Notatio scaccorum algebraica
Notatio scaccorum algebraica est solitissimum systema calculorum motus notandi, cuius primum Philippus Stamma usum repperit, quod in eius libello de ludo scaccorum (Francogallice "Essai sur le jeu des echecs") descripsit. Hodie omnes ludi in certaminibus inter omnes nationes hoc modo scribuntur.[1] Olim autem saepius notatio vetusta adhibebatur.
Nomina sedum
Incipiamus nominando omnes sedes scaccarii:
Scaccarium constat ex sexaginta quattuor sedibus, quia ab ordinibus octo et columnis octo partitur.
Quaeque columna littera vocatur incipiendo ex latere sinistro, ergo columnae primae nomen a erit, ultimae h.
Quisque autem ordo numero vocatur ex parte lusoris albi in partem lusoris nigri, ergo ordini primo nomen 1 erit, ultimo 8.
Nomina militibus
| Nomen | Littera | Pictura |
|---|---|---|
  | ||
  | ||
  | ||
  | ||
  | ||
  |
Nomen omnium calculorum, praeter pedites, abbreviatur maiuscula littera. Haec abbreviatio solet esse littera prima nominis calculi in lingua propria lusorum. Inspice, si vis, indicem abbreviationum calculorum in linguis nonnullis.
Rex abbreviatur littera R, Domina D, Turris T, Sagittifer S, Eques E et Pedes P. Ista nomina ex carmine Vidae "Scacchia, ludus" sumpta sunt, quia non solum puritatem sermonis Latini servant, sed etiam primarum litterarum iterationes vitant. Praeterea Marcus Hieronymus Vida scaccis recentibus (scacchi alla rabbiosa) ludebat[2]. Nota bene, pedites saepius non a littera, immo ab absentia litterae notantur.
In libris scriptis pro lectoribus omnium gentium, non litterae sed signa scribuntur.
Notatio motuum
Tracta notantur littera calculi moti, littera columnae quo movet et numero ordinis quo movet. E.g. Se5 indicat "Sagittiferum movisse in sedem e5"; c5 indicat "peditem movisse in sedem e5", quod littera peditis saepissime non scribitur.
Notatio capturae
Si calculus calculum capit, x vel : scribitur inter litteram calculi et litterarum sedis, e.g. Txe5 indicat "Turrem calculum cepisse in sede e5". Si pedes capit, littera columnae in loco litterae calculi scribitur, e.g. exd5 indicat "peditem ex columna e cepisse calculum in sede d5". Cum pedes peditis adversarii transitu insidiatur, hoc notatur tamquam in obliquum caperet.
Amplior gradus
Si pedes ad metam pervenerit, littera calculi, in quem promovetur, cum signo = scribitur post columae litteram et ordinis numerum, e.g. e1=D indicat "peditem nigrum (quod lusori nigro ordo ultimus est 1) in sede e1 promotum esse in Dominam".
Adroccare
Adroccare notatur 0-0 ad latus regis et 0-0-0 ad latus reginae.[3] Praeterea adroccandi motus numquam notatur nisi Rex primum moveat.
Scaccus et scaccus mattus
Cum calculus regi minatur, i.e. ei scaccum dat, signum + additur post motum. Si duo calculi simul scaccum regi dant, ++ additur. Cum Rex ad incitas extremas redigitur, i.e. mattus est, signum # additur post motum. Etiam satis est "Mattum" scribere post notationem.
Ludi finis
Ludo finito, 1-0 indicat lusorem album vicisse, 0-1 lusorem nigrum et ½-½ ludum ancipitem esse.
Sententia et ratio
Calliditas motus sic adnotari potest:
- ! tractum bonum
- !! tractum optimum
- ? imprudentia
- ?? mendum
- !? tractum insolitum
- ?! tractum dubium
Exemplum
Motus in duobus modis scribi possunt:
(1) in duabus columnis, albi/nigri, ubi semper in primis erit numerus motuum:
- 1. e4 e5
- 2. Ef3 Ec6
- 3. Sb5 a6
(2) in textu: 1. e4 e5 2. Ef3 Ec6 3. Sb5 a6.
Textus motum interrumpit, et "..." indicat motum sequentem:
- 1. e4 e5
- 2. Ef3 ...
- Niger peditem defendit.
- 2. ... Ec6
- 3. Sb5 a6
Exumplum notationis ludi dextra animati, "Mattum scholaris" appellati, est subter datum:
1. e4 e5
2. Dh5?! Ec6
3. Sc4 Ef6??
4. Dxf7# 1-0
Vide exemplum scaccorum ludi longior.
Nomina militibus et scaccorum ludo linguis nonnullis
Haec sunt nomina et abbreviationes militibus in linguis nonnullis:[4]
Lingua rex domina turris sagittifer eques pedes[5] Scacci "Scaccum!" "Mattum!" figura 
... + # Anglice K king Q queen R rook B bishop N/Kt knight (P) pawn Chess Check Checkmate Arabice م ف ر فل حص شطرنج Batave K koning D dame T toren L loper P paard pion Schaken Schaak Mat Bohemice K král D dáma V věž S střelec J jezdec (P) pěšec Šachy Šach Mat Cambriane T teyrn/brenin B brenhines C castell E esgob M marchog (G) gwerinwr Gwyddbwyll Siach Siachmat Catalane R rei D dama/reina T torre A alfil C cavall (P) peó Escacs Escac, Xec Escac i mat Coreane K 킹 Q 퀸 R 룩 B 비숍 N 나이트 (P) 폰 체스 Danice K konge D dronning T tårn L løber S springer (B) bonde Skak Skak Esperantice R reĝo D damo T turo K kuriero Ĉ ĉevalo (P) peono Ŝako Ŝak Estonice K kuningas L lipp V vanker O oda R ratsu (E) ettur Male šahh Finnice K kuningas D kuningatar T torni L lähetti R ratsu (S) sotilas Sakki Sakki Francice R roi D dame T tour F fou C cavalier (P) pion Jeu d'échecs Échec Échec et mat Germanice K König D Dame T Turm L Läufer S Springer quoque Pferd vel Rössl nominatum (B) Bauer Schach Schach Matt Graece Ρ βασιλιάς Β βασίλισσα Π πύργος Α αξιωματικός Ι ίππος πιόνι Σκάκι Mάτ Hebraice מלך מלכה צריח רץ פרש רגלי שחמט שח מט Hibernice R rí B banríon C caiseal E easpag D ridire (F) fichillín/ceithearnach Ficheall Sáinn Marbhsháinn Hispanice R rey D dama T torre A alfil C caballo (P) peón Ajedrez Jaque Jaque mate Hungarice K király V vezér B bástya F futó H huszár (P) gyalog/paraszt Sakk Sakk Skák og mát Iaponice キング クイーン ルーク ビショップ ナイト ポーン チェス 王手 Islandice K kóngur D drottning H hrókur B biskup R riddari (P) peð Skák, tafl Skák Indonesice R raja M menteri B benteng G gajah K kuda (P) pion Catur Skak Italiane R re D donna T torre A alfiere C cavallo (P) pedone Scacchi Scacco Scacco matto Lithuane K karalius V valdovė B bokštas R rikis Ž žirgas (P) pėstininkas Šachmatai Šach Matas Lusitane R rei D rainha T torre B bispo C cavalo (P) peão Xadrez Xeque Mate Luxemburgice K kinnek D damm T tuerm L leefer P päerd (B) bauer Schach Schach Schachmatt Norvegice K konge D dronning T tårn L løper S springer (B) bønde Sjakk Sjakk Sjakkmatt Polonice K król H hetman W wieża G goniec S skoczek (P) pion Szachy Szach Mat Romanice R rege D regină T turn N nebun C cal (P) pion Şah Şah Mat Russice Кр король Ф ферзь Л ладья С слон К конь (П) пешка Шахматы Шах Мат Sicule R re D riggina T turru A alferu S scecchu (P) pidinu Scacchi Sinice K 王 Q 后 R 車 B 象 N 馬 兵 國際象棋 將軍 將死 Slovacice K kráľ D dáma V veža S strelec J jazdec (P) pešiak Šach Šach Slovenice K kralj D dama T trdnjava L lovec S skakač (K) kmet Šah Šah Mat / Šahmat Suecice K kung D dam T torn L löpare S springare (B) bonde Schack Turcice Ş/K şah/kral V vezir K kale F fil A at (P) asker/piyon Satranç Şah Mat Ucrainice Kр король D королева T тура C слон K кінь (П) пішак Шахи Шах Мат
Notae
Nexus externi
- FIDE regulae de natione (Anglice) (vide appendicem E)
- Situs notationis (Anglice)
