Java (zimanê bernamesaziyê)
Java zimanekî bernamekirinê ye ku di 25ê gulana sala 1995an de hate çêkirin. Bernameyên ku bi Java hatine nivîsandin karin li gelek deveran bê guhartin bişuxilin. Gelek tiştên di Java de ji C hatine deqene însan karibin hêsanîtir wê bi'elimin. Java di dinyayê de zimanê bernamekirinê yê herî naskirî ye.
 | |
| Paradîgma | Multi-paradigm: generic, object-oriented (class-based), imperative, reflective |
|---|---|
| Designed by | James Gosling |
| Developer | Oracle Corporation et al. |
| Herî pêşî derket | 23 gulanê 1995)[1] |
| Versiyona herî nû | Java SE 19 / 20 îlonê 2022) |
| Sîstema cûreyan | Di cihê xwe de, biqewet, safe, nominative, manifest |
| Xilasiyên fayl | .java, .class, .jar |
| Malper | oracle |
| Fikir stand ji | |
| CLU,[2] Simula67,[2] LISP,[2] SmallTalk,[2] Ada 83, C++,[3] C#,[4] Eiffel,[5] Mesa,[6] Modula-3,[7] Oberon,[8] Objective-C,[9] UCSD Pascal,[10][11] Object Pascal[12] | |
| Fikir da | |
| Ada 2005, BeanShell, C#, Chapel,[13] Clojure, ECMAScript, Fantom, Gambas,[14] Groovy, Hack,[15] Haxe, J#, Kotlin, PHP, Python, Scala, Seed7, Vala, JavaScript | |
biguhêre | |
Dîrok
_waving.svg)
James Gosling, Mike Sheridan û Patrick Naughton di hezîrana 1991 de projeya zimanê Java dest pê kirin.[16] Di pêşiyê de Java ji bo televizyonên înteraktîv hatibû çêkirin, lê ji bo televizyonên wî wextî gelekî pêşketî bû.[17] Navê Java ji qehwa Javayê tê, qehwa ji Îndonezya.[18] Gosling Java bi sentaksek şêweya C/C ++ dîzayn kir deqena bernamekerên pergal û sepanan kodê nas bikin.
Sun Microsystems di sala 1996an de versiyona pêşî ya gelemperî wekî Java 1.0 derxist. Java bi sûnda "carekê binivîse, li her deverî bişuxilîne" (WORA) hat, û bi programên belaş ji bonî platformên popûler jî hat. Di gerokên webê yên mezin di wextekî nêzîk de xebitandina appletên Javayê di rûpelên webê de mimkin bû û Java zûka popûler bû. Kompîlera Java 1.0 ji bo ku li gorî taybetmendiya zimanê Java 1.0 bi cih bîne ji aliyê Arthur van Hoff ve bi Java dîsa hate nivîsandin. Bi hatina Java 2yê (di kanûna pêşîn a 1998-1999an de wek J2SE 1.2 hat weşandin), di versionyên nû de ji bo platformên cuda gelek konfîgurasyon hebûn. J2EE, ji bo sepanên saziyan teknolojî û APIyên ku bi gelemperî di hawirên rajekar de dixebitin jî di nav xwe de dihewîne, J2ME jî ji bo sepanên mobîlê hatibû optîmîzekirin. Guhertoya sermaseyê navê J2SEyê guherand. Di sala 2006an da, ji bo armancên bazarkariyê, Sunê guhertoyên J2yê yên nû wek Java EE, Java ME û Java SE bi nav kir.
Di sala 1997an da, Sun Microsystems ji bo fermîkirina Javayê, beşdarî standartên ISO/IEC JTC 1ê û paşê jî Egma Înternatîonal bû, lê di demeke kurt de ji van beşdarî yan vekişî. Java wek standardeke de facto ma û bi pêvajoya Civata Javayê hate kontrolkirin. Di carekê da, tevî rewşa nermalavê ya xwediyê wê, Sun piraniya sepanên Javayê belaş peyda kir. Sun bi firotina lîsansên ji bo berhemên taybet ên wekî Java Enterprise System, ji Javayê dahata xwe bidest dixist.
Sun, di 13ê mijdara 2006an de, di çarçoveya lîsansa GPL-2.0ê de, gelek makîneya xwe ya ferazî ya Javayê (JVM) wek nermalava bêpere û çavkaniya vekirî (FOSS) derxist. Di 8ê gulana 2007an de ev pêvajo qeda, ji xeynî pareke biçûk a kodê ya ku Sunê mafê wê nedigirt, hemû kodên bingehîn ên JVMyê di bin şertên belavkirina nermalava serbest û çavkaniya vekirî de hatin derxistin.[19]
Versiyon
Ji Java 9 pêve, her sal 2 versiyon têne derxistin. Yek di adarê de û yek di îlonê de. Piştevaniya versiyonê li gora şîrketa ku wê derdixê tê guhertin. Li xwar me ên OpenJDKê lîste kirine. Piştî ku piştevanî xilas dibê (6 heyv ji xeynî ên bi piştevaniya dirêj), nûkirin hew ji wê versiyonê re tên û problem hew têne edilandin. Lê ferqên di neqeba versiyonan de hingî kêm in, gelekî hêsanî ye yek Javaya xwe nû bike. Ên ku li ser Javayê dişuxilin nûkirinê gelekî pêşniyar dikin û ji xeynî şîrketên mezin, gelek kes ne hewce ne eleqê xwe ji piştevaniya dirêj bînin.
| Versiyon | Dîrok | Rewşa rojane |
|---|---|---|
| JDK Beta | 1995 |  Versiyona bê piştevanî |
| JDK 1.0 | 23ê kanûna paşîna 1996 | Versiyona bê piştevanî |
| JDK 1.1 | 19ê sibata 1997 | Versiyona bê piştevanî |
| J2SE 1.2 | 8ê kanûna pêşîna 1998 | Versiyona bê piştevanî |
| J2SE 1.3 | 8ê gulana 2000 | Versiyona bê piştevanî |
| J2SE 1.4 | 6ê sibata 2002 | Versiyona bê piştevanî |
| J2SE 5.0 | 30ê îlona 2004 | Versiyona bê piştevanî |
| Java SE 6 | 11ê kanûna pêşîna 2006 | Versiyona bê piştevanî |
| Java SE 7 | 28ê temûza 2011 | Versiyona bê piştevanî |
| Java SE 8 | 18ê adara 2014 |  Versiyona bi piştevaniya dirêj |
| Java SE 9 | 21ê îlona 2017 | Versiyona bê piştevanî |
| Java SE 10 | 20ê adara 2018 | Versiyona bê piştevanî |
| Java SE 11 | 25ê îlona 2018 | Versiyona bi piştevaniya dirêj |
| Java SE 12 | 19ê adara 2019 | Versiyona bê piştevanî |
| Java SE 13 | 17ê îlona 2019 | Versiyona bê piştevanî |
| Java SE 14 | 17ê adara 2020 | Versiyona bê piştevanî |
| Java SE 15 | 15ê îlona 2020 | Versiyona bê piştevanî |
| Java SE 16 | 16ê adara 2021 | Versiyona bê piştevanî |
| Java SE 17 | 14ê êlûna 2021 | Versiyona bi piştevaniya dirêj |
| Java SE 18 | 22ê adara 2022 | Versiyona bê piştevanî |
| Java SE 19 | 20ê îlona 2022 | Versiyona bê piştevanî |
| Java SE 20 | 21ê adara 2023 | Versiyona bê piştevanî |
| Java SE 21 | 19ê êlûna 2023 | Versiyona bi piştevanî |
Weşan
- Java Card - Ji bonî qertên jêhatî. Ev di milyaran qertên SIM, qertên benqê û tiştên bi wî şiklî de heye.[20]
- Java ME - Ji bonî telefonên berê. Hew tê bikaranîn, lê di wextê xwe de di hema bêje hemû telefonan de hebû.[21]
- Java SE - Javaya normal ku di hema bêje hemû programên Javayê de tê şuxilandin.[22]
- Jakarta EE - Kitêbxanên "ji bonî şîrketan" ji bonî Javayê. Berê navê wê Java EE bû û weşaneke bixwe bû. Lê vêce tenê komeke kitêbxanan e û derveyî Java bixwe tê weşandin.[23]
Di Blu-rayê de jî Java tê bikaranîn, jê re "BD-J" (Blu-ray Disc Java) tê gotin û ew şiklekî Java MEyê ye. Ji bernameyên BD-Jyê re "Xlet" tê gotin, di wana de gelek tiştên weke menûyên neqandinê, pişkok û nivîs karin hebin.
Şiklê şuxilandinê
Java Virtual Machine (JVM) û bytecode
Yek ji hedefên Javayê ew e ko bihêle bername di hemû sîsteman de bişuxilin, yanî divê bernameke Javayê di her sîstemî de bi eynî şiklî û xurt bişuxilê. Şiklê ku ev pê çêdibe ew e bê pêşî koda bernameyê tê xistin bytecode, ev şiklekî weke bernamekê ku tenê programa Java dikare bixwêne ye. Dûvre jî programa Javayê ji bonî her sîstemî tê çêkirin, û program bytecodê dixwêne û dixe koda ji bonî wê kompûterê û dişuxilîne.
Rêziman
Gelek tiştên rêzimana Java ji C++ û C tên, ji vê malbata zimanên programkirinê re "C-family" tê gotin.
Nimûna "Merheba, dinya!"
public class Bername {public static void main(String[] args) {System.out.println("Merheba, dinya!");}}Divê navê hemû faylên çavkaniyê (source code) eynî weke navê klasa xuyakirî (public class) be û nav bi ".java" re xilas bibe. Wextê ku programek tê xistin bytecode, navê wê bi ".class" xilas dibê. Di her fayla Javayê de tenê yek klasa xuyakirî çêdibe hebê, lê tê de gelek klasên veşartî yan jî klasên di bin ya xuyakirî de çêdibin hebin.