अमीन सयानी

अमीन सयानी
जन्म	२१ डिसेंबर १९३२; मुंबई, मुंबई इलाखा
मृत्यू	२० फेब्रुवारी, २०२४ (वय ९१); मुंबई
निवासस्थान	मुंबई
राष्ट्रीयत्व	भारतीय
नागरिकत्व	भारतीय
प्रशिक्षणसंस्था	सिंधिया स्कुल,; सेंट झेवियर्स महाविद्यालय, मुंबई
पेशा	रेडिओजॉकी, रेडिओ उद्घोषक
कारकिर्दीचा काळ	१९५१ - आजतागायत
प्रसिद्ध कामे	बिनाका गीतमाला चे संचालन
धर्म	मुस्लिम
जोडीदार	रमा मट्टू
अपत्ये	राजिल सयानी
वडील	जान मो. सयानी
आई	कुलसुम साहनी
पुरस्कार	पद्मश्री (२००८)
	संकेतस्थळ; Ameen Sayani

अमीन सयानी हे भारतातील लोकप्रिय माजी रेडिओजॉकी आणि रेडिओ उद्घोषक होते. रेडिओ सिलोन वर त्या त्या आठवड्यात प्रसिद्धी मिळवणाऱ्या चित्रपट गीतांची मालिका बिनाका गीतमाला कार्यक्रम सादर करत असत. या कार्यक्रमात ने त्यांना संपूर्ण भारतीय उपखंडात प्रसिद्धी आणि लोकप्रियता मिळाली.^[३]

आजही ते सर्वात जास्त अनुकरण केल्या जाणाऱ्या उद्घोषकांपैकी एक आहेत. पारंपारिक "भाइयों और बहनो" च्या विरुद्ध "बेहनो और भाइयों" (म्हणजे "बहिणी आणि भावांनो") ने जमावाला संबोधित करण्याची त्यांची शैली त्याकाळात मोठी प्रसिद्धीस आली होती. त्यांनी १९५१ पासून ५४,००० हून अधिक रेडिओ कार्यक्रम आणि १९,००० स्पॉट्स/जिंगल्सची निर्मिती केली आहे.^[४]

वैयक्तिक आयुष्य

अमीन सयानी चा जन्म २१ डिसेंबर १९३२ रोजी गुजराती भाषिक मुस्लिम परिवारात मुंबई येथे झाला. त्यांच्या आई-वडिलांचे नाव कुलसुम आणि जान मोहम्मद सयानी असे आहे. सयानी यांचे शालेय शिक्षण सिंधिया स्कुल तर महाविद्यालयीन शिक्षण सेंट झेवियर्स महाविद्यालय, मुंबई येथे झाले. त्यांच्या आई ह्या एक स्वतंत्र्य सैनिक असून गांधीजींच्या जवळच्या होत्या, ज्यामुळे सयानी स्वतःला गांधीवादी म्हणतात. त्यांचे लग्न काश्मिरी पंडित असलेल्या स्व. रमा मट्टू सोबत झाले होते.^[४]

मृत्यू

२० फेब्रुवारी २०२४ रोजी सायानी यांना हृदय विकाराचा झटका आल्याने त्यांना मुंबई येथील एका रुग्णालयात दाखल करण्यात आले, परंतु तेथेच त्यांची प्राणज्योत मावळली. अमीन सयानी यांच्या निधनाबद्दल आकाशवाणीने शोक व्यक्त केला आहे. त्यांना श्रद्धांजली वाहताना ऑल इंडिया रेडिओने म्हटले आहे की, "सर्वात तेजस्वी सादरकर्त्यांपैकी एक, अमीन सयानी यांचे निधन झाले आहे. ते बिनाका गीतमाला या रेडिओ शोचे प्रतिष्ठित सादरकर्ते होते. त्यांच्या आत्म्याला शांती लाभो."^[१]

कारकीर्द

आमीन सयानी यांना त्यांचे भाऊ हमीद सयानी यांनी ऑल इंडिया रेडिओ, बॉम्बे येथे वयाच्या अकराव्या वर्षी कामास लावले. आमीन ने दहा वर्षे इंग्रजी कार्यक्रमांचे सूत्रसंचालन केले. त्यांच्या म्हणण्यानुसार प्रारंभी ते गायक बानू इच्छित होते.^[५]

त्यांचा ऑल इंडिया रेडिओ ला भारतात लोकप्रियता मिळवून देण्यात मोठा वाटा आहे. सयानी भूत बंगला, टीन देवियन, बॉक्सर, आणि कतल यांसारख्या अनेक चित्रपटात देखील दिसले होते. या सर्व चित्रपटात त्यांनी केवळ रेडिओ निवेदकाच्या भूमिका निभावली होती.

सयानी यांनी त्यांची आई 'कुलसुम साहनी' यांना महात्मा गांधींच्या सूचनेनुसार नव-साक्षरांसाठी पाक्षिक जर्नल संपादित, प्रकाशित आणि छापण्यात मदत केली. त्यांचे राहबर (१९४० ते १९६०) हे पाक्षिक एकाच वेळी देवनागरी (हिंदी), उर्दू आणि गुजराती लिप्यांमध्ये प्रकाशित झाले होते - परंतु हे सर्व गांधींनी प्रचारित केलेल्या साध्या 'हिंदुस्थानी भाषेत' होते.

साध्या सोप्या भाषेत संभाषण आणि उद्घोषणा करण्याच्या शैलीने त्यांच्या व्यावसायिक प्रसारणाच्या दीर्घ कारकीर्दीत त्यांना मदत झाली. यासाठी इ.स. २००७ मध्ये त्यांना नवी दिल्लीच्या प्रतिष्ठित हिंदी भवनाने "हिंदी रत्न पुरस्कार" देऊन सन्मानित केले.

त्यांच्याबद्दल एक कमी माहीत असलेली गोष्ट म्हणजे त्यांनी टाटा ऑइल मिल्स लिमिटेडच्या मार्केटिंग विभागात १९६०-६२ च्या दरम्यान हमाम आणि जय साबणीसाठी ब्रँड एक्झिक्युटिव्ह म्हणून काम केले होते.

ऑल इंडिया रेडिओ (१९५१ पासून), आकाशवाणीची व्यावसायिक सेवा (१९७० पासून) आणि विविध परदेशी रेडिओ स्टेशन्स (१९७६ पासून) इत्यादी द्वारे सयानी यांनी ५४,००० रेडिओ कार्यक्रम आणि १९,००० स्पॉट्स/जिंगल्स तयार केले आहेत किंवा त्यांचे सूत्रसंचालन केले आहे. ज्याची लिम्का बुक ऑफ रेकॉर्डमध्ये नोंद आहे.

रेडिओ शोची निर्मिती आणि सूत्रसंचालन

अमीन सयानी द्वारे निर्माण किंवा सूत्रसंचालन केलेले काही प्रसिद्ध रेडिओ शो:

सिबाका गीतमाला (पूर्वीचे बिनाका गीतमाला) : १९५२ पासून प्रसारण - मुख्यतः रेडिओ सिलोनवर आणि नंतर विविध भारती (AIR) वरून - एकूण ४२ वर्षांपेक्षा अधिक काळ. ४ वर्षांच्या अंतरानंतर त्याचे पुनरुज्जीवन करण्यात आले आणि कोलगेट सिबाका गीतमाला या नावाने २ वर्षांसाठी विविध भारतीच्या राष्ट्रीय नेटवर्कवर प्रसारित करण्यात आले.
एस. कुमार्स का फिल्मी मुकद्दमा आणि फिल्मी मुलाकात: ७ वर्षे आकाशवाणी आणि विविध भारती वर. एका दशकानंतर, विविध भारतीवर वर्षभरासाठी पुन्हा सुरू झाले होते.
सॅरिडॉन के साथी: ४ वर्षे. (एर इंडिया चा पहिला प्रायोजित शो. )
बोर्नविटा क्विझ कॉन्टेस्ट (इंग्रजीमध्ये): ८ वर्षे. (१९७५ मध्ये त्यांचे भाऊ आणि गुरू हमीद सयानी यांच्या मृत्यूनंतर त्यांच्या जागी.)
शालिमार सुपरलॅक जोडी: ७ वर्षे.
मराठा दरबार शो: सिताराों की पसंद, चमकते सितारे, मेहेक्ती बातें इ. : १४वर्षे.
संगीत के सितारों की मेहफिल : ४ वर्षे – आणि अजूनही चालू आहे. (शीर्ष गायक, संगीतकार आणि गीतकारांच्या मुलाखती आणि संगीत कारकीर्द रेखाचित्रे समाविष्ट आहेत. त्यांच्या व्यावसायिक क्लायंटसाठी भारतातील आणि परदेशातील विविध रेडिओ स्टेशनवर सिंडिकेटेड. )

सयानीने एचआयव्ही/एड्स प्रकरणांवर आधारित नाटकांच्या रूपात १३ भागांची रेडिओ मालिकाही तयार केली – त्यात प्रख्यात डॉक्टर आणि सामाजिक कार्यकर्त्यांच्या मुलाखतींचा समावेश आहे. ( स्वनाश नावाची मालिका - ऑल इंडिया रेडिओने सुरू केली होती आणि तिच्या ऑडिओ कॅसेट अनेक स्वयंसेवी संस्थांनी त्यांच्या क्षेत्रीय कार्यासाठी विकत घेतल्या आहेत. )

आमिन सयानी यांचे कॉम्पॅक्ट डिस्कवर ऑडिओ कम्युनिकेशन

ध्वनिफीत, एलपी आणि सीडीवर अनेक ऑडिओ फीचर्सची निर्मिती केल्यानंतर, सयानी सध्या सीडीवर त्याच्या फ्लॅगशिप रेडिओ शो बिनाका गीतमालाचा एक असामान्य रेट्रोस्पेक्ट (सारेगामा इंडिया लिमिटेडसाठी) निर्मिती करत आहे. या मालिकेचे नाव "गीतमाला की चाहता में" आहे, ज्यातील ४० खंड (प्रत्येकी पाच सीडीच्या पॅकमध्ये) आधीच तयार आणि रिलीज केले गेले आहेत.

सयानी यांनी १९७६ पासून भारतीय रेडिओ शो आणि जाहिरातींच्या निर्यातीत पुढाकार घेतला आहे. त्यांनी यूएसए, कॅनडा, इंग्लंड, यूएई, स्वाझीलँड, मॉरिशस, दक्षिण आफ्रिका, फिजी आणि न्यू झीलंड येथे निर्यात केली आहे . याशिवाय, त्यांनी परदेशातील रेडिओ स्टेशनसाठी थेट अनेक कार्यक्रमांचे सूत्रसंचालन केले आहे.