နိုင်ငံတော်ဘာသာ

နိုင်ငံတော်ဘာသာ (အင်္ဂလိပ်: state religion (သို့) established religion (သို့) official religion) ဟူသည်မှာ နိုင်ငံတစ်ခုက တရားဝင် အတည်ပြုထားသော ဘာသာတရားတစ်ရပ် ကို ဆိုလိုသည်။ ထိုသို့တရားဝင်ပြဋ္ဌာန်းထားသော ဘာသာတရားရှိသည့် တိုင်းပြည်တစ်ခု၌ အုပ်ချုပ်သူ (သို့) အစိုးရခေါင်းဆောင်သည် ဘာသာရေးခေါင်းဆောင် (ဘာသာရေးအဝန်းအဝိုင်းထဲကပုဂ္ဂိုလ်) ဖြစ်နေရန်မလိုအပ်ပေ။ ဆိုလိုသည်မှာ အုပ်ချုပ်သူသည် ဘာသာရေးနှင့်ဆိုင်သောပုဂ္ဂိုလ်လည်းဖြစ်နိုင်သကဲ့သို့ ဘာသာရေးနှင့်တိုက်ရိုက်မသက်ဆိုင်သော ပုဂ္ဂိုလ်တစ်ဦးလည်း ဖြစ်နိုင်သည်။ ထို့ကြောင့် နိုင်ငံတော်ဘာသာများသည် တရားဝင် (သို့) ဘာသာတရားတစ်ခုနှင့်ပတ်သက်၍ အစိုးရ၏ တရားဝင် ခွင့်ပြုသတ်မှတ်ကျားကန်ပေးထားသော ဘာသာတရားမျိုးဖြစ်ကြပေသည်။ သို့သော်လည်း နိုင်ငံသည် (ဘာသာရေးခေါင်းဆောင်အုပ်ချုပ်သော နိုင်ငံတွင်ကဲ့သို့) ပြဋ္ဌာန်းသတ်မှတ်ထားသော ဘာသာတရား၏ ထိန်းချုပ်မှုအောက်၌ ရှိနေရန်မလိုအပ်သလို ထိုတရားဝင်ဘာသာတရားသည် နိုင်ငံ၏ ထိန်းချုပ်မှုအောက်တွင်လည်း မဖြစ်မနေ ရှိနေရန်မလိုအပ်ချေ။

လူ့သမိုင်းခေတ်အဆက်ဆက်က တရားဝင်ဘာသာရေးများသည် ယဉ်ကျေးမှုအလွှာပေါင်းစုံတို့၌ တည်ရှိခဲ့ကြသည်ဟု သိရှိရသည်။ ယုံကြည်ကိုးကွယ်မှု ဘာသာတရားနှင့် ယင်းနိုင်ငံအကြား ဆက်နွယ်ပတ်သက်မှုအကြောင်းကို ရောမခေတ် ရှေးဟောင်းသာရေးဆရာ၊ ပညာရှင် ဝါးရို (Varro) က နိုင်ငံရေးနှင့်ဆိုင်သော ဘာသာရေး (theologia civilis) ဝေါဟာရဖြင့် ဆွေးနွေးတင်ပြထားမှုတစ်ခုရှိသည်။ ပထမဆုံး နိုင်ငံတစ်ခုက ကျားကန်ထောက်ပံ့ပေးသော ခရစ်ယာန်အသင်းတော်မှာ သက္ကရာဇ် ၃၀၁ တွင် တည်ထောင်သော အာမေးနီးယန်း ပုပ်ရဟန်းမင်းနှင့်ဆိုင်သော အသင်းတော် (Armenian Apostolic Church) ဖြစ်သည်။^[၂၇]

ဗုဒ္ဓဘာသာထွန်းကားသော တောင်အာရှနှင့် အရှေ့တောင်အာရှ နိုင်ငံအချို့တို့တွင် ဗုဒ္ဓဘာသာကို နိုင်ငံတော်ဘာသာအဖြစ်လည်းကောင်း လူအများစုကိုးကွယ်ရာ နိုင်ငံတော်၏ အထွတ်အမြတ်ထားရာ (သို့) အထင်ကရ ဘာသာတစ်ခုအဖြစ်သော်လည်းကောင်း သတ်မှတ်ထားကြ၏။ ဘူတန်နှင့် ကမ္ဗောဒီးယားနှစ်နိုင်ငံက ဗုဒ္ဓဘာသာကို နိုင်ငံတော်ဘာသာအဖြစ် ပြဋ္ဌာန်းထားသည်။^{[၂၈][၂၉]}

ခရစ်ယာန်ဘာသာတွင် church ဝေါဟာရသည် စံအားဖြင့် ခရစ်ယာန်ဘာသာနှင့်ဆိုင်သော ကိုးကွယ်ဝတ်ပြုရာနေရာ (သို့) ထိုသို့သောနေရာများကို ပေါင်းစပ်စုစည်းထားသော အသင်းအဖွဲ့များဟူ၍ အနက်ရရှိသည်။ state church ဆိုသောစကားလုံးမှာ အစိုးရကထောက်ခံအတည်ပြုထားသော ခရစ်ယာန်ဘာသာနှင့်ဆိုင်သည့် နိုင်ငံတော်၏အသင်းတော် ဖြစ်သည်။

အရှေ့အလယ်ပိုင်းတွင် မူလအားဖြင့် အစ္စလာမ်ဘာသာကို နိုင်ငံတော်ဘာသာအဖြစ် သတ်မှတ်ပြဋ္ဌာန်းထားကြသည်။ သို့သော် ပြည်သူပြည်သားများ၏ နေ့စဉ်ဘဝကို ကန့်သတ်ချုပ်ချယ်ရာ၌ နိုင်ငံတစ်ခုနှင့် တစ်ခုမတူပေ။ ဆော်ဒီအာရေးဘီးယားနိုင်ငံသည် ဘာသာရေး နှင့် ဘာသာရေးမဟုတ်သည့် အာဏာနှစ်ရပ်လုံးကို အသုံးပြု၍ အီရန်နိုင်ငံသည်ကား တာဝန်ထမ်းဆောင်သော သမ္မတများသည် ၁၉၇၉ အီရန်တော်လှန်ရေးကာလမှစ၍ ယနေ့အထိ နိုင်ငံတော်၏ အထွတ်အထိပ်ခေါင်းဆောင် (Supreme leader) ၏ ဆုံးဖြတ်ချက်များကို နာခံရသည်။ ထိုအထွတ်အထိပ်ခေါင်းဆောင်မှာ ဘာသာရေးခေါင်းဆောင်ဖြစ်၏။ တူရကီနိုင်ငံသည် အတာတာ့ခ်တော်လှန်ရေးပြီးနောက် ဘာသာရေးအပေါ်အခြေခံသည် နိုင်ငံမဟုတ်တော့ချေ။

တစ်ချိန်တည်း၌ ပေါ်ပေါက်ခဲ့သော ရုရှားတော်လှန်ရေးတွင်မူ ယခင် ဆိုဗီယက်ပြည်ထောင်စုသည် နိုင်ငံတော်ကို ဘာသာမဲ့အနေအထားဖြစ်စေခဲ့သည်။^[၃၀]

နိုင်ငံက နိုင်ငံသားများအပေါ် ပြဋ္ဌာန်းသော တရားဝင်နိုင်ငံတော်ဘာသာဆိုသည့် အတိုင်းအတာသည် မတူကွဲပြားစွာဖြင့် အမျိုးမျိုးရှိရာ တင်းကျပ်သော ဆော်ဒီအာရေးဘီးယားနိုင်ငံမှသည် တင်းကျပ်မှု အနည်းဆုံး (သို့) တင်းကျပ်မှုမရှိသော ဒိန်းမတ်၊ အင်္ဂလန်၊ အိုက်စလန်နှင့် ဂရိကဲ့သို့သော နိုင်ငံများလည်း ရှိကြသည်။