Copyleft
Copyleft, pratîka dayîna mafê belavkirin û guherandina bi serbestî milkê rewşenbîrî ye bi şertê ku heman maf di berhemên derûdor ên ku ji wê milkê hatine afirandin de bêne parastin.[1] Copyleft di forma lîsansê de dikare were bikar anîn ku şert û mercên mafnasiyê ji bo karên ji nermalava komputerê bigire heya belge, huner, vedîtinên zanistî û tewra hinek patentan bigire.[2] Copyleft rêgezek e ku tê de nermalava an xebata hunerî dikare were bikar anîn, guheztin û bi serbestî were belavkirin bi şertê ku her tiştê ku jê hatî bi heman mercan ve girêdayî be.[3]
Berevajî lîsansên nermalava belaş ên destûrdar, lîsansên nermalava Copyleft wekî parastin an berevajî têne hesibandin û hewce dike ku agahdariya ku ji bo ji nû ve hilberandin û guheztina xebatê hewce dike ji wergirên bernameya nermalavê, yan binaryan re were peyda kirin. Ev agahdarî bi gelemperî di forma pelên koda çavkaniyê de ye ku bi gelemperî kopiyek şertên lîsansê hene û nivîskarên kodê qebûl dikin.
Lîsansên Copyleftê yên navdar di nav wan de Lîsansa Giştî ya GNU (GPL), ku ji hêla Richard Stallman ve hatiye nivîsandin û yekem destûrnameya nermalava Copyleftê bû ku bikaranînek berfireh dîtiye. Di nav lîsansên wî de Lîsansa Giştî ya Mozilla, Lîsansa Hunera Azad û Creative Commons.[4] şertê lîsansa parvekirinê, du yên dawîn ji bo formên din ên xebata rewşenbîrî û hunerî, wek belge û wêne, têne armanc kirin.[5]
Prensîbên Copyleftê
Azadî
Digel ku qanûna mafnasiyê kontrolê dide nivîskarên nermalavê li ser kopîkirin, belavkirin û guheztina karên wan, armanca copyleft ew e ku azadiya hemî bikarhêner/temaşevanên xebatê bide meşandin ku van hemî çalakiyan pêk bînin.
- Azadî 0
- Azadiya bikaranîna kar
- Azadî 1
- Azadiya xwendina xebatê
- Azadî 2
- Azadiya kopîkirin û parvekirina xebatê bi yên din re
- Azadî 3
- Azadiya guherandina xebatê, û azadiya belavkirina karên guhertî û ji ber vê yekê jêderketî
Peyvên bi vî rengî di Pênaseya Çavkaniya Vekirî de hene, pênaseyek cihê ku azadiyên wekhev dihewîne. Ev her du pênaseyên, Pênaseya Nermalava Azad û Pênaseya Çavkaniya Vekirî, piraniya lîsansên kopîleftê van pênaseyan piştgirî dike.[6] Bi garantîkirina azadî û destûra ji nû ve hilberandin, adaptekirin, yan belavkirina wê ji temaşevanan û bikarhênerên karekî re, lîsansên kopîleftê ji cûreyên din ên destûrnameyên mafê kopîkirinê ku van azadiyan sînordar dikin cihêreng in.
Li cihên ku destûr bihêle ku xebatek bi tevahî bikeve nav qada gelemperî, ku li wir xwedîtiya mafan nayê îddîa kirin, copyleft destûrê dide nivîskaran ku li ser karanîna xebata xwe qedexeyan deynin. Yek ji wan qedexeyên sereke yên ku ji aliyê copyleftê ve têne danîn ev e ku divê karên ku hatine derxistin jî di bin destûrnameyek copyleftê ya hevgirtî de werin weşandin.[6]
Ev ji ber prensîba bingehîn a copyleftê ye: ku her kes dikare bi serbestî ji xebata berê ya kesên din sûd werbigire, lê her guheztinek li ser wê xebatê divê ji her kesê din re jî sûd werbigire û ji ber vê yekê divê di bin şertên wekhev de were weşandin. Ji ber vê yekê, lîsansên copyleftê wekî lîsansên berevajî jî têne zanîn - her guhezkerên xebatek bi lîsansa kopîleftê tê çaverê kirin ku çalakiya nivîskar a lîsansa copyleftê ya nermalavê jî bi lîsansa kopîleftê vegerîne her derûdorên ku wan çêkiriye. Ji ber vê hewcedariyê, lîsansên kopîleftê jî ji ber şertên xwe-domdar wekî "vîral" hatine binav kirin.[7]
Ji xeynî sînorkirinên li ser kopîkirinê, lîsansên kopîleftê astengiyên din jî dinirxîne. Ew piştrast dikin ku maf nekarin paşê werin betal kirin û hewce dikin ku kar û pêvekên wê bi rengekî ku destûrê dide guheztinên din bêne peyda kirin. Di nermalavê de, ev tê vê wateyê ku pêdivî ye ku koda çavkaniyê ya xebata hatî derxistin bi nermalavê bixwe re were peyda kirin.
Teşwîqkirina aborî
Teşwîqên aborî yên ku li ser naveroka kopîleftê dixebitin dikarin cûda bibin. Qanûna mafên telîfê ya kevneşopî, ji bo pêşvebirina pêşketinê bi pêşkêşkirina feydeyên aborî yê ji bo afirîneran hatîye sêwirandin.
Di cîhana bernamesaziya komputerê de, bernameyên komputerê yên bi lîsansa copyleftê bi gelemperî ji hêla bernamenûsan ve têne çêkirin da ku hewcedariya ku wan kifş kirine tije bikin. Bernameyên weha bi gelemperî bi destûrnameyek copyleftê têne weşandin tenê ji bo ku bikarhênerên paşîn jî dikarin bi serbestî guhertoyên guhezbar ên wê bernameyê bikar bînin. Ev bi taybetî ji bo afirînerên ku dixwazin pêşî li "revandina çavkaniya vekirî" bigirin, an jî çalakiya ji nû ve bikaranîna kodê çavkaniya vekirî û paşê qedexeyên din lê zêde bikin, çalakiyek ji hêla lîsansên copyleftê ve têne astengkirin. Hinek afirîner, mîna Elastic[8] pêşbînî dikin ku nehiştina pargîdaniyên bazirganî ku bikar bînin û piştre jî hilbera xwe di bin destûrnameyek xwedaniyê de bifroşin jî teşwîqek e.