ဂန္ထဝင်ဂီတ
အနောက်တိုင်းဂန္ထဝင်ဂီတ (အင်္ဂလိပ်: western classical music or classical music) သည် အနောက်တိုင်း ကျေးလက်ရိုးရာဂီတ (သို့) အများကြိုက်ဂီတ၏ ဓလေ့စဉ်လာများကို ပြုပြင်မွမ်းမံပုံစံ (သို့) ထိုသို့မွမ်းမံမှုအပြင် အနောက်တိုင်းယဉ်ကျေးမှု၏ ရိုးရာအစဉ်အလာများ၌ ဇာစ်မြစ်တွယ်၊ ဖန်တီးထုတ်လုပ်ထားသော အနုပညာဂီတပုံစံဖြစ်သည်။[၁] ၅ ရာစုနှောင်းပိုင်း ရောမအင်ပါယာ ပျက်သုဉ်းပြီးနောက် ဥရောပတွင် စတင်ခဲ့သည်ဟု ယေဘုယျအားဖြင့် ယူဆနိုင်သော ဤဂီတပုံစံသည် မျက်မှောက်ခေတ်ကာလအထိပင် ဆက်လက်တည်ရှိလျက်ရှိ၏ ။[၁][n ၁] အမျိုးအစားအရ ထပ်မံခွဲခြားမည်ဆိုလျှင် အလယ်ခေတ်ဂီတ (medieval) (၅၀၀-၁၄၀၀) ၊ ရီနေဆွန်းခေတ်ဂီတ (Renaissance) (၁၄၀၀-၁၆၀၀) ၊ ဘာရော့ခ်ခေတ်ဂီတ (Baroque) (၁၆၀၀-၁၇၅၀) ၊ ဂန္ထဝင်ခေတ်ဂီတ (Classical) (၁၇၅၀-၁၈၂၀) ၊ ရိုမန့်တစ်ခေတ်ဂီတ (Romantic) (၁၈၀၀-၁၉၁၀) ၊ မော်ဒန်ခေတ်ဂီတ (Modernist) (၁၈၉၀-၁၈၇၅) ၊ ပို့စ်မော်ဒန်ခေတ်ဂီတ (Postmodern) (၁၉၅၀-လက်ရှိ) တို့ဖြစ်ကြသည်။ ဤကာလ၊ ဤနေ့စွဲများအားလုံးသည် အနီးစပ်ဆုံး ယေဘုယျဖော်ပြချက်များသာဖြစ်၍ အနောက်ကမ္ဘာတခွင်၌ ဂီတ၏ လေးနက်မှု၊ ထင်ရှားမှု အနေအထားများဖြင့် တဖြည်းဖြည်း ပြောင်းလဲလာခဲ့သော အပြောင်းလဲပုံစံကို ညွှန်းဆိုကိုယ်စားပြုခြင်းသာဖြစ်ပေသည်။
ယိုဟန်း ဇေဘာစတီးယန် ဘာ့ဂ်ခေတ်မှ ဘီသိုဗင်ခေတ်အထိ ရွှေခေတ်ဟု ကွဲပြားအောင် ခွဲခြားအားထုတ်မှုအနေဖြင့်သာရှိပြီး "classical music" (ဂန္ထဝင်ဂီတ) ဟူသော ဝေါဟာရသည် ၁၉ ရာစု အစောပိုင်းအထိ ပေါ်ပေါက်လာခဲ့ခြင်းမရှိသေးပေ။[၂] အစောဆုံးမှတ်တမ်းတင်ထားသည်မှာ ၁၈၂၉ ခန့်က အောက်စဖို့ဒ် အင်္ဂလိပ် အဘိဓာန်တွင်ဖြစ်သည်။[၁][၃]
အနောက်တိုင်း ဂန္ထဝင်ဂီတ၏ ထူးခြားထင်ရှားသောအင်္ဂါရပ်မှာ စတက်ဖ် ဂီတနုတ်စ်ကို အသုံးပြုမှုဖြစ်၍ ၁၁ ရာစုခန့်ကတည်းကပင် အသုံးပြုလာခဲ့ကြသည်။[၄][၅] ကတ်သလစ်ဘုန်းတော်ကြီးများက ကမ္ဘာအနှံ့ ဘုရားရှိခိုးကျောင်းများတွင် ခရစ်ယာန်ဝတ်ပြုဆုတောင်းမှုပုံစံကို စံစနစ်ဖြစ်စေရန် ကြိုးစားရာတွင် ဥရောပ၏ ဂီတနုတ်စ်ရေးမှတ်ခြင်း ပထမပုံစံများကို တိုးတက်ကောင်းမွန်အောင် ဆောင်ရွက်ခဲ့ကြသည်။ အနောက်တိုင်းစတက်ဖ်ရေးခြင်းကို ဂီတဖန်တီးသူများက အသုံးချကြရာ တီးခတ်/ဖျော်ဖြေသူကို ဂီတတေးသွားတစ်ပုဒ်၏ အသံနိမ့်မြင့် (pitch) ၊ ကြာမြင့်ချိန်များကို ညွှန်ကြားပြသရန်ဖြစ်သည်။[၄] ထိုအသုံးချမှုတွင် ဘာသာရေးဆိုင်ရာ ဂီတ၊ လောကီဂီတ နှစ်မျိုးစလုံးပါဝင်လေသည်။ သီချင်းသံပြိုင်ထပ်ကျော့ပုံစံ (strophic) ကို ယူငင်သုံးစွဲကြသော လူကြိုက်များသည့် ဂီတပုံစံများနှင့် ကွဲလွဲစွာဖြင့် ဂန္ထဝင်ဂီတသည် တူရိယာအသားပေးဂီတများဖြစ်သော ဆင်ဖိုနီ၊ ကန်ချေးတို/ကန်ချဲတို (concerto) ၊ ဖြူးဂ် (fugue) ၊ ဆိုနာတာ စသည်တို့အပြင် အော်ပရာ၊ ကန်တားတာ (cantata)၊ မာ့စ် (mass) တို့ကဲ့သို့ အသံနှင့် တူရိယာတွဲစပ်ဂီတများကဲ့သို့ အလွန်အဆင့်မြင့် ရှုပ်ထွေးစွာ ဖြစ်ပေါ်တိုးတက်လာခဲ့သည်ဟု မှတ်ယူနိုင်သည်။[၆]
မှတ်စု
ကိုးကား
ရင်းမြစ်များ
- Kennedy၊ Michael; Kennedy၊ Joyce B. (2013) [2012]။ Tim Rutherford-Johnson (ed.)။ The Oxford Dictionary of Music (6th paperback ed.)။ Oxford: Oxford University Press။ ISBN 978-0-19-957854-2။
- Johnson၊ Julian (2002)။ Who Needs Classical Music?: Cultural Choice and Musical Value။ Oxford University Press။