Amapá
Dit artikel is gesjreve (of begós) in 't Mestreechs. Laes hie wie v'r mit de versjillende saorte Limburgs ómgaon.
| Amapá Sjtaot van Brazilië | |||
| |||
| |||
| Code | AP | ||
| Regio | Noord | ||
| Hoofsjtad | Macapá | ||
| Gouvernäör | Waldez Góes | ||
| Aantal gemeintes | 16 (lies) | ||
| Opperflaakde | 142.829 km² | ||
| Inwoeners – Deechde: | 766.679 (2015) 5,37/km² | ||
| Tiedzaone | UTC -3 | ||
Amapá is 'ne staot vaan Brazilië, in de macroregio Noord (Norte). Ze ligk aon de linkerkant vaan de Amazone in häören oonderloup, zoewie aon d'n Atlantischen Oceaon. Amapá grens mèt de klok mèt aon Frans Guyana, de zie, Pará en e klei stökske Suriname. Historisch maak 't deil oet vaan de Guiana's. In de Braziliaanse volksmoond gelt 'r dèks es de staot vaan 't hoeg noorde, allewel tot Roraima noordeleker ligk. Tot 1943 maakde Amapá staotkundeg deil oet vaan Pará; daonao waor 't tot 1988 e territorium.
Fysische geografie
Amapá besteit nog veur e zier groet deil (98%) oet zien oersprunkeleke vegetatie. Neve bos is dit oonder mie savanneland. De fysische geografie vaan Amapá weurt bepaold door diverse reviere. De grens mèt Frans Guyana weurt veur 't groetste deil gemaak door de Oiapoque (aon de Franse kant Oyapock geneump), aon de zuidkant vint me wie gezag de Amazone. Daotösse struime oonder mie (vaan noord nao zuid) de Cunani, de Calçoene, d'n Amapá, de Flechal (kort veur hunne moond in d'n Oceaon koume die twie same) en d'n Araguari. De Jari, 'n zijrevier vaan de Amazone, vörmp e groet deil vaan de wesgrens vaan de staot. Veur de kös vaan Amapá ligk 't Ilha do Maracá, e vlaak, gooddeils nog oongesjonne en zoe good wie oonbewoend eiland. De staot is euver 't algemein rillatief vlaak; in 't noordweste ('t insegste stök boe water neet de grens vaan de staot vörmp) is 't get heuvelechteger en kin 't reliëf tot 500 meter oploupe. De diverse geneumde reviere (boete netuurlek de Amazone) oontspringe in dat gebeed.
Amapá, wat op d'n eveneer ligk, heet e tropisch klimaot mèt veural in d'n iersten hèlf vaan 't jaor hiel väöl rege. De res vaan 't jaor is 't e stök druger; de staot heet e moessonklimaot (Am).
Politiek
Amapá heet wie alle staote 'n eige parlemint, wat 24 zedele tèlt. Gouverneur is op dit momint (september 2016) Waldez Góes vaan de PTD.
Wijer indeiling
Amapá umvat 't rillatief klein aontal vaan zestien gemeintes. Dees gemeintes zien veur statistische doele gegróppeerd in veer microregio's en twie mesoregio's.
| Gemeinte | Oppervlak | Inwoeners | Keertsje |
|---|---|---|---|
| Norte do Amapá | |||
| Amapá | |||
| Amapá | 9.168,787 km² | 8.483 |  |
| Pracuuba | 4.956,739 km² | 4.404 |  |
| Tartarugalzinho | 6.711,950 km² | 15.212 |  |
| Oiapoque | |||
| Calçoene | 14.269,258 km² | 9.979 |  |
| Oiapoque | 22.626,018 km² | 24.263 |  |
| Sul do Amapá | |||
| Macapá | |||
| Cutias do Araguary | 2.114,732 km² | 4.634 |  |
| Ferreira Gomes | 5.046,969 km² | 6.714 |  |
| Itaubal | 1.703,793 km² | 4.836 |  |
| Macapá | 6.407,123 km² | 456.171 |  |
| Pedra Branca do Amapari | 9.495,032 km² | 10.773 |  |
| Porto Grande | 4.401,763 km² | 16.825 |  |
| Santana | 1.577,517 km² | 110.565 |  |
| Serra do Navio | 7.756,506 km² | 4.761 |  |
| Mazagão | |||
| Laranjal do Jari | 30.966,177 km² | 39.805 |  |
| Mazagão | 13.131 km² | 19.157 |  |
| Vitória do Jari | 2.482,602 km² | 12.445 |  |
N.B.: De bevolkingsaontalle stamme neet allemaol oet 'tzelfde jaor.
Bevolking
Etnische gróppe
De bevolkingssamestèlling vaan Amapá dreug de spoere vaan zie slaovernijverleie: de mierderheid vaan de bevolking (62,2% in 2008) is pardo ofwel vaan gemingk blaank en zwart blood. Blaanke vörme 27,6% vaan de bevolking, negers 8,1%. Mèt 2% veur de indiaone en de Aziaote same kint Amapá e rillatief groet aontal inheimse lui.
Taol
In Amapá sprik me 't Noord-Braziliaans Portugees, e dialek wat me in gans 't Amazonegebeed sprik. Dit dialek kinmerk ziech door 'n rillatief wieneg vaan 't Standaardportugees aofwiekende oetspraok, die hoegoet get conservatiever is es wat in Brazilië allewijl es de norm gelt.
De inheimse bevolking vaan de staot sprik volgens Ethnologue de volgende taole: Apalaí ('n Caribische taol, veural 'n taol vaan Pará), Galibi ('n Caribische taol), Iamapa (isolaot), Karipúna (Caribisch, oetgestorve of zoe good wie) wie ouch Karipúna-Frans ('n creooltaol), Palikúr ('n Maipurataol) en Wayampi ('n Tupitaol).
Economie
De Minseleke Oontwikkelingsindex (HDI) vaan Amapá laog in 2010 op 0,708, neet wied vaan 't lendelek gemiddelde. Veural Macapá profiteert, es haveplaots aon de moond vaan de Amazone, vaan de wereldhandel. De res vaan de staot is evels zier lendelek, geriech op de primaire sector en nogal einzijeg. De mijnbouw is zier belaankriek; iezererts maak 90% vaan d'n export oet. Ouch mangaan weurt in de staot gewonne. De res vaan d'n export weurt veural ingenome door hout en noete en vröchte. Me verbouwt hei väöl maniok, paraneut en ries.
Historie
Amapá is al zier vreug in de historie vaan de oontdèkkingsreize door Europeaone aongedoon. De ierste Portugees koloniste vestegde ziech evels zuielek vaan d'n Amazonemoond. Volgens 't Verdraag vaan Tordesillas oet 1494 waor dit gebeed ouch neet veur de Portugeze, meh veur de Spanjole. Zij concentreerde ziech evels mie op de Amerikaanse weskös en op 't Caribisch gebeed. In de zestienden iew waoren 't veural de Franse die ziech hei vestegde. Naotot evels de Hollenders in de zeventienden iew Noord-Brazilië in han krege, en ouch beslaag lagte op Amapá, woort dit aanders: wie de Portugeze 't gebeed trökpakde, lijfde ze ouch Amapá bij hun kolonie in. De volgende iewe zouw 't valle oonder 't kapteinsjap Pará. De Franse woorte trökgedrónge; Amapá kaom in de volksmoond es Portugees Guiana bekind te stoon. Me vestegde hei get sókkerreetplantages, meh 't gebeed kaom neet tot groete bleuj.
De Franse perbeerde nog diverse kiere 't gebeed trök te kriege, ouch naotot bij de Vrei vaan Utrech (1713) de grens officieel bij d'n Oiapoque woort gelag. Ind negentienden iew nog stiechde Franse koloniste hei de Vrijstaot Counani. Pas in 1900 gaof Fraankriek zien claims op 't gebeed officieel op.
Amapá veranderde nao 1945 sterk door de koms vaan de mijnbouw. 't Gebeed bleef bij Pará hure tot in 1988 de nui groondwèt in wèrking trejde.
Bronne
Dit artikel baseert ziech op de corresponderende Ingelstaolege en Portugeestaolege artikele, zoewie op pt:Lista de municípios do Amapá.
Extern links
 | |
|---|---|
| Acre · Alagoas · Amapá · Amazonas · Bahia · Ceará · Espírito Santo · Federaol Distrik · Goiás · Maranhão · Mato Grosso · Mato Grosso do Sul · Minas Gerais · Pará · Paraíba · Paraná · Pernambuco · Piauí · Rio de Janeiro · Rio Grande do Norte · Rio Grande do Sul · Rondônia · Roraima · Santa Catarina · São Paulo · Sergipe · Tocantins | |