Biddhaupeer

Biddhaupeer könnt sik bannig good tarnen, sunnerlich, wiel se denn ok noch lang stillsitten könnt. Dat Lief is bi de meisten Aarden twuschen 40 un 80 Millimeters lang. De lüttjesten Biddhaupeer sünd de ollerhaftigen Aarden ut dat Geslecht Mantoida ut Süüdamerika, den siene lüttjeste Aart Mantoida tenuis bloß man 12 Millimeters meten deit. De gröttsten Aarden finnt sik mank de Geslechter Toxodera un Ischnomantis mit meist 160 Millimeters.

De Biddhaupeer ehre Fangbeen weert ut Unner- un Böverschenkel billt. An den Unnerschenkel sitt allerhand Doorns un en grode Endklaue. He kann gegen den Böverschenkel over inklappt weern, as en Taschenmesst. An den Böverschenkel sitt ok Doorns an. De Hüftle’e (Coxa) sünd ok wat länger un könnt sik free bewegen. Mit düsse Fangbeen kann dat Biddhaupeer binnen 0,1 Sekunnen toslahn un siene Büte griepen. Allerhand Aarden schafft dat mit düssen präzisen Fangappraat ok un könnt Flegen ut de Luft fangen. Wenn se up’e Luer liggt, weert de Fangbeen hoochböört un an dat Lief anleggt. Dat sütt denn ut, as wenn se beden döen. Dor hefft de Biddhaupeer ehren Naam vun weg.

De groten Facettenogen staht wiet ut’nanner. So könnt de Deerter rund umto good sehn. Vunwegen, datt se to’n Upspören un Verfolgen vun de Büte just so bruukt weert, as bi de Paarung to’n Finnen vun en Partner, sünd se dat wichtigst Sinnorgan vun de Deerter. En anner Sinnorgan ia dat Höörorgan bi de wecken Aarden. Dat sitt dor twuschen de Achterhüften. Dor könnt se Töön twuschen 25 un 130 Kilohertz mit hören. Wohrschienlich bruukt se dat, um bi’t Flegen Fladdermüse to hören. De so nömmte Höörspleet liggt twuschen dat 2. un 3. Beenpaar un is man bloß 0,2 Millimeters breed. Seken könnt nich so good hören, as Heken. De wecken Aarden hefft ok twee Höörorgane unner’nanner. Dor könnt se denn verscheden Frequenzen mit hören. Annere Aarden hefft gor keen Höörorgan.^[1]

De meisten Biddhaupeer, as u. a. de Geistermantis (Phyllocrania paradoxa) oder dat Europääsche Biddhaupeerd (Mantis religiosa) liggt over Dag up’e Luer un röögt sik stunnenlang nich, bit de Büte dicht bi kummt. Denn griept se de mit ehre Fangbeen. Alerhand Aarden hefft sik dor so bi an ehr Umto anpasst, datt se meist gor nich to sehn sünd. Na de Farv hen könnt se sik ok binnen een Aart bannig verschelen. Dat Lief lett, as wenn dat ut Plantendeele bestünn. De Geistermantis lett bannig na verdrögte Blöder, annere Aarden maakt Holtstücke un Twiege na.

Annere Aarden, as u. a. Popa spurca, Eremiaphila un Heteronutarsus leevt in Wösten un Halfwösten vun Noordafrika bit na Indien hen un könnt bannig gau un veel lopen un jachtert achter ehre Büte ran. De meisten Aarden freet Insekten un Spinnen, man dat gifft ok gröttere Aarden, de vertehrt ok noch Skorpionen un sogor lüttje Warveldeerter, as junge Slangen, Eerdkrupers, Kolibris un lüttje Söögdeerter.^[1][2] In’n Juli 2017 is bekannt maakt wurrn, datt Biddhaupeer in 13 Länner up all Kontinente ok lüttjere Vagels nich versmaht. Bi de Bütevagels hannelt sik dat um 24 Aarden ut 14 Vagelfamilien. Vundeswegen kann dat angahn, wenn Biddhaupeer starker gegen Untüüch insett weert, datt se denn de wecken Vagelaarden in Gefohr bringt.^[3]De Eier weert in grote Eibulten afleggt. En poor Aarden vermehrt sik ok dör Parthenogenese.

Vun de mehr as 2.400 bekannten Aarden^[4] leevt in Europa 36 Aarden.^[5]Bloß man een Aart is in Middeleuropa tohuse, dat is dat Europääsche Biddhaupeerd, all annern Aarden finnt sik in de Subtropen un in de Tropen. In de Gemarken um de Middellannsche See umto leevt, blangen Mantis religiosa, ok noch Iris oratoria, Geomantis larvoides, Apteromantes aptera, Perlamantis alliberti, Bolivaria brachyptera, un en Reeg vun Aarden ut dat Geslecht Ameles (u. a.. Lütt Biddhaupeerd), Rivetina, Pseudoyersinia un Empusa (u. a.. Empusa pennata oder Empusa fasicata). In’n Süüdosten vun de Ukraine gifft dat ok noch Iris polystictica.

Fossil sünd Biddhaupeer in allerhand Barnsteen, sunnerlich ut dat Baltikum, ut de Tied vun dat Eozän funnen wurrn. De ollste Barnsteen mit en Biddhaupeerd dor in, stammt ut den so nömmten New Jersey Barnsteen (USA) ut de bövere Kried, Turonium).^[6]

Ütere Systematik

Biddhaupeer sünd eng verwandt mit de Kakerlaken (Blattodea) un mit de Termiten (Isoptera). De wecken Forschers faat Biddhaupeer, Kakerlaken, Termiten un Eerdlüse tohopen in dat Taxon Oothecariformia. Annere stellt Kakerlaken un Biddhaupeer tosamen in de Ornen Dictyoptera (ok Oothecaria).^[1]

Binnere Systematik

De Biddhaupeer weert in verscheden Familien insorteert. Unnerornens weert bitherto noch nich bruukt. Hier stellt wi de binnere Systematik vor bit hen to de Unnerfamilien. En poor bekannte Aarden sünd dor mit upföhrt:^[7][4]

• Acanthopidae Hermann Burmeister, 1838
  • Acanthopinae Burmeister, 1838
  • Acontistinae Morgan Hebard, 1924
  • Stenophyllinae Ermanno Giglio-Tos, 1919
• Amorphoscelidae Carl Stål, 1877
  • Amorphoscelinae Stål, 1877
  • Paraoxypilinae Giglio-Tos, 1913
  • Perlamantinae Giglio-Tos, 1913
• † Baissomantidae Vadim G. Gratshev & Vladimir Vasilevich Zherikhin, 1993
• Chaeteessidae Anton Handlirsch, 1926
  • Chaeteessinae
• † Cretomantidae Gratshev & Zherikhin, 1993
• Empusidae Burmeister, 1838
  • Blepharodinae Max Beier, 1964
    • Lüttje Düvelsbloom (Blepharopsis mendica (Johann Christian Fabricius, 1775))
    • Düvelsbloom (Idolomantis diabolica (Henri de Saussure, 1869))
  • Empusinae Saussure, 1893
    • Empusa pennata (Carl Peter Thunberg, 1815)
    • Wannel-Vigelien (Gongylus gongylodes (Carl von Linné, 1758))
• Eremiaphilidae James Wood-Mason, 1889
• Hymenopodidae Lucien Chopard, 1949
  • Acromantinae Ermanno Giglio-Tos, 1919
  • Epaphroditinae Giglio-Tos, 1919
    • Geistermantis (Phyllocrania paradoxa Burmeister, 1838)
  • Hymenopodinae Giglio-Tos, 1919
    • Hymenopus coronatus Guillaume-Antoine Olivier, 1792
    • Pseudocreobotra ocellata (Ambroise Marie François Joseph Palisot de Beauvois, 1805)
    • Pseudocreobotra wahlbergii Stål, 1871
    • Lüttje Blötenmantis (Pseudoharpax virescens)
  • Oxypilinae Giglio-Tos, 1919
• Iridopterygidae Giglio-Tos, 1919
  • Hapalomantinae
  • Iridopteryginae Giglio-Tos, 1919
  • Nanomantinae
  • Tropidomantinae
• Liturgusidae Giglio-Tos, 1919
  • Liturgusinae Giglio-Tos, 1919
• Mantidae Burmeister, 1838
  • Amelinae Giglio-Tos, 1919
    • Lütt Biddhaupeerd (Ameles spallanziana Pietro Rossi, 1792)
  • Angelinae Beier, 1964
  • Antemninae Walter Ribeiro Terra, 1995
  • Choeradodinae William Forsell Kirb, 1904
  • Chroicopterinae
  • Compsothespinae Handlirsch, 1926
  • Deroplatyinae Giglio-Tos, 1919
  • Dystactinae
  • Mantinae Burmeister, 1838
    • Austraalsche Kaventsmann-Mantis (Hierodula majuscula (Tindale, 1923))
    • Indisch Grood Biddhaupeerd (Hierodula membranacea (Burmeister, 1838))
    • Europääsch Biddhaupeerd (Mantis religiosa (Linnaeus, 1758))
    • Parasphendale agrionina Gerstaecker, 1869
    • Gröne Schildmantis (Rhombodera basalis De Haan, 1842)
    • Ghana-Biddhaupeerd (Sphodromantis lineola Burmeister, 1838)
    • Afrikaansch Kaventsmann-Biddhaupeerd (Sphodromantis viridis (Forsskål, 1775))
    • Grote Chinesen-Mantis (Tenodera sinensis Saussure, 1871)
  • Mellierinae Giglio-Tos, 1919
  • Miomantinae
    • Miomantis binotata (Giglio-Tos, 1911)
    • Ägyptisch Biddhaupeerd (Miomantis paykullii Stål, 1871)
  • Orthoderinae Saussure, 1869
  • Oxyothespinae Giglio-Tos, 1919
  • Photinainae Giglio-Tos, 1919
  • Phyllotheliinae
  • Schizocephalinae Beier, 1964
  • Stagmatopterinae Giglio-Tos, 1919
  • Vatinae Saussure, 1893
    • Popa spurca Stål, 1856
• Mantoididae Giglio-Tos, 1927
  • Mantoidinae
• Metallyticidae Chopard, 1949
  • Metallyticinae
• Sibyllidae Stål, 1872
  • Sibyllinae Giglio-Tos, 1919
• Tarachodidae Handlirsch, 1930
  • Caliridinae Giglio-Tos, 1919
  • Tarachodinae Handlirsch, 1930
• Thespidae Giglio-Tos, 1919
  • Haaniinae Beier, 1964
  • Hoplocoryphinae Alfred P. Kaltenbach, 1996
  • Miopteryginae William Forsell Kirby, 1904
  • Oligonicinae Giglio-Tos, 1919
  • Pseudomiopteriginae Giglio-Tos, 1919
  • Thespinae Giglio-Tos, 1919
• Toxoderidae Giglio-Tos, 1919
  • Toxoderinae Giglio-Tos, 1919

• List vun Insekten