Temperatuurafhankelijke geslachtsbepaling

Temperatuurafhankelijke geslachtsbepaling (temperature (dependant) sex determination TSD, of environmental sex determination ESD) is een vorm van geslachtsbepaling waarbij het geslacht van het embryo niet wordt bepaald door geslachtschromosomen, maar door de omgevingstemperatuur van het zich ontwikkelende embryo. Het is het tegenovergestelde van XY-geslachtsbepaling, hoewel er daarnaast nog andere systemen van geslachtsbepaling zijn. Temperatuurafhankelijke geslachtsbepaling komt voor bij veel reptielen zoals hagedissen, schildpadden, brughagedissen en slangen.

Bij veel hagedissen en zeeschildpadden worden bij hogere temperaturen vooral vrouwtjes geboren en bij lage temperaturen mannetjes. Bij sommige reptielen is het echter complexer, zoals bij de luipaardgekko (Eublepharis macularius). Bij deze hagedis worden zowel bij hoge (32 tot 40 °C) als lage temperaturen (20 tot 23 °C) alleen vrouwtjes geboren, maar in een tussenliggende temperatuur van 25 tot 30 °C ontwikkelen zich mannetjes. Als de temperaturen overlappen komen zowel mannetjes als vrouwtjes uit het ei.

Binnen een groep van reptielen kunnen zowel temperatuurafhankelijke als XY-geslachtsbepaling voorkomen, zoals bij de modder- en muskusschildpadden (Kinosternidae). Bij soorten uit de geslachten Claudius Staurotypus maken gebruik van geslachtschromosomen terwijl veel andere soorten de omgevingstemperatuur het geslacht bepaalt.