Vereinegde Staote vaan Amerika
Dit artikel is gesjreve (of begós) in 't Mestreechs. Laes hie wie v'r mit de versjillende saorte Limburgs ómgaon.
| United States of America | |||
| |||
| |||
| Basisgegaevens | |||
| Officieel taal | gein, Ingels gebrukelek | ||
| Huidsjtad | Washington D.C. | ||
| Sjtaotsvörm | Rippebliek | ||
| Sjtaotshoof (lies) | Joe Biden | ||
| Vicepresident | Kamala Harris | ||
| [[{{{titelhoofregering1}}}]] | {{{naomhoofregering1}}} | ||
| [[{{{titelhoofregering2}}}]] | {{{naomhoofregering2}}} | ||
| [[{{{titelhoofregering3}}}]] | {{{naomhoofregering3}}} | ||
| Religie | 46,5% Protestants 20,8% Katheliek 1,8% Heilige der Letste Daag 1,9% Joeds 0,9% Islamitisch 26,8% Euverig / atheist (2014) [1] | ||
| Opperflaakde – % water | 9.631.419 km² 4,87% | ||
| Inwoeners – Deechde: | 332.410.303[2] 35/km² | ||
| Biekómmende gegaeves | |||
| Munteinheid | US Dollar (US$) | ||
| Tiedzaone | UTC -5 tot -10 | ||
| Nationale fiesdaag | 4 juli | ||
| Vouksleed | The Star-Spangled Banner | ||
| Web | Code | Tel. | .us | USA | +1 | ||
.svg)
De Vereinegde State van Amerika of Vereinegde Staote vaan Amerika (aofgekort V.S., Ingels United States of America, aofgekort U.S.A., in de volksmoond Amerika) is e federatief rippebliek in Noord-Amerika. Nao bevolking en oppervlak is 't 't daarde laand, polletiek, ikkenomisch en militair is 't de mechtegste natie op Eerd. Ouch cultureel en wetensjappelek heet dit land hiel väöl in te bringe. Hoofstad is Washington D.C.; New York is evels väöl groeter. Aander belaankrieke stei zien Los Angeles, Miami, Pittsburgh en San Francisco.
Bestuurleke indeiling
't Land oontlient ziene naom feitelek aon zien bestuurleke indeiling. 't Is opgedeild in 50 state, die 'ne wiedgaonde vörm vaan oonaofhenkelekheid höbbe. Zoe höbbe ze eige wètte, eige senate en Hoezer vaan Aofgevaardegde en eige Oppertribunale. Washington D.C. behuurt neet tot 'ne staot meh ligk in 't zoegenaompde District of Columbia. Wijer höbbe de VS nog inkel gebede die boete de indeiling in staote valle.
De staote zien:
Boete de staote umvat 't land ouch territoria. Die territoria kinne otonoom zien of direk door de regering weure bestuurd. Anno 2024 geit 't allein um diverse eilen; in 't verleie woorte diverse gebede die noe 'nen eige staot vörme es territorium bestuurd. Zoe waore Alaska en Hawaii tot 1959 nog territoria. Territoria höbbe gein stum in 't parlemint of bij de presidentsverkezinge.
Stei
Allewel d'r väöl regio's in de VS 'n dun bevolking höbbe, gief 't 'nen hielen houp groet stei in 't land. Dit zien de viefentwinteg groetste stei in de VS, gebaseerd op 't inwoenertal vaan 1 juli 2020. Nota bene: Zelfs de klein stei op dees lies weure vaanoet Europees perspectief es groet gezien. Zoe is zelfs Portland (oonderaon de lies, es 25e stad) nog altied groeter es stei wie Rotterdam, D'n Haog, Dusseldörp, Esse, Luik, Charleroi en Antwerpe.
| Nómmer | Name | 1980 | 1990 | 2000 | 2010 | 2020 | Staot |
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 1. | New York City | 7.071.639 | 7.322.564 | 8.009.185 | 8.174.962 | 8.804.190 | Staot New York |
| 2. | Los Angeles | 2.968.528 | 3.485.398 | 3.694.646 | 3.792.662 | 3.898.747 | Californië |
| 3. | Chicago | 3.005.072 | 2.783.726 | 2.896.044 | 2.695.598 | 2.746.388 | Illinois |
| 4. | Houston | 1.595.138 | 1.630.553 | 1.973.648 | 2.109.372 | 2.304.580 | Texas |
| 5. | Phoenix | 789.704 | 983.403 | 1.321.894 | 1.447.624 | 1.608.139 | Arizona |
| 6. | Philadelphia | 1.688.210 | 1.585.577 | 1.517.550 | 1.526.006 | 1.603.797 | Pennsylvanië |
| 7. | San Antonio | 785.940 | 935.933 | 1.159.833 | 1.327.407 | 1.434.625 | Texas |
| 8. | San Diego | 875.538 | 1.110.549 | 1.222.920 | 1.301.927 | 1.386.932 | Californië |
| 9. | Dallas | 904.599 | 1.006.877 | 1.188.589 | 1.197.672 | 1.304.379 | Texas |
| 10. | San José | 629.400 | 782.248 | 903.937 | 952.354 | 1.013.240 | Californië |
| 11. | Austin | 345.890 | 465.622 | 670.654 | 811.456 | 961.855 | Texas |
| 12. | Jacksonville | 540.920 | 635.230 | 735.606 | 821.784 | 949.611 | Florida |
| 13. | Fort Worth | 385.164 | 448.560 | 543.044 | 744.800 | 918.915 | Texas |
| 14. | Columbus | 565.021 | 632.910 | 712.863 | 787.033 | 905.748 | Ohio |
| 15. | Indianapolis | 700.807 | 731.327 | 781.864 | 820.445 | 887.642 | Indiana |
| 16. | Charlotte | 315.474 | 395.934 | 566.933 | 735.770 | 874.579 | Noord-Carolina |
| 17. | San Francisco | 678.974 | 723.959 | 776.733 | 805.184 | 873.965 | Californië |
| 18. | Seattle | 493.846 | 516.259 | 563.375 | 608.660 | 737.015 | Staot Washington |
| 19. | Denver | 492.686 | 467.610 | 553.690 | 599.860 | 715.522 | Colorado |
| 20. | Washington, D.C. | 638.432 | 606.900 | 572.059 | 601.723 | 689.545 | geine staot, hoofstad |
| 21. | Nashville | 455.651 | 488.374 | 545.537 | 601.222 | 689.447 | Tennessee |
| 22. | Oklahoma City | 404.014 | 444.719 | 505.530 | 580.008 | 681.054 | Oklahoma |
| 23. | El Paso | 425.259 | 515.342 | 563.900 | 648.079 | 678.815 | Texas |
| 24. | Boston | 582.994 | 574.283 | 589.141 | 617.680 | 675.647 | Massachusetts |
| 25. | Portland | 368.148 | 437.319 | 529.110 | 583.776 | 652.503 | Oregon |
Taole
De VS höbbe gein officieel taol, allewel tot bekans ederein 't Ingels behiers. 't Ingels vaan de VS versjèlt dudelek vaan 't Ingels in Groet-Brittannië; de versjèlle zien evels kleiner es die tösse 't Mestreechs en 't Zittesj. 't Is de mojertaol vaan 81,1% vaan de Amerikaanse bevolking. Spaons is mèt 10,7% 'n gooj twiede. Daonao volge 'nen houp immigrantetaole, dèks vaan generatie op generatie doorgegeve, allemaol mèt minder es 1% sprekers: Sjinees, Frans, Duits, Tagalog, Vietnamees ezw. De mies gesproke inheimse taol is 't Navajo.
De VS in internationaal verband
De VS zien vaanaof de opriechting lid vaan de Vereinegde Naties en zien de militair kern vaan de NATO. Ze bekleie eine vaan de vief permanente zedele in de Veilegheidsraod vaan de VN. 't Hoofkerteer vaan die organisatie is in New York gevesteg. De VS kraog in 't verleie väöl kritiek, beveurbeeld op ex-president George W. Bush, dee ziech dèks boete internationaol conventies plaotsde, door 't neet oonderteikene vaan 't Verdraag van Kyoto en door 't slech behandele vaan kriegsgevaangene. Ouch betaolde de VS jaore land de kontributie vaan de Vereinegde Naties neet.
Historie
Noord-Amerika woort in de zevetiende en achtiende iew door Europese koloniste bevolk. In 1775 koume 13 Ingelse kolonië in opstand; die verklaore ziech in 1776 oonaofhenkelek (zuug Amerikaanse Oonaofhenkelekheidsverklaoring). In 1783 trokke de Ingelse legers ziech trök. In 1789 woort de Groondwèt oetgeveerdeg, dee vaan de VS 'n parlementair democratie maakde. De groondwèt woort "heileg" verklaord: d'r is niks mie aon veranderd, inkel touwgeveug.
In de negentiende iew greujde 't land aon mèt Ingels, Frans, Spaons, Mexicaans en Indiaans gebeed, soms mèt geld, daan mèt geweld. Oeteindelek umspande 't gebeed vaan de VS de gaanse breidde vaan Noord-Amerika, vaan d'n Atlantischen Oceaan tot aon de Stèllen Oceaan. 't Ooste vaan 't land raakde lankzaamaon geïndustrialiseerd; 't dunbevolkde weste bleef nog laank achter ("Wilde Weste"). Zwarte bladzij in de historie zien de dèks bleujetege oorloge tege de Indiane, die soms bekans oetgeroejd woorte, en boeveur de Amerikaanse officiere middele wie oethungering door 't massaal oetmoorde vaan bizons neet sjuide. Vaan 1861 to 1865 woort 't land versjäörd door 'ne Börgeroorlog.
In de twintegste iew woort 't land tot twie kier touw 'ne wereldoorlog ingesleip. 't Land, wat tot daan veural 'n isolationistische polletiek had geveurd, raakde mie en mie betrokke bij de Wereldpolletiek. Nao d'n Twiede Wereldoorlog (de Nao-oorlogsen tied) kaom 't land mechteger es oets tegeneuver de USSR te stoon, boemèt de Kawwen Oorlog begós. 'n Fiasco waor d'n oorlog tege Viëtnam, dee de VS verloor en hendeg väöl minseleves kosde. Aander oorloge, gewoenlek um (gedeiltelek) humanitair reies begós, waore succesrieker. Sins 't instorte vaan 't communisme roond 1990 zien de VS de eineg euvergebleve supermach. De lèste jaore greujt de kritiek op 't land dat es aggressief en imperialistisch gezeen weurt.
Zuug ouch Presidente van de VS