အီရန်နိုင်ငံ၏ စီးပွားရေး

၁၃၅၇ ခုနှစ် အီရန်အစ်လာမ်မစ် တော်လှန်ရေးမတိုင်မီ စီးပွားရေးတိုးတက်မှုနှုန်းသည် လျင်မြန်လျက်ရှိသည်။ ၁၃၅၀ တွင် လယ်ယာစိုက်ပျိုးရေးကိုသာ အခြေခံသည့် အီရန်သည် စက်မှု သို့ ပြောင်းလဲသွားသည်မှာ စိတ်ဝင်စားဖွယ်ဖြစ်သည်။ တော်လှန်ရေးမတိုင်မီ ဤကဲ့သို့ စီးပွားရေးတိုးတက်မှုရှိနေသည့်ကြားမှ ၁၃၅၇ ခုနှစ်တွင် လျော့ကျမှုများ ရှိခဲ့သည်။ အီရန်၏ ရင်းနှီးမြုပ်နှံမှုများသည် တော်လှန်ရေးမတိုင်မီနှင့် နောက်ပိုင်းကာလများတွင် ၁၃၅၇ ခုနှစ်အထိ သုံးလေးဆယ်မီလီယံဒေါ်လာခန့် အပြင်သို့ ရောက်သွားခဲ့သည်။^[၄၉]

များပြားလှသောရေနံ၏ ဝင်ငွေများနှင့် နိုင်ငံခြားမှ စက်ပစ္စည်းများကို ဝယ်ယူ၍ အီရန်တွင် လည်ပတ်စေရန် မိုဟမ္မဒ်ရေဇာပဲဟ်လဝီက ခွင့်ပြုပေးခဲ့သည်။ သို့သော် စက်မှုဆိုင်ရာ ဖွံ့ဖြိုးဆဲကာလ ဖြစ်နေခဲ့သည့်အတွက် ထင်သလောက် အီရန်အတွက် အကျိုးဖြစ်ထွန်းမှုမရှိခဲ့ပါ။ တစ်ဖက်မှ ကြည့်မည်ဆိုလျှင်လည်း လယ်ယာစိုက်ပျိုးရေးတွင် ပျက်စီး အားနည်းမှုများ ရှိနေသည့်အီရန်အား ရေနံ၏ဝင်ငွေကိုသာ အခြေပြုရမည့်အနေအထားသို့ပြောင်းလဲစေခဲ့သည်။^[၅၀]

အီရန်၏လူဦးရေသည် နှစ် ၂၀ အတွင်း နှစ်ဆတိုးလာခဲ့ပြီး လူငယ်ဦးရေသည်လည်း များပြားလျက်ရှိသည်။ ထိုများပြားလျက်ရှိသည့် လူဦးရေအတွင်းမှ ပြည်သူအများစုသည် လယ်ယာစိုက်ပျိုးရေးတွင် ၁၃၄၀ မှစ၍ အောင်မြင်မှုရှိခဲ့သည်။ သို့သော် အီရန်သည် နိုင်ငံခြားစားသောက်ကုန်များကိုလည်း ဝယ်ယူတင်သွင်းလျက်ရှိသည်။ စီးပွားရေးအခက်အခဲများကြောင့် ပြည်သူအချို့လည်း အခြားနေရာဒေသများသို့ ပြောင်းရွေ့နေထိုင်ခြင်းများရှိသည်။

အီရန်အီရတ် စစ်ပွဲပြီးနောက် အစိုးရသည် ထုတ်ကုန်သွင်းကုန်၊ ကျန်းမာရေးစောင့်ရှောက်မှု၊ ပညာသင်ကြားရေးနှင့် စက်မှုလက်မှု ကဏ္ဍတို့တွင် အထူးကြိုးပမ်းခဲ့သည်။ ထိုနည်းတူစွာ အိမ်နီးချင်းနိုင်ငံများနှင့် မဟာမိတ်ဆက်ဆံရေး၊ ကုန်သွယ်ရေးများ တိုးတက်ကောင်းမွန်လာစေရန် ဆောင်ရွက်ခဲ့သည်။^[၅၁] အီရတ်စစ်ပွဲတစ်လျောက် အီရန်ပြည်သူ သုံးသိန်းခန့် သေဆုံးမှုရှိပြီး ငါးသိန်းခန့် ဒဏ်ရာရခဲ့သည်။ ဤအဖြစ်အပျက်သည် အီရန်၏စီးပွားရေးတွင် ဒေါ်လာ ၅၀၀ မီလီယံခန့် ဆုံးရှုံးနစ်နာစေခဲ့သည်။^{[၅၂][၅၃]}

၂၀၀၂ ခုနှစ်အတွင်း အီရန်နိုင်ငံ၏ စီးပွားရေးကဏ္ဍများ

  ရေနံ (14.9%)

  ဆောက်လုပ်ရေး (13.9%)

  သတ္တုတွင်း (1.0%)

  စိုက်ပျိုးရေး (13.9%)

  ဆောက်လုပ်ရေး (4.0%)

  ကုန်သွယ်မှု၊ စားသောက်ဆိုင်နှင့် ဟိုတယ် (13.9%)

  သယ်ယူပို့ဆောင်ရေးနှင့် ဆက်သွယ်ရေး (8.9%)

  ရေ၊ လျှပ်စစ်နှင့် ဓာတ်ငွေ့ (2.0%)

  အခြား (27.7%)

၂၀၀၇ အိုပက်၏ အစီရင်ခံစာအရ အီရန်ပြည်တွင်းထုတ်ကုန် (GDP) ၏ တိုးတက်မှုသည် ၂၀၀၆ ခုနှစ်တွင် ၉-၄ ၊ ၂၀၀၇ တွင် ၄-၅% ရှိခဲ့ပြီး ၂ နှစ်လျှင်တစ်ကြိမ် စစ်တမ်းအရ ထိုအဖွဲ့အစည်းဝင်နိုင်ငံများအကြား အလယ်အလတ်၏အောက်တွင်သာ ရှိသည်။

ကမ္ဘာ့ဗဟိုဘဏ်၏ စစ်တမ်းအရ ၂၀၀၈ ခုနှစ်တွင် အီရန်ပြည်တွင်းထုတ်ကုန်၏ တိုးတက်မှုသည် ၈-၇% ရှိခဲ့သည်။ ၂၀၀၈ ခုနှစ်တွင် အီရန်ပြည်တွင်းထုတ်ကုန်သည် ဝယ်လိုအား (Power Purchasing Parity) နှင့်အညီ ၈၄၁၇ မီလီယံဒေါ်လာ ရှိခဲ့သည်။ အီရန်၏ စီးပွားရေးကို ကမ္ဘာတွင် အဆင့် ၁၆ သတ်မှတ်ထားခံရပြီး ဩစတြေးလျပြီးနောက် နယ်သာလန်၊ ဆွီဒင်၊ ဘလ်ဂျီယန် တို့၏အပေါ်တွင် ရှိသည်။

သို့သော် အီရန်ပြည်တွင်းထုတ်ကုန်သည် (Rate exchange) ကုန်စည်လဲလှယ်မှုနှုန်းထားအရ ၂၀၀၉ ခုနှစ်တွင် ၃၈၂၃ မီလီယံဒေါ်လာခန့် ရှိခဲ့ပြီး ကမ္ဘာ့အဆင့် ၂၉ တွင် သတ်မှတ်ခံထားရသည်။^[၅၄] အီရန်ပြည်တွင်းထုတ်ကုန်သည် အခွန်ကောက်ခံခြင်း (Per capita GDP) ဆိုင်ရာအရ ၁၂၈၀၀ ဒေါ်လာဖြင့် ကမ္ဘာ့အဆင့် ၈၇ တွင်ရှိနေသည်။^[၅၅]

အပြင်းအထန်ကျဆင်းမှု

အီရန်ပြည်တွင်းထုတ်ကုန်များသည် သုံးနှစ်အတွင်း အနောက်နိုင်ငံများ၏ စီးပွားရေးပိတ်ဆို့မှုကြောင့် ၂၀၁၁ မှ၂၀၁၄ အထိ ၁၆၀ မီလီယံဒေါ်လာ လျော့ကျခဲ့သည်။ အီရန်သည် ကမ္ဘာ့အလယ်တွင် စီးပွားရေးလုပ်ငန်း ကြီးမားသော်လည်း ထိုကာလတွင် ၇ ဆင့်လောက် နိမ့်ကျသွားခဲ့သည်။ သို့ပါ၍ ထိုသုံးနှစ်တာကာလတွင် ၂၈ % ခန့် စီးပွားရေးကျဆင်းခဲ့သည်။ ၂၀၁၁ တွင် အဆင့် ၂၁ ဖြင့် ကမ္ဘာ့စီးပွားကောင်းသော နိုင်ငံများစာရင်းတွင် ရှိနေသော်လည်း ၂၀၁၄ တွင် အဆင့် ၂၈ သို့ ထိုးကျသွားခဲ့သည်။ စီးပွားရေးပိတ်ဆို့မှု မပြင်းထန်မီ အီရန်ထုတ်ကုန်သည် ၅၇၆ မီလီယံဒေါ်လာရှိပြီး စီးပွားရေးပိတ်ဆို့မှု ပြင်းထန်လာသည့်နောက်ပိုင်းတွင် ၅၅၇ မီလီယံဒေါ်လာအထိ လျော့ကျသွားခဲ့သည်။ ၂၀၁၃-၁၄ အထိ ထိုကျဆင်းမှုသည် ဆက်တိုက် ရှိနေပြီး ထိုနှစ်ပိုင်းများတွင် ၄၉၃ မှ ၄၁၅ မီလီယံဒေါ်လာခန့်အထိ ကျဆင်းခဲ့သည်။ ထိုကဲ့သို့ စီးပွားရေးပိတ်ဆို့မှုများကြောင့် အီရန်၏ထုတ်ကုန်ကို ထိခိုက်ရုံသာမက ရေနံဈေးကွက်ကိုပါ ၂၀၁၄ ၌ အထူးကျဆင်းစေခဲ့သည်။^[၅၆]

အီရန်သည် ၂၀၀၇ တွင်ပြည်ပပို့ကုန် ငွေတန်ဖိုးအရ ၈၃ မီလီယာဒေါ်လာရှိခဲ့သည်။^[၅၇]

မာဟ်မူဒ်အဟ်မဒ်ဒီနေဂျာဒ် သည်စက်မှုနှင့်တွင်းထွက်လုပ်သားများအကြား ထုတ်ဖော်ဝင့်ကြွားခဲ့သည်မှာ---လေးနှစ်အရင်ကတည်းကအီရန်သို့စီးပွားရေးပိတ်ဆို့အဆက်အသွယ်ဖြတ်တောက်မှုစာများ ပေးပို့ခဲ့ကြသည်။ ထိုအချိန်ကစက်မှုဆိုင်ရာပို့ကုန်ဝင်ငွေသည် ၆ မီလီယာဒေါ်လာရှိခဲ့ပြီး အခက်အခဲပေါင်းများစွာကြားမှယခုလက်ရှိတွင် စက်မှုဆိုင်ရာပို့ကုန်၏ဝင်ငွေသည် ၁၈ မီလီယာဒေါ်လာအထိရရှိနေပြီဖြစ်သည်။ ထိုနည်းတူစွာ ၁၃၉၆ တွင်စက်မှုဆိုင်ရာပို့ကုန်သည် ၆၀ မီလီယာဒေါ်လာအထိမြင့်တက်လာမည်ဖြစ်ကြောင်းထုတ်ဖော်ပြောကြားသွားသည်။^[၅၈]

ကုန်ဈေးနှုန်းမြင့်မားမှုကို တိုက်ဖျက်ထိန်းချုပ်ခြင်းသည် သိုလှောင်ပြီး အခါစောင့် ဈေးတင်အမြတ်ထုတ်ခြင်းများအတွက် အကောင်းဆုံးထိန်းချုပ်နည်းဖြစ်သည်။ အီရန်၏စီးပွားရေးသည် ၎င်းကိုလိုအပ်လျက်ရှိသည်။^[၅၉]

၁၃၆၈ ခုမှ လိုအပ်သည်များကိုပြင်ဆင်ပြီးနောက် ၁၃၇၂ တွင်ပထမဆုံးအကြိမ် ၇လဆက်တိုက်ကုန်ဈေးနှုန်းထိန်းချုပ်မှုလုပ်ငန်းစဉ်ကိုဆောင်ရွက်နိုင်ခဲ့သည်။.^[၆၀]

၁၃၈၉ ခုနှစ်တွင်အတိုင်းထက်အလွန် ငွေကြေးဖောင်းပွမှုကြောင့် အစိုးရနှင့်ပုဂ္ဂလိကကုန်ဈေးနှုန်းကွာဟမှုများရှိနေပြီးနောက်ဆုံးစီးပွားရေးပြူနာများရှိနေမြဲဖြစ်သည်။

၁၃၉၃ တွင်ကုန်ဈေးနှုန်းထိန်းချုပ်ရေးဆိုင်ရာအကြီးအကဲများဘက်မှလုပ်ငန်းစဉ်စတင်မည့် အကြောင်းကြေညာချက်ရှိသော်လည်း မည်သည့်အချိန်တွင်အကောင်အထည်ဖော်မည်ကိုတော့မသိရှိရပေ။^[၆၁]

အီရန်တွင်ယာရာနဲ ၏ရည်ရွယ်ချက်ကိုလက်တွေ့ဖော်ဆောင်ရာတွင် လောင်စာ၊အစားအစာ၊ ရေ၊ မီး စသည်တို့၏ ယာရာနဲ ကိုဖြည်းဖြည်းချင်း ဖျက်သိမ်းပြီး ၎င်းအစား (၁၃၉၀ တွင် ၆၀%) ငွေလက်ငင်းအနေအထားနှင့် ပြည်သူတို့အား ထောက်ပံ့ပေးခဲ့သည်။

ထိုလုပ်ငန်းစဉ်၏ကျန်ဝင်ငွေကို စည်ပင်သာယာလှပ​ေရး နှင့် ယဉ်ကျေးမှုကိစ္စရပ်များတွင် အသုံးပြုသည်။ ထိုလုပ်ငန်းစဉ်ကို ၁၃၈၀- ခုနှစ်တွင် စတင်ဆောင်ရွက်ခဲ့ပြီး ၁၃၉၀-ခုနှစ်တွင် ပြီးပြည့်စုံစွာ ဆောင်ရွက်နိုင်မည်ဖြစ်သည်။

အီရန်ကိုအကြွေးဆပ်ရမည့်နိုင်ငံများအား သုံးအုပ်စုခွဲခြားနိုင်သည်---

• *ပထမအုပ်စု- စူဒန် နှင့် ဂျော်ဒန်ဖြစ်ပြီး ၎င်းတို့၏အကြွေးသည်တော်လှန်ရေးမတိုင်မီကတည်းကဖြစ်သည်။
• *ဒုတိယအုပ်စု- သန်ဇန်းနီးယား၊နီကာရာဂွေး နှင့်မြောက်ဘက်ဒေသနိုင်ငံများဖြစ်ပြီး ၎င်းတို့၏အကြွေးသည်နှစ် ၂၀ အရင်ကတည်းကဖြစ်သည်။
• *တတိယအုပ်စု- ထိုအုပ်စုတွင်ဥပမာအားဖြင့် တရုတ်၊ အိန္ဒိယ၊ ဂျပန် နှင့်အနောက်ဘက်ဒေသနိုင်ငံများဖြစ်ပြီး ၎င်းတို့၏အကြွေးသည်ပြီးခဲ့သည့်နှစ်မှဖြစ်ပြီး အီရန်က၎င်းတို့၏အခြေအနေပေါ်မှုတည်၍တောင်းခံသွားမည်ဖြစ် သည်။ .^[၆၂]

နိုင်ငံတကာငွေကြေးဆိုင်ရာအဖွဲ့အစည်း၏စစ်တန်းအရ ၂၀၁၅ တွင်အီရန်၏ငွေကြေးပြူနာသည်ကမ္ဘာ့နိုင်ငံများအကြားနံပါတ် ၁၃၀ တွင်ရှိနေသည်။ ထို့အတွက်ကြောင့်အီရန်သည် ယူကရိန်း ကာမရာန် နီပေါလ် နီကာရာဂွေး ပါရာဂွေးတို့နှင့်တတန်းတည်းတွင်ရှိနေသည်။

သတင်းအချက်အလက်နှင့်ချင့်ချိန်မှုများအရ တည်ငြိမ်တိုးတက်မှုနှင့်ပတ်သက်ပြီး နမူနာယူရန်အညွှန်းခံရခြင်းအပေါ်ထိုအနေအထားကိုရရှိခြင်းဖြစ်သည်။၎င်းနှင့်ပတ်သက်ပြီးလေ့လာချင့်ချိန်ရာတွင်ကဏ္ဍအလိုက် စည်းမျဉ်းများရေးဆွဲသည့်အပေါ်အခြေခံသည်။ ဤကဲ့သို့လေ့လာသုံးသပ်ရာတွင်တည်ငြိမ်သောအခန်းကဏ္ဍ ၈၀ အပေါ်သုံးသပ်ခြင်းဖြစ်သည်။

အီရန်၏စီးပွားတိုးတက်ရေးတည်ငြိမ်မှုနှင့်ပတ်သက်ပြီး လေ့လာရာ ၁၃၄၀ ၁၃၅၀ ၁၃၆၀ ၁၃၇၀ ၁၃၈၀ တစ်လျှောက် ၁၃၈၀ ခုနှစ်တွင်သာ ဆင်းရဲခြင်းနှင့်မညီမျှမှုများကိုတွေ့ရှိရသည်။ ၁၃၄၀ မှ ၁၃၆၀ အထိတစ်လျှောက်လုံးစီးပွားရေးတည်ငြိမ်မှုနှင့်ပတ်သက်ပြီးကောင်းမွန်ကြောင်းတွေ့ရှိရသည်။ သို့သော် ၁၃၇၀ တွင်အပြင်းအထန်စီးပွားရေးကျဆင်းမှုကြောင့် ဆင်းရဲခြင်းနှင့်မညီမျှမှုများကိုတွေ့ရှိရသည်။ ထိုကာလတစ်လျှောက်နိုင်ငံရေးမတည်ငြိမ်မှုများနှင့်စစ်ပြီးကာလ တည်ငြိမ်အေးချမ်းရေးနှင့် ပန်လည်တည်ဆောက်ရေးကာလလည်းဖြစ်သည့်အတွက်စီးပွားရေးကျဆင်းမှုနှင့်မညီမျှမှုများကိုသာတွေ့ရှိရသည်။

ကျန်းမာရေးနှင့်စားသောက်ကုန်ကာကွယ်စောင့်ရှောက်ရေးကဏ္ဍတွင် ၁၃၅၀ ၁၃၇၀ ၁၃၈၀ ခုနှစ်များ၌တည်ငြိမ်ကောင်းမွန်ကြောင်းတွေ့ရှိရပြီး အထူးသဖြင့် ၁၃၅၀ နှင့် ၁၃၈၀ တွင်ကျန်းမာရေး၌ကောင်းမွန်ကြောင်းတွေ့ရှိရသည်။ ထိုကဲ့သို့ကောင်းမွန်ရခြင်း၏ အဓိကအကြောင်းရင်းမှာ နို့ထွက်ပစ္စည်းနှင့်အသားငါးတို့၏အခွန်ကြောင့်ဖြစ်ပြီး ကလေးသူငယ်များသေဆုံးမှုကိုလျော့ကျစေခဲ့ကာ ကျန်းမာရေးကုန်ကျစရိတ်ကိုလည်းလျော့နည်းစေခဲ့ခြင်းကြောင့်ဖြစ်သည်။ ထိုကဏ္ဍနှင့်ပတ်သက်ပြီး ၁၃၆၀ ခုနှစ်တွင်စစ်၏ဂယက်များကြောင့်တည်ငြိမ်ကောင်းမွန်မှုမရှိဘဲစိုးရိမ်ပူပန်ခြင်းများနှင့်အတူတွေ့ရှိရသည်။

လူဦးရေတိုးတက်ပြောင်းလဲလာသည့် အပေါ်မူတည်ပြီး စီးပွားရေးတိုးတက်ခြင်းကိုချင့်ချိန်လေ့လာသော် ပြီးခဲ့သည့်နှစ်များနှင့်လွန်ခဲ့သောကလများအတွင်း လူဦးရေသည်လည်းတိုးပွားလျက်ရှိပြီး ၎င်းအခြေအနေအပေါ်မှုကာအရေအတွက်သည်လည်း ၁၃၇၀ တွင်(၈၈/၄၃) ၁၃၈၀ တွင်(၃/၃၀)သည်လက်တွေ့ပြသနေသောအနေအထားဖြစ်သည်။

သင်ကြားရေးကဏ္ဍ၌ မည်မျှပင်ရာစုနှစ်ဝက်အတွင်းတိုးတက်ကောင်းမွန်ခြင်း ရှိခဲ့သော်လည်း ၁၃၈၀ မှအပ ၅၀% သာတိုးတက်ပြောင်းလဲမှုရှိခဲ့သည်။ ထိုကဏ္ဍနှင့်ပတ်သက်ပြီးအလွန်ကောင်းမွန်သော အနေအထားကိုဘယ်သောအခါမှမတွေ့ရသေးပါ။ လေ့လာတွေ့ရှိချက်များအရ သင်ရိုးညွှန်းတမ်း နှင့်သင်ကြားမှုအပိုင်းတွင်အားနည်းနေသေးကြောင်းတွေ့ရှိရသည်။

အုပ်ချုပ်ရေးပိုင်းနှင့်ပတ်သက်ပြီး ၁၃၄၀ မှအပလေ့လာတွေ့ရှိရသည်မှာ တိုးတက်ကောင်းမွန်ခြင်းမရှိသည့်အပြင်ကျဆင်းနေကြောင်းတွေ့ရှိရသည်။၎င်းကဏ္ဍနှင့်ပတ်သက်ပြီး ပြူနာကြီးထွားစေသည့်(အထောက်အထားခိုင်လုံသည့်ပြစ်မှုများ၊လူသတ်မှုများ) ဥပဒေ(လက်ရှိတရားရုံးဖိုင်တွဲများ) အစိုးရ၏ပံ့ပိုးမှု(အခွန်ဝင်ငွေနှင့် GDP သို့ချပေးသည့်အစိုးရ၏ဘတ်ဂျက်) စသည်တို့သည်လက်တွေ့ပြသနေသောအနေအထားများဖြစ်သည်။

နိုင်ငံရေးတိုးတက်ပြောင်းလဲမှုနှင့်ပတ်သက်ပြီး ၁၃၅၀ နှင့် ၁၃၈၀ ခုနှစ်ပိုင်းများနှင့်၎င်းနှစ်များမတိုင်မီကိုချင့်ချိန်လေ့လာသော် စီးပွားရေးပွင့်လင်းမြင်သာမှု အသိုင်းအဝိုင်းအဖွဲ့အစည်းများတွင်အမျိုးသမီးများပိုမိုပါဝင်ပတ်သက်လာနိုင်မှု ရွေးကောက်ပွဲများတွင်လူထုကပိုမိုစိတ်ဝင်စားလာမှု ၁၃၅၀ တွင်အစ်လာမ်မစ်တော်လှန်ရေးအောင်နိုင်မှု ၁၃၇၀ ခုနှစ်အနှောင်းပိုင်းတွင်နိုင်ငံရေးတိုးတက်ပြောင်းလဲမှုများကိုပိုမိုစိတ်ဝင်စားလာမှု ၁၃၈၀ အစပိုင်းတွင်ရွေးကောက်ပွဲဆိုင်ရာဥပဒေများ အတည်ပြုရေးဆွဲနိုင်ခဲ့ခြင်းများသည် တိုးတက်ပြောင်းလဲမှုများ၏လက်တွေ့အကြောင်းတရားများဖြစ်သည်။ ဤအခြေအနေတို့သည်နိုင်ငံရေးတိုးတက်ပြောင်းလဲမှုကျဆင်းနေချိန် ၁၃၆၀ ခုနှစ်စစ်ပွဲ၏ဂယက်များရိုက်ခတ်နေချိန် ၁၃၅၇ တော်လှန်ရေးပြီးချိန်နိုင်ငံရေးအပြောင်းအလဲနှင့်မတည်ငြိမ်မှုများရှိနေသည့်အချိန်တွင်ဖြစ်သည်။

သဘာဝပတ်ဝန်းကျင်ထိန်းသိမ်းမှုဆိုင်ရာနှင့်ပတ်သက်၍ လွန်ခဲ့သည့်ရာစုနှစ်ဝက်တစ်လျှောက်တိုးတက်ကောင်းမွန်ခြင်းကိုမတွေ့ရသည့်အပြင်ကျဆင်းလာမှုကိုသာတွေ့ရှိရသည်။၎င်းကဏ္ဍနှင့်ပတ်သက်ပြီးအီရန်တွင်အမြဲဆိုသလိုကျဆင်းနေမှုကသက်သေဖြစ်သည်။ စနစ်တကျထိန်းသိမ်းစောင့်ရှောက်နေသည့်ကြားမှနောင်အနာဂတ်၌လည်းကျဆင်းဖွယ်ရာရှိနေသည်။

သဘာဝပတ်ဝန်းကျင်နှင့်အဓိကဆက်နွယ်နေသည့် ရေ တွင်လည်းရာစုနှစ်ဝက်အတွင်းကျဆင်းမှုကိုသာတွေ့ရသည်၊ ၁၃၄၀ နှင့် ၁၃၅၀ တွင်အနည်းငယ်ကောင်းမွန်ပြီး ၁၃၇၀ နှင့် ၈၀ ၌အတော်လျော့ကျလာသည်ကိုတွေ့ရှိရသည်။ ၁၃၈၀ နမူနာယူချင့်ချိန်ဆောင်ရွက်မှုများအရ ကဏ္ဍအသီးသီးကျဆင်းမှုများတွင် ရေသည်အလွန်အရေးပါသောအခန်းကဏ္ဍဖြစ်ခဲ့ပြီး ကဏ္ဍအလိုက်ကျဆင်းမှုများတွင်လည်းလွန်စွာအကျိုးသက်ရောက်မှုရှိနေသည်၊(ထိုကဲသို့သောအခြေအနေမှာပင် ၆ နှစ်တာနေထိုင်ခဲ့ဖူးသော်လည်းတစ်ရက်မှရေပြတ်တောက်မှုနှင့်မကြုံခဲ့ရပါ-ဤဆောင်းပါးကိုဘာသာပြန်သူ) မည်မျှပင်ထိုကဏ္ဍနှင့်ပတ်သက်ပြီးကျဆင်းသည်ဟုဆိုစေကာမူအကြောင်းရင်းမှာမိုးခေါင်ရေရှားမှုကြောင့်သာဖြစ်သည်။ သို့သော်လေ့လာသုံးသပ်ချက်များအရ ရေ ပေးဝေရေးဆိုင်ရာအကြီးအကဲများနှင့် ရေအရင်းအမြစ်တို့ကိုသာပြန်လည်ချင့်ချိန်လေ့လာရမည်ဖြစ်ပြီး ရခွန် မြေအောက်ရေသိုလှောင်ခြင်းဆိုင်ရာကျဆင်းမှု ရေသုံးစွဲမှုလွန်ကဲခြင်း တို့အပေါ်တွင်လည်းမူတည်သည်။

လယ်ယာစိုက်ပျိုးရေးတည်ငြိမ်မှုနှင့်ပတ်သက်ပြီး ရေကဲ့သို့ပင်လျော့ကျမှုကိုတွေ့ရသည် ၁၃၈၀ တွင်လည်းအနိမ့်ဆုံးအထိလျော့ကျလာကြောင်းတွေ့ရသည်။ ကျွနု်ပ်တို့သိထားပြီးဖြစ်သည်ရေသည်အလွန်အရေးပါသောအရင်းအမြစ်ဖြစ်သည် အထူးသဖြင့်လယ်ယာစိုက်ပျိုးရေးတွင်အရေးပါသည့်အလျှောက် အီရန်တွင်ရေအရင်းအမြစ်မှအတိုင်းအတာတစ်ခုကို လယ်ယာစိုက်ပျိုးရေးအတွက်သီးသန့်ခွဲဝေပေးထားသည်။ ရေနှင့်လယ်ယာစိုက်ပျိုးရေးတိုးတက်ကောင်းမွန်မှုသည်ဆက်စပ်နေသည့်အလျှောက်ဂရုပြုရမည့်အချက်ဖြစ်သည်။ ထိုနည်းတူစွာဓာတ်မြေဩဇာသုံးစွဲမှုလွန်ကဲခြင်း ရာသီဥတုပူပြင်းခြောက်သွေ့ခြင်း စွမ်းအင်သုံးစွဲမှုလွန်ကဲခြင်း စသည်တို့သည်လယ်ယာစိုက်ပျိုးရေးကိုမငြိမ်မသက်ဖြစ်စေသည့် အကြောင်းတရားများဖြစ်သည်။

မြို့ပြနှင့်ကျေါ်ရွာတည်ဆောက်ခြင်းများတွင် တိုးတက်မှုရှိပြီး အသစ်စတင်တည်ဆောက်ခြင်းများလည်းရှိနေသည်။ ထိုအခန်းကဏ္ဍတွင်အရှိန်အဟုန်ကောင်းလျက်ရှိပြီး ၁၃၇၀ နှင့် ၁၃၈၀ တွင်အကောင်းဆုံးအနေအထားတွင်ရှိခဲ့သည်။

သယ်ယူပို့ဆောင်ရေးကဏ္ဍမှာတော့ ကျဆင်းမှုများရှိခဲ့သည်၊ ၁၃၄၀ ၅၀ ၆၀ တွင်အတိုင်းအတာတစ်ခုအထိတိုးတက်ကောင်းမွန်ခဲ့သော်လည်း ၁၃၇၀ နှင့် ၁၃၈၀ တွင်လျော့ကျမှုများရှိခဲ့သည်။ ဖာ်ပြပါနှစ်များအတွင်းရင်းနှီးမြုပ်နှံမှုအားနည်းခြင်းကြောင့် ကုန်းကြောင်းလေကြောင်းဆိုင်ရာအစီးအနင်းများအသစ်မထုတ်လုပ်နိုင်ခြင်း၊ အစီးအနင်းများ၏အရည်အသွေးနိမ့်ခြင်းကြောင့် သယ်ယူပို့ဆောင်ရေး၌လုံခြုံမှုနည်းပါးခြင်း ၊လေယာဉ်လမ်းကြောင်းပျံသန်းမှုများတွင် မတော်တဆမှုများစသည့်အကြောင်းရင်းများကြောင့်လည်း၎င်းကဏ္ဍတွင် တိုးတက်မှုနှုန်းကျဆင်းခဲ့သည်။

စွမ်းအင်ပိုင်ဆိုင်ရာနှင့်ပတ်သက်၍ ၁၃၅၀ နှင့် ၁၃၈၀ တွင်တိုးတက်ကောင်းမွန်မှုကို တွေ့ရှိရသည်၊ ၁၃၅၀တွင်ကောင်းမွန်ရခြင်း၏အကြောင်းရင်းမှာ စွမ်းအင်မှရရှိသည့်အမြတ်အစွန်း ၊ ရေနံထွက်နှုန်းကောင်းခြင်းနှင့်စွမ်းအင်ဆိုင်ရာအခွန်လျော့ကျခြင်းတို့ကြောင့်ဖြစ်သည်။ ၁၃၈၀ တွင်စွမ်းအင်ဆိုင်ရာအခွန်မြင့်တက်လာသော်လည်းကျဆင်းမှုမရှိခဲ့ခြင်းမှာ လျှပ်စစ်စွမ်းအင်ပိုမိုထုတ်လုပ်နိုင်ခြင်း၊ ရေနံထွက်နှုန်းကောင်းခြင်းနှင့် အမြတ်အစွန်းတို့ကြောင့်ဖြစ်သည်။ ခြုံငုံ၍ကြည့်မည်ဆိုလျှင်အီရန်တွင် တိုးတက်မြင့်မားရာ၌ စွမ်းအင်လောင်စာပိုမိုထုတ်လုပ်နိုင်ခြင်း၊ ၎င်းမှအမြတ်အစွန်းများရရှိခြင်း ၊ စွမ်းအင်ဆိုင်ရာအခွန်များလျော့ကျခြင်းတို့သည် ဆက်နွယ်လျက်ရှိသည်။

စီးပွားရေးနှင့်ပတ်သက်ပြီး ကဏ္ဍအလိုက်တိုးတက်ကောင်းမွန်မှုသည် ၁၃၅၀ တွင် ၈၁% ရှိပြီး ထိုနှစ်အရင်ကာလများအတွင်းကောင်းမွန်မှုမရှိကြောင်းတွေ့ရှိရသည်။ ၁၃၈၀ တွင်တိုးတက်ကောင်းမွန်ရခြင်း၏အဓိကအကြောင်းရင်းမှာ လုပ်အားစိုက်ထုတ်မှု၊ပြည်တွင်းထုတ်ကုန်အခွန်၊ထုတ်ကုန်များအတွက်ရင်းနှီးမြုပ်နှံနိုင်ခြင်း၊ကုန်ထုတ်လုပ်ငန်းအတွက်အစိုးရမှပေးရမည့်အကြွေးနည်းပါးခြင်း တို့ကြောင့်ဖြစ်သည်။ ၁၃၄၀-၆၀-၇၀-၈၀ ခုနှစ်များ တွင်ကဏ္ဍအသီးသီး၏သော့ချက်ဟုဆိုရမည့်(ငွေကြေးတန်ဖိုးလျော့ကျခြင်း ၊စွမ်းအင်သုံးစွဲမှုလွန်ကဲခြင်း၊လေ့လာ ရေးနှင့်ကျယ်ပြန့်စွာဆောင်ရွက်နိုင်ရေး ကိစ္စရပ်တို့၏ကုန်ကျစရိတ်)တို့ကြောင့်ထင်သလောက်ကောင်းမွန်တိုး တက်ခြင်းမရှိခဲ့ပေ။

ပြည်ပကုန်သွယ်ရေးနှင့်ပတ်သက်ပြီး ၅ နှစ်တာကာလအတွင်းတွေ့ရှိရသည်မှာ ၁၃၅၀ နှင့် ၇၀ တွင်တိုးတက်မှုရှိပြီး ကျန်သုံးနှစ်တွင်တိုးတက်ကောင်းမွန်ခဲ့ခြင်းမရှိပါ။ ၁၃၇၀ ၌ပြည်ပပို့ကုန်နှင့်ပတ်သက်၍အရေအတွက်နှင့် အရည်အသွေးမြင့်မားခြင်း၊ ရေနံမှအပအခြားပို့ကုန်သွင်းကုန်တို့ကိုကောင်းစွာချိန်ထိုးနိုင်ခြင်းတို့ကြောင့်ဖြစ်သည်။

ကုန်ထုတ်လုပ်မှုနမူနာ၊သုံးစွဲခြင်းနှင့်ပတ်သက်ပြီး မော်ဒလ်အသစ်များကိုထုတ်လုပ်ရန်အကြံပေးလေ့လာမှုများလုပ်ဆောင်လျက်ရှိသည်။ လွန်ခဲ့သည့် ၅ နှစ်အတွင်း ၁၃၄၀-၅၀ ၌တိူးတက်ကောင်းမွန်မှုရှိပြီးကျန်သုံးနှစ်တွင်ထင်သလောက်တိုးတက်ခြင်းမရှိခဲ့ပါ။ ကျောက်မီးသွေးနှင့်လောင်စာအခွန်အခများမြင့်တက်လာခြင်း၊ရေ၊လျှပ်စစ်နှင့်စွမ်းအင်သုံးစွဲမှုမြင့်မားခြင်းတို့သည်တိုးတက်ကောင်းမွန်ခြင်းကိုကျဆင်းစေသည့်အကြောင်းရင်းများဖြစ်သည်၊

အီရန်စီးပွားရေးမြင့်မားစွာရပ်တည်နိုင်ရေးအတွက် ကဏ္ဍ ၁၅ ကိုလေ့လာသုံးသပ်ကောက်ချက်ချခဲ့သည်။ လေ့လာသုံးသပ်ချက်များ၏ရလဒ်တွင်တွေ့ရှိရသည်မှာကဏ္ဍအသီးသီးတွင် ၁၃၆၀-၇၀ ၌တိုးတက်ကောင်းမွန်ခြင်းမရှိ၊ ကျန်သုံးနှစ်တွင်နည်းပါးသော်လည်းတိုးတက်ကောင်းမွန်ခဲ့ကြောင်းတွေ့ရှိရသည်။ လွန်ခဲ့သည့် ၅ နှစ်တာကာလအတွင်းအီရန်၏စီးပွားရေးတိုးတက်နှုန်းအမြင့်ဆုံးသည် ၁၃၅၀ တွင် ၆၇% ဖြင့်တွေ့ရှိရသည်။ ထိုနည်းတူစွာလေ့လာစမ်းစစ်မှုများအရ နှုန်းထားကျဆင်းမှုများရှိနေချိန် သဘာဝပတ်ဝန်းကျင်နှင့်ပတ်သက်၍မြင့်တက်လာသည့်ရာခိုင်နှုန်းမှာ ၁၃၇၀ တွင် ၄၁% ၊ ၁၃၈၀ တွင် ၅၈% ရှိခဲ့သည်။ ဤလေ့လာသုံးသပ်ချက်များကဖော်ပြနေသည်မှာ သဘာဝပတ်ဝန်းကျင်အတိုင်းအတာတစ်ခုအထိပြုံးတီးနေမှုကို တားဆိးနိုင်ခြင်းအားဖြင့်လူ့အသိုင်းအဝိုင်းနှင့် စီးပွားရေးကိုတိုးတက်ကောင်းမွန်အောင်ပြုလုပ်နိုင်မည်ဖြစ်သည်။