მოჰამედ რეზა ფეჰლევი
მოჰამედ რეზა-შაჰ ფეჰლევი (სპარს. محمدرضا شاه پهلوی; დ. 26 ოქტომბერი 1919, თეირანი, ირანი — გ. 27 ივლისი, 1980, კაირო, ეგვიპტე) — ირანის ბოლო შაჰი, ქვეყანას მართავდა 1941-1979 წლებში. ფეჰლევის დინასტიის მეორე და უკანასკნელი წარმომადგენელი. ხელისუფლებას ჩამოაშორეს ირანის ისლამური რევოლუციის შედეგად. შაჰი იძულებული იყო ემიგრაციაში წასულიყო და გარდაიცვალა კაიროში.
| მოჰამედ რეზა ფეჰლევი | |
|---|---|
| Mohammad Reza Pahlavi | |
 | |
| ირანის შაჰი | |
| კორონაცია: | 26 ოქტომბერი 1967 |
| მმართ. დასაწყისი: | 16 სექტემბერი 1941 |
| მმართ. დასასრული: | 11 თებერვალი 1979 |
| წინამორბედი: | რეზა-შაჰ ფეჰლევი |
| მემკვიდრე: | ტიტული გაუქმდა |
| პირადი ცხოვრება | |
| დაბ. თარიღი: | 26 ოქტომბერი 1919 |
| დაბ. ადგილი: | თეირანი, ირანი |
| გარდ. თარიღი: | 27 ივლისი, 1980 (60 წლის) |
| გარდ. ადგილი: | კაირო, ეგვიპტე |
| მეუღლე: | ფავზია ფუად ეგვიპტელი სორაია ისფანდიარი ბაჰთიარი ფარაჰ ფეჰლევი |
| დინასტია: | ფეჰლევიანები |
| მამა: | რეზა-შაჰ ფეჰლევი |
| დედა: | თაჯ ოლ-მოლუქი |
| რელიგია: | ისლამი |
| ხელმოწერა: |  |
ბიოგრაფია
განათლება მიიღო ირანში და საზღვარგარეთ. 1938 წელს დაამთავრა სამხედრო აკადემია თეირანში. ტახტზე ავიდა 1941 წლის სექტემბერში, მამის რეზა-შაჰ ფეჰლევის გადადგომის შემდეგ. 1943 წელს ომი გამოუცხადა ფაშისტურ გერმანიას.
1953 წლის აგვისტოში, აშშ-ს ცენტრალური სადაზვერვო სააგენტო-ს უშუალო ორგანიზებით, ოპერაცია "აიაქსი"-ს ფარგლებში დამხობილ იქნა პრემიერ-მინისტრი მოჰამედ მოსადეყის მთავრობა[1]. შაჰი ემიგრაციიდან დაბრუნდა და ავტორიტარული მმართველობა დაამკვიდრა.
ირანის საიდუმლი პოლიციური სტრუქტურების ფორმირება დაიწყო 1955 წ. აშშ-ს სამხედრო ექსპერტებისა და სპეცსამსახურების სპეციალისტების ხელშეწყობით[2]. ირანში თავისი „ექსპერტები“ გააგზავნა ასევე ისრაელმა, ერთ-ერთი მათგანი იყო პოლკოვნიკი იაკობ ნიმროდი[3]. შაჰის ოფიცრები გადიოდნენ ინტენსიურ მომზადებას დიდ ბრიტანეთში, ისრაელში და აშშ-ში[4]. „CIA“-სა და „სავაქ“-ის მჭიდრო თანამშრომლობის შესახებ ინფორმაცია ფართოდ გახდა ცნობილი მხოლოდ 1970-იანი წლების მეორე ნახევარში[5] [6].
1955 წლის მარტში, აშშ-ს არმიის პოლკოვნიკის მისია შეიცვალა ამერიკის „CIA“-ს ინსტრუქტორებით (მისია შედგებოდა სულ 5 ოფიცერისგან, რომლებიც იყვნენ ექსპერტები ფარული ოპერაციებისა, ინფორმაციის ანალიზისა და კონტრდაზვერვის სფეროში). შაჰის სპეცსამსახურების ჩამოყალიბებაში დიდი წვლილი მიუძღვის ამერიკელ გენერალს გერბერტ ნორმან შვარცკოფს, რომელმაც „გაწვრთნა სავაქ-ის პერსონალის პირველი თაობა“[7] [8] [9].
1956 წლის დეკემბერში შაჰმა და მისმა მთავრობამ გადაწყვიტა, რომ დადგა დრო ირანმა დააფუძნოს დაზვერვის ორგანიზაცია[10]. „სავაქ“-ის შექმნის კანონპროექტი შემოღებულ იქნა მეჯლისის მიერ 1957 წლის 20 იანვარს[11], და შემდგომ სენატის მიერ დამტკიცდა.
1957 წელს აშშ-სა და ისრაელის სპეცსამსახურების დახმარებით შაჰმა დააარსა დაზვერვისა და სახელმწიფო უშიშროების სამსახური — სავაქი[12].
ლიტერატურა
- ქართული საბჭოთა ენციკლოპედია, ტ. 7, თბ., 1984. — გვ. 160.
