya | 27.954 | Pumapampa |
| Rikuway pruwinsya | 19.102 | Rikuway |
| Santa pruwinsya | 396.434 | Chimputi |
| Siwas pruwinsya | 30.700 | Siwas |
| Yunkay pruwinsya | 54.963 | Yunkay |
Simikuna
Anqash suyupiqa aswanta kastilla simita qhichwa simitawan rimanku.[5] Suyupiqa anqash runasimitam rimanku.
| Simi | Rimaqkuna 2004 (%) | Rimaqkuna 2009 (%) |
|---|---|---|
| Qhichwa simi | 43,1 | 32,2 |
| Kastilla simi | 56,4 | 67,4 |
| Huk simi /1 | 0,5 | 0,4 |
/1 aymara simiwan, inlish simiwan, purtuyis simiwan, huk hawa simiwan, ruqt'u runakunawan
| Pruwinsya | Kastilla simita rimaqkuna /1 | % | Pachan simita rimaqkuna /1, /2 | % |
|---|---|---|---|---|
| Ayha pruwinsya | 4,350 | 61.4 | 2,724 | 38.5 |
| Antonio Raymondi pruwinsya | 3,352 | 22.4 | 11,571 | 77.3 |
| Asunsyun pruwinsya | 1,377 | 17.0 | 6,649 | 82.2 |
| Bolognesi pruwinsya | 23,173 | 83.6 | 4,493 | 16.2 |
| Qarwas pruwinsya | 10,297 | 25.9 | 29,397 | 74.0 |
| Carlos Fermin Fitzcarrald pruwinsya | 1,499 | 8.0 | 17,135 | 91.6 |
| Kasma pruwinsya | 32,749 | 85.6 | 5,471 | 14.3 |
| Kurunku pruwinsya | 6,742 | 90.0 | 741 | 9.9 |
| Waras pruwinsya | 84,009 | 62.8 | 49,621 | 37.1 |
| Wari pruwinsya | 11,703 | 20.9 | 44,031 | 78.8 |
| Warmiy pruwinsya | 23,470 | 93.2 | 1,695 | 6.7 |
| Waylas pruwinsya | 20,080 | 42.1 | 27,558 | 57.8 |
| Mariscal Luzuriaga pruwinsya | 1,618 | 7.9 | 18,752 | 91.6 |
| Uqrus pruwinsya | 7,565 | 91.0 | 733 | 8.8 |
| Pallasqa pruwinsya | 25,527 | 99.3 | 138 | 0.5 |
| Pumapampa pruwinsya | 3,565 | 14.5 | 21,042 | 85.3 |
| Rikuway pruwinsya | 10,816 | 62.4 | 6,495 | 37.5 |
| Santa pruwinsya | 351,970 | 97.3 | 9,341 | 2.6 |
| Siwas pruwinsya | 16,880 | 62.6 | 10,047 | 37.2 |
| Yunkay pruwinsya | 12,834 | 26.1 | 36,172 | 73.6 |
| Llapan | 653,576 | 68.1 | 303,806 | 31.7 |
/1 Rimaqkuna: 5 / 5+ wata
/2 Pachan simi: qhichwa simi, aymara simi, ashaninka simi icha huk pachan simi (mana hawa simi)
Pukyu: [4]
Llaqtakuna
|
|
|
Karu puriy
- Asunsyun pruwinsyapi:
- Chakas
- Musiyu (Chakaspi)
- Buluñisi pruwinsyapi:
- Waywash urqukuna Yerupajawan ( 6.634 m)
- Chikyan
- Kapillapunta (Chikyan: 8 km)
- Puskanwaru (Chikyan: 8 km)
- Pukamachay
- Wasta (Huasta) llaqtapi inlisya (Chikyan: 8 km)
- Akya llaqtapi inlisya (Chikyan: 18 km)
- Punummarka (Chikyan: 6 km)
- Quntu Kuta (Chikyan: 5 km)
- Pachapaqui llaqtapi: Titankakuna (Puya Raimondii)
- Usqur phaqcha (12 m) (Usqur llaqtamanta: 2 km)
- Tampu (Tikllus llaqtapi)
- Chacha Puntas qhichwa
- Mawk'a Wanuku (Huanoco viejo)
- Armakuna (Llaqllapi)
- Qarwas pruwinsyapi:
- Qarwas
- Chancos: Armakuna
- Kasma pruwinsyapi:
- Sechín
- Chankillu
- Max Uhle musiyu
- Las Aldas (Kasma: 15 km
- Wari pruwinsyapi:
- Wantar Chawin (Waras: 109 km)
- Kunchuku Qhichwa
- Waylas pruwinsyapi:
- Shuyturahu (6.120 m)
- Qaras
- Tumshucaico (mawk'a llaqta) (Qaras: 1 km)
- Parun qucha (Qaras: 32 km)
- Patu Wayq'u (Qaras: 25 km)
- Pallasqa pruwinsyapi:
- Qawana, musiyu
- Pashash (Qawana: 1 km) (mawk'a llaqta)
- Mawk'a llaqtakuna: La Galgada, Sacra, Chukana, Chunqurmarka, Suslayap, Sakuyquchay (Pallasqa distritupi)
- Rikuway pruwinsyapi:
- Pueblo Viejo, Pumacahuara, Jirash, Tayapunta, Yacucancha
- Pastururi urqu (Nevado Pastoruri), 5.240 m (Waras: 70 km
- Patuqucha (laguna de Patococha)
- Santa pruwinsyapi:
- Pañamarka
- Punkuri (Chimputi: 30 km)
- Yunkay pruwinsyapi:
- Llankanuku quchakuna: Chinanqucha (Chinancocha), Orconcocha (Waskaran mamallaqta parkipi)
- Waskaran, 6.768 m
- Guitarrero mach'ay
Raymikuna
- Simana Santa, Waraspi
Suyupi paqarisqa
- Carlos E. Zavaleta
- Armando Villegas
Kaypipas qhaway
Willay pukyukuna
- www.proviasdes.gob.pe / Carlos Fermín Fitzcarrald pruwinsyamanta pdf, 9 MB (kastilla simi): Yurakuna, uywakuna
- biblioteca.uns.edu.pe r. 4 (pdf) (kastilla simi): Yurakuna, uywakuna
Hawa t'inkikuna
- Saywitu: Anqash suyu
- Yuraq Urqukunap saywitunkuna
- Unay willakuykunawan kay ruraqpa willakuyninkuna
- bvirtual.proeibandes.org / Félix Julca Guerrero: Uso de las lenguas quechua y castellano en la escuela urbana: Un estudio de caso (2000 watapi, Aquwitsay llaqtapi, Waras pruwinsya, Piruw) (kastilla simi; Ichikllachaw: r. 140 - 141)
 | Suyukuna (Piruw) | |
|---|---|---|
| Amarumayu · Anqash · Apurimaq · Ariqipa · Ayakuchu · Ika · Kashamarka · Lampalliqi · Lima · Luritu · Mayutata · Muqiwa · Pasqu · Piwra · Punu · Qispi Kay · Qusqu · San Martín · Sunin · Taqna · Tumpis · Ukayali · Wankawillka · Wanuku |
🔥 Top keywords: Qhapaq p'anqaMarie AntoinetteYanapa:Wikipidiya YanapanaIskay ñiqin pachantin maqanakuyWikipedia:WikipidiyamantaWikipedia:Ayllupaq p'anqaWikipidiya:Allinmi hamusqaykichikWikipidiyaWikipedia:General disclaimerRikcha:Flag of Colombia.svgWikipidiya:Ayllupaq p'anqaInlis simiSapaq:MaskayPlantilla:Cite webHukllachasqa Qhapaq LlaqtaJosé Luis Ayala OlazávalSapaq:NaqhaHukchasqaWikipidiya:Sapsilla saywachasqa paqtachiyJavier DelgiudiceAlbert EinsteinEmojiKarapari munisipyuTaripay amachaqSapaq:RimachinayGuangdong puruwinsiyaWikimedia CommonsGoogleHukllachasqa Amirika MamallaqtakunaWikipidiya:WikipidiyamantaRusyaIspayChunwa Runallaqta RipuwlikaPlantilla:Cite journalPiruwSallqa pachaHTMLInriyaQullqi wasiKamachi
