Қырымшақ тілі
Қырымшақ тілі (өз атауы: кърымчах тыльы) - Түркі тілдердің қыпшақ тілдері тармағының бір тілі. Қазіргі қырымшақ тілінің ауызша сөйлеуінде де, жазбасында да оғыз тілдерінің элементтері көп, сол себепті қырымшақ тілін аралас қыпшақ-оғыз тіліне жатқызуға болады.
| Қырымшақ тілі | |
| Өз атауы: | Кърымчах тыльы |
|---|---|
| Елдер: | |
| Аймақтар: | |
| Сөйлеушілер саны: | бірнеше кісі [1] |
| Рейтинг: | жойылуға жақын |
| Классификация | |
| Санаты: | |
| Жазуы: | |
| Тіл коды | |
| ISO 639-1: | — |
| ISO 639-2: | — |
| ISO 639-3: | uum |
| Тағы қараңыз: Жоба:Лингвистика | |
Сөйлеушілер саны
Қырымшақ тілін ана тілі деп санайтын қырымшақтар саны Екінші дүниежүзілік соғысқа дейін Қырым өлкесінде 6 000-дай болған. 1941—1944 жылғы неміс басқыншылығынан кейін қырымшақтардың саны күрт азайып, 1000 шақты адам тірі қалды: олар - соғысқа қатысып немесе көшіп кетіп аман қалғандар болды. Қазіргі таңда қырымшақ тілін ана тілі деп есептейтін егде жастағы 3 адам қалды, олардың бірі, Давид Реби, 2004 жылы қырымшақ тілін қысқаша сипаттап, қырымшақ - орыс сөздігін құрды. Соңғы қырымшақ тілінде сөйлеген әйел - Виктория Багинская (Гурджи) 2012 жылы Краснодарда қайтыс болған.
Жазуы
1930 жылғы латын жазуын қолданған қырымшақ әліпбиі:
| A a | B ʙ | C c | Ç ç | D d | E e | F f | G g |
| H h | I i | J j | Ь ь | K k | Q q | Ƣ ƣ | L l |
| M m | N n | N̡ n̡ | O o | Ɵ ɵ | P p | R r | S s |
| Ş ş | T t | U u | Y y | V v | Z z | Ƶ ƶ |
1930-шы жылдардың соңынан бастап кирилл жазуына негізделген қырымшақ әліпбиі[2]:
| А а | Б б | В в | Г г | Гъ гъ | Д д | Е е | З з |
| И и | Й й | К к | Къ къ | Л л | М м | Н н | Нъ нъ |
| О о | Ӧ ӧ | П п | Р р | С с | Т т | У у | Ӱ ӱ |
| Ф ф | Х х | Ч ч | Чъ чъ | Ш ш | Ы ы | Ь ь | Э э |
Түркі тілдерімен салыстыру
| Қырымшақ тілінде | Түрікше | Қазақша |
| kılıç | kılıç | қылыш |
| arıslan | aslan | арыстан |
| yaka | yaka | жаға |
| yulduz | yıldız | жұлдыз |
| yaş | yaş | жас |
| yol | yol | жол |
| kalkan | kalkan | қалқан |
| yanhı | yeni | жаңа |
| yel | yel | жел |
| tülkü | tilki | түлкі |
| sıçan | sıçan | тышқан |
| imirtha | yumurta | жұмыртқа |
| taş | taş | тас |
| altın | altın | алтын |
| tengiz | deniz | теңіз |
| kumuş | gümüş | күміс |
| ögüz | öküz | өгіз |
| koy | koyun | қой |
| suv | su | су |
| at | at | ат |
| agaç | ağaç | ағаш |
| yeşil | yeşil | жасыл |
Виктория Багинская (Гурджи) жазған қырымшақ тіліндегі мақал[3]:
- Кымы су тапмаз ичмее, кымы копур тапмаз кечмее
- Кім су таппаса - ишпейді, кім көпір таппаса - көшпейді
Әдебиет
- Д.И.Реби. «Крымчакский язык. Крымчакско-русский словарь.» Симферополь, 2004
- Kaja I.S. Qrьmcaq ʙalalarь icyn ana tilinde alefʙet ve oqu kitaʙь. Qrьm, 1928.